|
1. In oratione Ciceronis quinta
in Verrem in libro spectatae fidei Tironiana cura atque disciplina facto
scriptum fuit:
2. "Homines tenues obscuro
loco nati navigant; adeunt ad ea loca, quae numquam antea adierant. Neque noti
esse iis, quo venerunt, neque semper cum cognitoribus esse possunt, hac una
tamen fiducia civitatis non modo apud nostros magistratus, qui et legum et
existimationis periculo continentur, neque apud cives solum Romanos, qui et
sermonis et iuris et multarum rerum societate iuncti sunt, fore se tutos
arbitrantur, sed quocumque venerint, hanc sibi rem praesidio sperant
futurum."
3. Videbatur compluribus in
extremo verbo menda esse. Debuisse enim scribi putabant non
"futurum", sed "futuram", neque dubitabant, quin liber
emendandus esset, ne, ut in Plauti comoedia moechus, sic enim mendae suae
inludiabant, ita in Ciceronis oratione soloecismus esset
"manifestarius".
4. Aderat forte ibi amicus
noster, homo lectione multa exercitus, cui pleraque omnia veterum litterarum
quaesita, meditata evigilataque erant.
5. Is libro inspecto ait nullum
esse in eo verbo neque mendum neque vitium et Ciceronem probe ac vetuste
locutum.
6. "Nam
"futurum"" inquit "non refertur ad rem, sicut legentibus
temere et incuriose videtur, neque pro participio positum est, set verbum est
indefinitum, quod Graeci appellant aparemphaton, neque numeris neque generibus
praeserviens, set liberum undique et inpromiscum, quali C. Gracchus verbo usus
est in oratione, cuius titulus est de P. Popilio circum conciliabula, in qua
ita scriptum est:
7.
"Credo ego inimicos meos hoc dicturum." "Inimicos
dicturum" inquit, non "dicturos";
8.
videturne ea ratione positum esse aput Gracchum "dicturum", qua est
aput Ciceronem "futurum"? sicut in Graeca oratione sine ulla vitii
suspicione omnibus numeris generibusque sine discrimine tribuuntur huiuscemodi
verba: erein, poiesein, esesthai, et similia."
9.
In Claudi quoque Quadrigarii tertio annali verba haec esse dixit: "Dum i
conciderentur, hostium copias ibi occupatas futurum"; in duodevicesimo
annali eiusdem Quadrigarii principium libri sic scriptum: "Si pro tua
bonitate et nostra voluntate tibi valitudo subpetit, est quod speremus deos
bonis bene facturum";
10.
item in Valerii Antiatis libro quarto vicesimo simili modo scriptum esse:
"Si eae res divinae factae recteque perlitatae essent, haruspices dixerunt
omnia ex sententia processurum esse".
11.
"Plautus etiam in Casina, cum de puella loqueretur, "occisurum"
dixit, non "occisuram", his verbis:
etiamne habet Casina gladium? -
habet, sed duos. - Quid duos ? - altero te
occisurum ait, altero vilicum.
12. Item
Laberius in Gemellis:
non putavi, inquit, hoc eam facturum.
13. Non
ergo isti omnes, soloecismus quid esset, ignorarunt, sed et Gracchus
"dicturum" et Quadrigarius "futurum" et
"facturum" et Antias "processurum" et Plautus
"occisurum" et Laberius "facturum" indefinito modo
dixerunt,
14. qui modus neque in numeros
neque in personas neque in tempora neque in genera distrahitur, sed omnia
istaec una eademque declinatione complectitur,
15. sicuti M. Cicero
"futurum" dixit non virili genere neque neutro, soloecismus enim
plane foret, sed verbo usus est ab omni necessitate generum absoluto."
16. Idem autem ille amicus noster
in eiusdem M. Tullii oratione, quae est de imperio Cn. Pompei, ita scriptum
esse a Cicerone dicebat atque ipse ita lectitabat: "Cum vestros portus
atque eos portus, quibus vitam ac spiritum ducitis, in praedonum fuisse
potestatem sciatis",
17. neque soloecismum esse aiebat
"in potestatem fuisse", ut vulgus semidoctum putat, sed ratione
dictum certa et proba contendebat, qua et Graeci ita uterentur et Plautus verborum
Latinorum elegantissimus in Amphitruone dixit:
num vero mi in mentem fuit,
non, ut dici solitum est, "in mente".
18. Sed enim praeter Plautum,
cuius ille in praesens exemplo usus est, multam nos quoque apud veteres
scriptores locutionum talium copiam offendimus atque his vulgo adnotamentis
inspersimus.
19. Ut et rationem autem istam
missam facias et auctoritates, sonus tamen et positura ipsa verborum satis
declarat id potius epimeleiai ton lexeon modulamentisque orationis M. Tulli
convinisse, ut, quoniam utrumvis dici Latine posset, "potestatem"
dicere mallet, non "potestate".
20. Illud enim sic compositum
iucundius ad aurem completiusque, insuavius hoc inperfectiusque est, si modo
ita explorata aure homo sit, non surda nec iacenti; sicuti est hercle, quod
"explicavit" dicere maluit quam "explicuit", quod esse iam
usitatius coeperat. Verba sunt haec ipsius ex oratione, quam de imperio Cn.
Pompei habuit: "Testis est Sicilia, quam multis undique cinctam periculis,
non terrore belli, sed consilii celeritate explicavit." At si
"explicuit" diceret, inperfecto et debili numero verborum sonus
clauderet.
|