Carm. I.

Saepe mihi dubiam traxit sententia mentem,
curarent superi terras an nullus inesset
rector et incerto fluerent mortalia casu.
Nam cum dispositi quaesissem foedera mundi
praescriptosque mari fines annique meatus
et lucis noctisque vices, tunc omnia rebar
consilio firmata dei, qui lege moveri
sidera, qui fruges diverso tempore nasci,
qui variam Phoeben alieno iusserit igni
conpleri Solemque suo, porrexerit undis
litora, tellurem medio libraverit axe.
Sed cum res hominum tanta caligine volui
aspicerem laetosque diu florere nocentes
vexarique pios, rursus labefacta cadebat
religio causaeque viam non sponte sequebar
alterius, vacuo quae currere semina motu
adfirmat magnumque novas per inane figuras
fortuna non arte regi, quae numina sensu
ambiguo vel nulla putat vel nescia nostri.
Abstulit hunc tandem Rufini poena tumultum
absoluitque deos. Iam non ad culmina rerum
iniustos crevisse queror; tolluntur in altum
ut lapsu graviore ruant. Vos pandite vati,
Pierides, quo tanta lues eruperit ortu.
Invidiae quondam stimulis incanduit atrox
Allecto, placidas late cum cerneret urbes.
Protinus infernas ad limina taetra sorores,
concilium deforme, vocat. Glomerantur in unum
innumerae pestes Erebi, quascumque sinistro
Nox genuit fetu: nutrix Discordia belli,
imperiosa Fames, leto vicina Senectus
inpatiensque sui Morbus Livorque secundis
anxius et scisso maerens velamine Luctus
et Timor et caeco praeceps Audacia vultu
et Luxus populator opum, quem semper adhaerens
infelix humili gressu comitatur Egestas,
foedaque Avaritiae conplexae pectora matris
insomnes longo veniunt examine Curae.
Conplentur vario ferrata sedilia coetu
torvaque conlectis stipatur curia monstris.
Allecto stetit in mediis vulgusque tacere
iussit et obstantes in tergum reppulit angues
perque umeros errare dedit. Tum corde sub imo
inclusam rabidis patefecit vocibus iram:
Sicine tranquillo produci saecula cursu,
sic fortunatas patiemur vivere gentes?
Quae nova corrupit nostros clementia mores?
Quo rabies innata perit? Quid inania prosunt
verbera, quid facibus nequiquam cingimur atris?
Heu nimis ignavae, quas Iuppiter arcet Olympo,
Theodosius terris. En aurea nascitur aetas,
en proles antiqua redit. Concordia, Virtus,
cumque Fide Pietas alta cervice vagantur
insignemque canunt nostra de plebe triumphum.
Pro dolor! Ipsa mihi liquidas delapsa per auras
Iustitia insultat vitiisque a stirpe recisis
elicit oppressas tenebroso carcere leges.
At nos indecores longo torpebimus aevo
omnibus eiectae regnis? Agnoscite tandem
quid Furias deceat; desuetas sumite vires
conventuque nefas tanto decernite dignum.
Iam cupio Stygiis invadere nubibus astra,
iam flatu violare diem, laxare profundo
frena mari, fluvios ruptis inmittere ripis,
et rerum vexare fidem. Sic fata cruentum
mugiit et totos serpentum erexit hiatus
noxiaque effudit concusso crine venena.
Anceps motus erat vulgi: pars maxima bellum
indicit superis, pars Ditis iura tuetur,
dissensuque alitur rumor: ceu murmurat alti
inpacata quies pelagi, cum flamine fracto
durat adhuc saevitque tumor dubiumque per aestum
lassa recedentis fluitant vestigia venti.
Inproba mox surgit tristi de sede Megaera,
quam penes insani fremitus animique profanus
error et undantes spumis furialibus irae:
non nisi quaesitum cognata caede cruorem
inlicitumve bibit, patrius quem fuderit ensis,
quem dederint fratres; haec terruit Herculis ora
et defensores terrarum polluit arcus,
haec Athamanteae derexit spicula dextrae,
haec Agamemnonios intra bacchata penates
alternis misit iugulis; hac auspice taedae
Oedipoden matri, natae iunxere Thyesten.
Quae tunc horrisonis effatur talia dictis:
Signa quidem, sociae, divos attollere contra
nec fas est nec posse reor; sed laedere mundum
si libet et populis commune intendere letum,
est mihi prodigium cunctis inmanius hydris,
tigride mobilius feta, violentius Austris
acribus, Euripi refluis incertius undis,
Rufinus, quem prima meo de matre cadentem
suscepi gremio. Parvus reptavit in isto
saepe sinu teneroque per ardua colla volutus
ubera quaesivit fletu, linguisque trisulcis
mollia lambentes finxerunt membra cerastae.
Meque etiam tradente dolos artesque nocendi
edidicit simulare fidem sensusque minaces
protegere et blando fraudem praetexere risu,
plenus saevitiae lucrique cupidine fervens.
Non Tartesiacis illum satiarit harenis
tempestas pretiosa Tagi, non stagna rubentis
aurea Pactoli; totumque exhauserit Hermum,
ardebit maiore siti. Quam fallere mentes
doctus et unanimos odiis turbare sodales!
Talem progenies hominum si prisca tulisset,
Pirithoum fugeret Theseus, offensus Oresten
desereret Pylades, odisset Castora Pollux.
Ipsa quidem vinci fateor rapidoque magistram
praevenit ingenio. Nec plus sermone morabor:
solus habet scelerum quidquid possedimus omnes.
Hunc ego, si vestrae res est accommoda turbae,
regalem ad summi producam principis aulam.
Sit licet ipse Numa gravior, sit denique Minos,
cedet et insidiis nostri flectetur alumni.
Orantem sequitur clamor cunctaeque profanas
porrexere manus inventaque tristia laudant.
Illa ubi caeruleo vestes conexuit angue
nodavitque adamante comas, Phlegethonta sonorum
poscit et ambusto flagrantis ab aggere ripae
ingentem piceo succendit gurgite pinum
pigraque veloces per Tartara concutit alas.
Est locus extremum pandit qua Gallia litus
Oceani praetentus aquis, ubi fertur Ulixes
sanguine libato populum movisse silentem.
Illic umbrarum tenui stridore volantum
flebilis auditur questus; simulacra coloni
pallida defunctasque vident migrare figuras.
Hinc dea prosiluit Phoebique egressa serenos
infecit radios ululatuque aethera rupit
terrifico: sensit ferale Britannia murmur
et Senonum quatit arva fragor revolutaque Tethys
substitit et Rhenus proiecta torpuit urna.
Tunc in canitiem mutatis sponte colubris
longaevum mentita senem rugisque severas
persulcata genas et ficto languida passu
invadit muros Elusae, notissima dudum
tecta petens, oculisque diu liventibus haesit
peiorem mirata virum; tum talia fatur:
Otia te, Rufine, iuvant frustraque iuventae
consumis florem patriis inglorius arvis?
Heu nescis quid fata tibi, quid sidera donent,
quid Fortuna paret: toto dominabere mundo
si parere velis! Artus ne sperne seniles!
Namque mihi magicae vires aevique futuri
praescius ardor inest; novi quo Thessala cantu
eripiat lunare iubar, quid signa sagacis
Aegypti valeant, qua gens Chaldaea vocatis
imperet arte deis, nec me latuere fluentes
arboribus suci funestarumque potestas
herbarum, quidquid letali germine pollens
Caucasus et Scythicae vernant in crimina
rupes, quas legit Medea ferox et callida Circe.
Saepius horrendos Manes sacrisque citavi
nocturnis Hecaten et condita funera traxi
carminibus victura meis, multosque canendo,
quamvis Parcarum restarent fila, peremi.
Ire vagas quercus et fulmen stare coegi
versaque non prono curvavi flumina lapsu
in fontes reditura suos. Neu vana locutum
me fortasse putes, mutatos cerne penates.
Dixerat, et niveae (mirum!) coepere columnae
ditari subitoque trabes lucere metallo.
Inlecebris capitur, nimiumque elatus avaro
pascitur intuitu. Sic rex ad prima tumebat
Maeonius, pulchro cum verteret omnia tactu;
sed postquam riguisse dapes fulvamque revinctos
in glaciem vidit latices, tum munus acerbum
sensit et inviso votum damnavit in auro.
Ergo animi victus Sequimur quocumque vocabis,
seu tu vir seu numen ait, patriaque relicta
Eoas Furiae iussu tendebat ad arces,
instabilesque olim Symplegadas et freta remis
incluta Thessalicis, celsa qua Bosporos urbe
splendet et Odrysiis Asiam discriminat oris.
Ut longum permensus iter ductusque maligno
stamine fatorum claram subrepsit in aulam,
ilicet ambitio nasci, discedere rectum,
venum cuncta dari. Profert arcana, clientes
fallit et ambitos a principe vendit honores.
Ingeminat crimen, commoti pectoris ignem
nutrit et exiguum stimulando vulnus acerbat.
Ac velut innumeros amnes accedere Nereus
nescit et undantem quamvis hinc hauriat Histrum,
hinc bibat aestivum septeno gurgite Nilum,
par semper similisque manet: sic fluctibus auri
expleri calor ille nequit. Cuicumque monile
contexture gemmis aut praedia culta fuissent,
Rufino populandus erat, dominoque parabat
exitium fecundus ager; metuenda colonis
fertilitas; laribus pellit, detrudit avitis
finibus; aut aufert vivis aut occupat heres.
Congestae cumulantur opes orbisque ruinas
accipit una domus; populi servire coacti
plenaque privato succumbunt oppida regno.
Quo, vaesane, ruis? Teneas utrumque licebit
Oceanum, laxet rutilos tibi Lydia fontes,
iungantur solium Croesi Cyrique tiaras,
numquam dives eris, numquam satiabere quaestu.
Semper inops quicumque cupit. Contentus honesto
Fabricius parvo spernebat munera regum
sudabatque gravi consul Serranus aratro
et casa pugnaces Curios angusta tegebat.
Haec mihi paupertas opulentior, haec mihi tecta
culminibus maiora tuis. Ibi quaerit inanes
luxuries nocitura cibos; hic donat inemptas
terra dapes. Rapiunt Tyrios ibi vellera fucos
et picturatae saturantur murice vestes;
hic radiant flores et prati viva voluptas
ingenio variata suo. Fulgentibus illic
surgunt strata toris; hic mollis panditur herba
sollicitum curis non abruptura soporem.
Turba salutantum latas ibi perstrepit aedes;
hic avium cantus, labentis murmura rivi.
Vivitur exiguo melius; natura beatis
omnibus esse dedit, si quis cognoverit uti.
Haec si nota forent, frueremur simplice cultu,
classica non gemerent, non stridula fraxinus iret,
non uentus quateret puppes, non machina muros.
Crescebat scelerata sitis praedaeque recentis
incestus flagrabat amor, nullusque petendi
cogendive pudor: crebris periuria nectit
blanditiis; sociat perituro foedere dextras.
Si semel e tantis poscenti quisque negasset,
effera praetumido quatiebat corda furore.
Quae sic Gaetuli iaculo percussa leaena
aut Hyrcana premens raptorem belua partus
aut serpens calcata furit? Iurata deorum
maiestas teritur; nusquam reverentia mensae.
Non coniunx, non ipse simul, non pignora caesa
sufficiunt odiis; non extinxisse propinquos,
non notos egisse sat est; excindere cives
funditus et nomen gentis delere laborat.
Nec celeri perimit leto; crudelibus ante
suppliciis fruitur; cruciatus, vincla, tenebras
dilato mucrone parat. Pro saevior ense
parcendi rabies concessaque vita dolori!
Mors adeone parum? Causis fallacibus instat,
arguit attonitos se iudice. Cetera segnis,
ad facinus uelox, penitus regione remotas
inpiger ire vias: non illum Sirius ardens
brumave Riphaeo stridens Aquilone retardat
effera torquebant avidae praecordia curae,
effugeret ne quis gladios neu perderet ullum
Augusto miserante nefas. Non flectitur annis,
non aetate labat: iuvenum rorantia colla
ante patrum vultus stricta cecidere securi;
ibat grandaevus nato moriente superstes
post trabeas exul. Quis prodere tanta relatu
funera, quis caedes possit deflere nefandas?
Quid tale inmanes umquam gessisse feruntur
vel Sinis Isthmiaca pinu vel rupe profunda
Sciron vel Phalaris tauro vel carcere Sulla?
O mites Diomedis equi, Busiridis arae
clementes! Iam, Cinna, pius, iam, Spartace, lenis
Rufino conlatus eris! Deiecerat omnes
occultis odiis terror tacitique sepultos
suspirant gemitus indignarique verentur.
At non magnanimi virtus Stilichonis eodem
fracta metu; solus medio sed turbine rerum
contra letiferos rictus contraque rapacem
movit tela feram, volucris non praepete cursu
vectus equi, non Pegaseis adiutus habenis.
Hic cunctis optata quies, hic sola pericli
turris erat clipeusque trucem proiectus in hostem,
hic profugis sedes adversaque signa furori,
servandis hic castra bonis. Hucusque minatus
haerebat retroque fuga cedebat inerti:
haud secus hiberno tumidus cum vertice torrens
saxa rotat volvitque nemus pontesque revellit,
frangitur obiectu scopuli quaerensque meatum
spumat et inlisa montem circumtonat unda.
Qua dignum te laude feram, qui paene ruenti
lapsuroque tuos umeros obieceris orbi?
Te nobis, trepidae sidus ceu dulce carinae,
ostendere dei, geminis quae lassa procellis
tunditur et victo trahitur iam caeca magistro.
Inachius rubro perhibetur in aequore Perseus:
Neptuni domuisse pecus, sed tutior alis:
te non pinna vehit; rigida cum Gorgone Perseus:
tu non vipereo defensus crine Medusae;
illum vilis amor suspensae virginis egit:
te Romana salus. Taceat superata vetustas,
Herculeos conferre tuis iam desinat actus.
Una Cleonaeum pascebat silva leonem;
Arcadiae saltum vastabat dentibus unum
saevus aper, tuque, o conpressa matre rebellis,
non ultra Libyae fines, Antaee, nocebas
solaque fulmineo resonabat Creta iuvenco
Lernaeamque virens obsederat hydra paludem.
Hoc monstrum non una palus, non una tremebat
insula, sed Latia quidquid dicione subactum
dividit a primis Gangen horrebat Hiberis.
Hoc neque Geryones triplex nec turbidus Orci
ianitor aequabit nec si concurrat in unum
vis hydrae Scyllaeque fames et flamma Chimaerae.
Certamen sublime diu, sed moribus inpar,
virtutum scelerumque fuit. Iugulare minatur,
tu prohibes; ditem spoliat, tu reddis egenti.
Eruit, instauras; accendit proelia, vincis.
Ac, velut infecto morbus crudescere caelo
incipiens primos pecudum depascitur artus,
mox populos urbesque rapit ventisque perustis
corruptos Stygiam pestem desudat in amnes,
sic avidus praedo iam non per singula saevit,
sed sceptris inferre minas omnique perempto
milite Romanas ardet prosternere vires.
Iamque Getas Histrumque mouet Scythiamque receptat
auxilio traditque suas hostilibus armis
reliquias. Mixtis descendit Sarmata Dacis,
et qui cornipedes in pocula vulnerat audax
Massagetes caesamque bibens Maeotin Alanus
membraque qui ferro gaudet pinxisse Gelonus,
Rufino collecta manus. Vetat ille domari
innectitque moras et congrua tempora differt.
Nam tua cum Geticas stravisset dextra catervas,
ulta ducis socii letum, parsque una maneret
debilior facilisque capi, tunc inpius ille
proditor imperii coniuratusque Getarum
distulit instantes eluso principe pugnas,
Hunorum laturus opem, quos adfore bello
norat et invisis mox se coniungere castris.
Est genus extremos Scythiae vergentis in ortus
trans gelidum Tanain, quo non famosius ullum
Arctos alit. Turpes habitus obscaenaque visu
corpora; mens duro numquam cessura labori;
praeda cibus, vitanda Ceres, frontemque secari
ludus et occisos pulchrum iurare parentes.
Nec plus nubigenas duplex natura biformes
cognatis aptavit equis: acerrima nullo
ordine mobilitas insperatique recursus.
Quos tamen inpavidus contra spumantis ad Hebri
tendis aquas, sic ante tubas aciemque precatus:
Mavors, nubifero seu tu procumbis in Haemo
seu te cana gelu Rhodope seu remige Medo
sollicitatus Athos seu caligantia nigris
ilicibus Pangaea tenent, accingere mecum
et Thracas defende tuos. Si laetior adsit
gloria, vestita spoliis donabere quercu.
Audiit illa pater scopulisque nivalibus Haemi
surgit et hortatur celeres clamore ministros:
Fer galeam, Bellona, mihi nexusque rotarum
tende, Pavor. frenet rapidos Formido iugales.
Festinas urgete manus. Meus ecce paratur
ad bellum Stilicho. qui me de more tropaeis
ditat et hostiles suspendit in arbore cristas.
Communes sonipes litui, communia nobis
signa canunt iunctoque sequor tentoria curru.
Sic fatus campo insiluit lateque fugatas
hinc Stilicho turmas, illinc Gradivus agebant
et clipeis et mole pares; stat cassis utrique
sidereis hirsuta iubis loricaque cursu
aestuat et largo satiatur vulnere cornus.
Acrior interea voto multisque Megaera
luxuriata malis maestam deprendit in arce
Iustitiam diroque prior sic ore lacessit:
En tibi prisca quies renovataque saecula rursus,
ut rebare, vigent! En nostra potentia cessit
nec locus est usquam Furiis! Huc lumina flecte.
Aspice barbaricis iaceant quot moenia flammis,
quas mihi Rufinus strages quantumque cruoris
praebeat et quantis epulentur caedibus hydri.
Linque homines sortemque meam, pete sidera, notis
autumni te redde plagis, qua vergit in Austrum
Signifer: aestivo sedes vicina Leoni
iam pridem gelidaeque vacant confinia Librae.
Atque utinam per magna sequi convexa liceret!
Diva refert: Non ulterius bacchabere demens.
Iam poenas tuus iste dabit, iam debitus ultor
inminet, et terras qui nunc ipsumque fatigat
aethera nec vili moriens condetur harena.
Iamque aderit laeto promissus Honorius aevo
nec forti genitore minor nec fratre corusco,
qui subiget Medos, qui cuspide proteret Indos.
Sub iuga venturi reges; calcabitur asper
Phasis equo pontemque pati cogetur Araxes,
tuque simul gravibus ferri religata catenis
expellere die debellatasque draconum
tonsa comas imo barathri claudere recessu.
Tum tellus communis erit, tum limite nullo
discernetur ager; nec vomere sulcus obunco
findetur: subitis messor gaudebit aristis.
Rorabunt querceta favis; stagnantia passim
vina fluent oleumque lacus; nec murice tinctis
velleribus quaeretur honos, sed sponte rubebunt
attonito pastore greges pontumque per omnem
ridebunt virides gemmis nascentibus algae.