|
1. In
mediocri figura versabitur oratio, si haec, ut ante dixi, aliquantum
demiserimus neque tamen ad infimum descenderimus, sic:
2. "Quibuscum bellum gerimus, iudices, videtis: cum
sociis, qui pro nobis pugnare et imperium nostrum nobiscum simul virtute et
industria conservare soliti sunt. Ii cum se et opes suas et copiam necessario
norunt, tum vero nihilominus propter propinquitatem et omnium rerum societatem,
quid omnibus rebus populus Romanus posset, scire <et> existimare
poterant. Ii,
cum deliberassent nobiscum bellum gerere, quaeso, quae res erat, qua freti
bellum suscipere conarentur, cum multo maximam partem sociorum in officio
manere intellegerent? Cum sibi non multitudinem militum, non idoneos imperatores,
non pecuniam publicam praesto esse viderent? Non denique ullam rem, quae res
pertinet ad bellum administrandum? Si cum finitumis de finibus bellum gererent,
si totum certamen in uno proelio positum putarent, tamen omnibus rebus
instructiores et apparatiores venirent; nedum illi imperium orbis terrae, cui
imperio omnes gentes, reges, nationes partim vi, partim voluntate consenserunt,
cum aut armis aut liberalitate a populo Romano superati essent, ad se
transferre tantulis viribus conarentur. Quaeret aliquis: Quid? Fregellani non sua sponte
conati sunt? Eo quidem isti minus facile conarentur, quod illi quemadmodum
discessent videbant. Nam rerum inperiti, qui unius cuiusque rei de rebus ante
gestis exempla petere non possunt, ii per inprudentiam facillime deducuntur in
fraudem: at ii, qui sciunt, quid aliis acciderit, facile ex aliorum eventis
suis rationibus possunt providere. Nulla igitur re inducti, nulla spe freti
arma sustulerunt? Quis hoc credet, tantam amentiam quemquam tenuisse, ut
imperium populi Romani temptare auderet nullis copiis fretus? Ergo aliquid
fuisse necessum est. Quid aliud, nisi id, quod dico, potest esse?"
1. In
adtenuato figurae genere, id quod ad infumum et cottidianum sermonem demissum
est, hoc erit exemplum:
2. "Nam ut forte hic in balineas venit, coepit,
postquam perfusus est, defricari; deinde, ubi visum est, ut in alveum
descenderet, ecce tibi iste de traverso: "Heus", inquit, "adolescens,
pueri tui modo me pulsarunt; satis facias oportet." Hic, qui id aetatis ab
ignoto praeter consuetudinem appellatus esset, erubuit. Iste clarius eadem et
alia dicere coepit. Hic: "Vix; tamen", inquit, "sine me
considerare." Tum vero iste clamare voce ista, quae perfacile cuivis
rubores eicere potest: ita petulans est atque acerba, ne ad solarium quidem, ut
mihi videtur, sed pone scaenam et in eiusmodi locis exercitata. Conturbatus est
adolescens: nec mirum, cui etiam nunc pedagogi lites ad oriculas versarentur
inperito huiusmodi conviciorum. Ubi enim iste vidisset scurram exhausto rubore, qui se putaret
nihil habere, quod de existimatione perderet, <ut> omnia sine famae
detrimento facere posset?"
1. Igitur
genera figurarum ex ipsis exemplis intellegi poterant. Erat enim et adtenuata
verborum constructio quaedam et item alia in gravitate, alia posita in
mediocritate.
2.
Est autem cavendum, ne, dum haec genera
consectemur, in finituma et propinqua vitia veniamus. Nam gravi figurae, quae
laudanda est, propinqua est ea, quae fugienda; quae recte videbitur appellari,
si sufflata nominabitur. Nam ita ut corporis bonam habitudinem tumos imitatur
saepe, item gravis oratio saepe inperitis videtur ea, quae turget et inflata
est, cum aut novis aut priscis verbis aut duriter aliunde translatis aut
gravioribus, quam res postulat, aliquid dicitur, hoc modo:
3. "Nam
qui perduellionibus venditat patriam, non satis subplicii dederit, si praeceps
in Neptunias depultus erit lacunas. Poenite
igitur istum, qui montis belli fabricatus est, campos sustulit pacis."
4.
In hoc genus plerique cum declinantur et ab eo, quo
profecti sunt, aberrarunt, specie gravitatis falluntur nec perspicere possunt
orationis tumorem.
|