|
1. Praeterea
ne possunt quidem ea, quae sumuntur ab aliis, exempla tam esse artem
adcommodata, propterea quod in dicendo leviter unus quisque locus plerumque
tangitur, ne ars appareat; in praecipiendo expresse conscripta ponere oportet
exempla, uti in artis formam convenire possint: et post in dicendo, ne possit
ars eminere et ab omnibus videri, facultate oratoris occultatur. Ergo etiam ut magis ars cognoscatur, suis exemplis melius est uti.
2.
Postremo haec quoque res nos duxit ad hanc
rationem, quod nomina rerum Graeca <quae> convertimus, ea remota sunt a
consuetudine. Quae enim res apud nostros non erant, earum rerum nomina non
poterant esse usitata. Ergo haec asperiora primo videantur necesse est, id quod
fiet rei, non nostra difficultate. Relicum scripturae consumetur in exemplis:
haec tamen aliena si posuissemus, factum esset, ut, quod commodi esset
in hoc libro, id nostrum non esset; quod asperius et inusitatum, id proprie
nobis adtribueretur. Ergo hanc quoque incommoditatem fugimus. His de causis,
cum artis inventionem Graecorum probassemus, exemplorum rationem secuti non
sumus. Nunc tempus postulat, ut ad elocutionis praecepta transeamus.
3. Bipertita
igitur erit nobis elocutionis praeceptio. Primum dicemus, quibus in generibus ferme
semper omnis oratoria elocutio debeat esse; deinde ostendemus, quas res semper
habere debeat.
1. Sunt
igitur tria genera, quae genera nos figuras appellamus, in quibus omnis oratio
non vitiosa consumitur: unam gravem, alteram mediocrem, tertiam extenuatam
vocamus.
2.
Gravis est, quae constat ex verborum gravium levi
et ornata constructione.
3.
Mediocris est, quae constat ex humiliore neque
tamen ex infuma et pervulgatissima verborum dignitate.
4.
Attenuata est, quae demissa est usque ad
usitatissimam puri consuetudinem sermonis.
5.
In gravei consumetur oratio figurae genere,
si, quae cuiusque rei poterunt ornatissima verba reperiri, sive propria sive
extranea, unam quamque rem adcommodabuntur; et si graves sententiae, quae in
amplificatione et commiseratione tractantur, eligentur; et si exornationes
sententiarum aut verborum, quae gravitatem habebunt, de quibus post dicemus,
adhibebuntur. In hoc genere figurae erit hoc exemplum:
1. "Nam
quis est vestrum, iudices, qui satis idoneam possit in eum poenam excogitare,
qui prodere hostibus patriam cogitarit? Quod maleficium cum hoc scelere conparari, quod huic maleficio
dignum supplicium potest inveniri? In iis, qui violassent ingenuum,
matremfamilias constuprassent, volnerassent aliquem aut postremo necassent,
maxima supplicia maiores consumpserunt: huic truculentissimo ac nefario
facinori singularem poenam non reliquerunt. Atque in aliis maleficiis ad
singulos aut ad paucos ex alieno peccato iniuria pervenit: huius sceleris qui
sunt adfines, uno consilio universis civibus atrocissimas calamitates
machinantur. O feros animos! O crudeles cogitationes! O derelictos homines ab
humanitate! Quid agere ausi sunt aut cogitare possunt? Quo pacto hostis,
revulsis maiorum sepulcris, diiectis moenibus, ovantes inruerent in civitatem;
quo modo deum templis spoliatis, optimatibus trucidatis, aliis abreptis in
servitutem, matribusfamiliis et ingenuis sub hostilem libidinem subiectis urbs
acerbissimo concidat incendio conflagrata; qui se non putant id, quod
voluerint, ad exitum perduxisse, nisi sanctissimae patriae miserandum scelerati
viderint cinerem. Nequeo verbis consequi, iudices, indignitatem rei; sed
neglegentius id fero, quia vos mei non egetis. Vester enim vos animus
amantissimus rei publicae facile edocet, ut eum, qui fortunas omnium voluerit
prodere, praecipitem proturbetis ex ea civitate, quam iste hostium
spurcissimorum dominatu nefario voluerit obruere."
|