Capp. XXV-XXVII

XXV.

1. Cum ratione, hoc pacto:

"Qui adulescentium peccatis ignosci putant oportere, falluntur, propterea quod aetas illa non est inpedimento bonis studiis. At ii sapienter faciunt, qui adulescentes maxime castigant, ut, quibus virtutibus omnem tueri vitam possint, eas in aetate maturissima velint conparare."

2. Sententias interponi raro convenit, ut rei actores, non vivendi praeceptores videamur esse: cum ita interponentur, multum adferent ornamenti. * necesse est animi conprobet eam tacitus auditor, cum ad causam videat adcommodari rem certam, ex vita et moribus sumptam.

3. [Contrarium idem fere est, quod contentio.] Contrarium est, quod ex rebus diversis duabus alteram breviter et facile * confirmat, hoc pacto:

4. "Nam, qui suis rationibus inimicus fuerit semper, eum quomodo alienis rebus amicum fore speres?" Item: "Nam, quem in amicitia perfidiosum cognoveris, eum quare putes inimicitias cum fide gerere posse? Aut qui privatus intolerabili superbia fuerit, eum commodum et cognoscentem sui fore in potestate <qui speres> et qui in sermonibus et conventu amicorum verum dixerit numquam, eum sibi in contionibus a mendacio temperaturum?"

5. Item: "Quos ex collibus deiecimus, cum his in campo metuimus dimicare? Qui cum plures erant, paris nobis esse non poterant, hi, postquam pauciores sunt, metuimus, ne sint superiores?"

XXVI.

1. Hoc exornationis genus breviter et continuatis verbis perfectum debet esse, ut *** cum commodum est auditu propter brevem et absolutam conclusionem tum vero vehementer, id quod opus est oratori, conprobat contraria re et ex eo, quod dubium non est, expedit illud, quod est in dubio, ut dilui non possit aut multo difficillime possit.

2. Membrum orationis appellatur res breviter absoluta sine totius sententiae demonstratione, quae denuo alio membro orationis excipitur, hoc pacto:

"Et inimico proderas"

3. Id est unum, quod appellamus membrum; deinde hoc excipiatur oportet altero:

"Et amicum laedebas."

4. Ex duobus membris suis haec exornatio potest constare; sed commodissima et absolutissima est, quae ex tribus constat, hoc pacto:

"Et inimico proderas et amicum laedebas et tibi non consulebas."

Item: "Nec rei publicae consuluisti nec amicis profuisti nec inimicis restitisti."

5. Articulus dicitur, cum singula verba intervallis distinguentur caesa oratione, hoc modo:

"Acrimonia, voce, voltu <adversarios> perterruisti." Item: "Inimicos invidia, iniuriis, potentia, perfidia sustulisti."

6. Inter huius generis et illius superioris vehementiam hoc interest: illud tardius et rarius venit, hoc crebrius et celerius pervenit. Itaque in illo genere ex remotione brachii et contortione dexterae gladius ad corpus adferri, in hoc autem crebro et celeri corpus vulnere consauciarei videtur.

XXVII.

1. Continuatio est et densa <et continens> frequentatio verborum cum absolutione sententiarum. Ea utemur commodissime tripertito: in sententia, in contrario, in conclusione. In sententia hoc pacto:

2. "Ei non multum potest obesse fortuna, qui sibi firmius in virtute, quam in casu praesidium conlocavit."

In contrario hoc modo:

"Nam si qui spei non multum conlocarit in casu, quid est quod ei magnopere casus obesse possit?"

In conclusione hoc pacto:

"Quodsi in eos plurimum fortuna potest, qui suas rationes omnes in casum contulerunt, non sunt omnia committenda fortunae ne magnam nimis in nos habeat dominationem."

3. In his tribus generibus ad continuationis vim adeo frequentatio necessaria est, ut infirma facultas oratoris videatur, nisi sententiam et contrarium et conclusionem frequentibus efferat verbis; sed alias quoque nonnumquam non alienum est, tametsi necesse non est, eloqui res aliquas per huiusmodi continuationes.

4. Conpar appellatur, quod habet in se membra orationis, de quibus ante diximus, quae constent ex pari fere numero syllabarum. Hoc non denumeratione nostra fiet - nam id quidem puerile est - sed tantum adferet usus et exercitatio facultatis, ut animi quodam sensu par membrum superiori referre possimus, hoc modo:

"In proelio mortem parens obpetebat, domi filius nuptias conparabat: haec omnia gravis casus administrabant."

Item: "Alii fortuna dedit felicitatem, huic industria virtutem conparavit."