|
1. Veri
similis narratio erit, si, ut mos, ut opinio, et natura postulat, dicemus; si
spatia temporum, personarum dignitates, consiliorum rationes, locorum
opportunitates constabunt, ne refelli possit aut temporis parum fuisse, aut
causam nullam, aut locum idoneum non fuisse, aut homines ipsos facere aut pati
non potuisse. Si vera res erit, nihilominus haec omnia narrando conservanda
sunt; nam saepe veritas, nisi haec servata sint, fidem non potest facere: sin
erunt ficta, eo magis erunt conservanda. De iis rebus caute
confingendum est, quibus in rebus tabulae aut alicuius firma auctoritas
videbitur interfuisse.
2.
Adhuc quae dicta sunt arbitror mihi constare cum
ceteris artis scriptoribus, nisi quia de insinuationibus nova excogitavimus,
quod eam soli <nos> praeter ceteros in tria tempora divisimus, ut plane
certam viam et perspicuam rationem exordiorum haberemus. Nunc, quod reliquum
est - quoniam de rerum inventione disputandum est, in quo singulare consumitur
oratoris artificium - dabimus operam, ut nihilominus industrie, quam rei
utilitas postulabit, quaesisse videamur *** si prius pauca de divisione
causarum dixerimus.
1. Causarum
divisio in duas partes distributa est.
2. Primum per narrationem debemus aperire, quid nobis
conveniat cum adversariis si ea, quae utilia sunt nobis, convenient, quid in
controversiis <relictum sit>, hoc modo:
"Interfectam esse ab Oreste matrem convenit mihi
cum adversariis: iure fecerit et licueritne facere, id est in
controversia."
3. Item e contrario:
"Agamemnonem
esse a Clytemestra occisum confitentur; cum id ita sit, me ulcisci parentem
negant oportuisse."
4. Deinde, cum hoc fecerimus,
distributione uti debemus. Ea dividitur in duas partes: enumerationem
et expositionem.
5.
Enumeratione utemur, cum dicemus numero, quot de
rebus dicturi sumus. Eam plus quam trium partium numero <esse> non
oportet: nam et periculosum est, ne quando plus minusve dicamus; et suspicionem
adfert auditori meditationis et artificii: quae res fidem abrogat orationi.
6.
Expositio est, cum res, quibus de rebus dicturi
sumus, exponimus breviter et absolute.
1. Nunc
ad confirmationem <et confutationem> transeamus.
2. Tota spes vincendi ratioque persuadendi posita est in
confirmatione et in confutatione. Nam cum adiumenta nostra exposuerimus
contrariaque dissolverimus, absolute nimirum munus oratorium confecerimus. Utrumque igitur facere
poterimus, si constitutionem causae cognoverimus.
3. Causarum
constitutiones alii quattuor fecerunt: noster doctor tres putavit esse, non ut
de illorum quicquam detraheret inventione, sed ut ostenderet, id, quod
oportuisset simpliciter ac singulari modo docere, illos distribuisse dupliciter
et bipertito.
4. Constitutio
est prima deprecatio defensoris cum accusatoris insimulatione coniuncta.
5. Constitutiones
itaque, ut ante diximus, tres sunt: coniecturalis, legitima, iuridicialis.
6.
Coniecturalis est, cum de facto controversia est,
hoc modo:
7.
Aiax in silva, postquam resciit, quae fecisset per
insaniam, gladio incubuit. Ulixes intervenit:
occisum conspicatur, corpore telum cruentum educit. Teucer intervenit: fratrem
occisum, inimicum fratris cum gladio cruento videt. Capitis arcessit.
8. Hic coniectura verum quaeritur; de facto erit
controversia: ex eo constitutio causae coniecturalis nominatur.
|