Capp. XXV-XXVII

XXV.

1. Ex translatione criminis causa constat, cum fecisse nos non negamus, sed aliorum peccatis coactos fecisse dicimus: ut Orestes, cum se defendit in matrem conferens crimen.

2. Ex remotione criminis causa constat, cum a nobis non crimen, sed culpam ipsam amovemus et vel in hominem transferimus vel in rem quampiam conferimus.

3. In hominem transfertur, ut si accusetur is, qui Publium Sulpicium se fateatur occidisse, et id iussu consulum defendat et eos dicat non modo imperasse, sed rationem quoque ostendisse, quare id facere liceret.

4. In rem confertur, ut si quis, ex testamento quod facere iussus sit, ex plebis scito vetetur.

5. Ex conparatione causa constat, cum dicimus necesse fuisse alterutrum facere, et id, quod fecerimus, satius fuisse facere. Ea causa huiusmodi est:

6. C. Popilius, cum a Gallis obsideretur neque fugere ullo modo posset, venit cum hostium ducibus in conlocutionem; ita discessit, ut inpedimenta relinqueret, exercitum educeret. Satius esse duxit amittere inpedimenta quam exercitum. <Exercitum> eduxit, inpedimenta reliquit: arcessitur maiestatis.

7. Quae constitutiones et quae constitutionum partes sint, videor ostendisse. Nunc quo modo eas et qua via tractari conveniat demonstrandum est, si prius aperuerimus, quid oporteat ab ambobus in causa destinari, quo ratio omnis totius orationis conferatur.

XXVI.

1. Constitutione igitur reperta statim quaerenda ratio est. <Ratio est> quae causam facit et continet defensionem, hoc modo, ut docendi causa in hac potissimum causa consistamus:

2. Orestes confitetur se occidisse matrem: nisi adtulerit facti rationem, perverterit defensionem. Ergo adfert eam, quae nisi intercederet, ne causa quidem esset. Illa enim, inquit, patrem meum occiderat.

3. Ergo, ut ostendi, ratio ea est, quae continet defensionem, sine qua ne parva quidem dubitatio potest remorari damnationem.

4. Inventa ratione firmamentum quaerendum est, id est, quod continet accusationem, quod adfertur contra rationem defensionis, de qua ante dictum est. Id constituetur hoc modo:

5. Cum usus fuerit Orestes ratione hoc pacto: "Iure occidi: illa enim patrem meum occiderat", utetur accusator firmamento, hoc modo: "At non abs te occidi neque indamnatam poenas pendere oportuit."

6. Ex ratione defensionis et ex firmamento accusationis iudicii quaestio nascatur oportet: eam nos iudicationem, Graecei crinomenom appellant. Ea constituetur ex coniunctione firmamenti et rationis defensione hoc modo:

7. Cum dicat Orestes se patris ulciscendi matrem occidisse, rectumne fuerit sine iudicio a filio Clytemestram occidi.

8. Ergo hac ratione iudicationem reperire convenit: reperta iudicatione omnem rationem totius orationis eo conferri oportebit.

XXVII.

1. In omnibus constitutionibus et partibus constitutionum hac via iudicationes reperientur, praeterquam in coniecturali constitutione: in ea nec ratio qua re fecerit quaeritur, fecisse enim negatur: nec firmamentum exquiritur, quoniam non subest ratio. Quare ex intentione et infitiatione iudicatio constituitur, <hoc> modo:

Intentio: "Occidisti Aiacem."
Infitiatio: "Non occidi."
Iudicatio: "Occideritne?"

2. Ratio omnis utriusque orationis, ut ante dictum est, ad hanc iudicationem conferenda est. Si plures erunt constitutiones aut partes constitutionum, iudicationes quoque plures erunt in una causa, sed et omnes simili ratione reperientur.

3. Sedulo dedimus operam, ut breviter et dilucide, quibus de rebus adhuc dicendum fuit, diceremus. Nunc quoniam satis huius voluminis magnitudo crevit, commodius est in altero libro de ceteris rebus deinceps exponere, ne qua propter multitudinem litterarum possit animum tuum defatigatio retardare. Si qua tardius haec, quam studes, absolventur, cum rerum magnitudini tum nostris quoque occupationibus adsignare debebis. Verumtamen maturabimus et, quod negotio deminutum fuerit, exaequabimus industria, ut pro tuo in nos officio, nostro in te studio munus hoc adcumulatissume tuae largiamur voluntati.