I.
1. In
primo libro, Herenni, breviter exposuimus, quas causas recipere oratorem
oporteret, et in quibus officiis artis elaborare conveniret, et ea officia qua
ratione facillime consequi posset. Verum, quod neque de omnibus rebus simul
dici poterat et de maximis rebus primum scribendum fuit, quo cetera tibi
faciliora cognitu viderentur, ita nobis placitum est, ut ea, quae difficillima
essent, potissimum conscriberemus.
2. Causarum tria genera sunt: demonstrativum, deliberativum,
iudiciale. Multo difficillimum iudiciale est; ergo id primum absolvimus hoc et
priore libro.
3.
De oratoris officiis quinque inventio et prima et
difficillima est. Ea quoque nobis erit hoc libro propemodum absoluta: parvae
partes eius in tertium volumen transferentur.
1. De
sex partibus orationis primum scribere incepimus: in primo libro locuti sumus
de exordio, narratione, divisione, nec pluribus verbis, quam necesse fuit, nec
minus dilucide, quam te velle existimabamus; deinde coniuncte de confirmatione
et confutatione dicendum fuit.
2. Quare genera constitutionum et earum partes aperuimus; ex
quo simul ostendebatur, quomodo constitutionem et partem constitutionis causa
posita reperiri oporteret.
3. Deinde docuimus, iudicationem quemadmodum quaeri
conveniret: qua inventa curandum, ut omnis ratio totius orationis ad eam
conferatur. Postea admonuimus esse causas conplures, in
quas plures constitutiones aut partes constitutionum adcommodarentur.
4.
Relicum videbatur esse, ut ostenderemus, quae ratio
posset inventiones ad unam quamque constitutionem aut partem constitutionis
adcommodare; et item quales argumentationes, quas Graeci epicheremata
appellant, sequi, quales veitari oporteret; quorum utrumque pertinet ad
confirmationem et ad confutationem. Deinde ad extremum docuimus, cuiusmodi
conclusionibus orationum uti oporteat; qui locus erat extremus de sex partibus
orationis.
5.
Primum ergo quaeremus, quemadmodum quamque causam
tractare conveniat et nimirum <[coniecturalem] eam quae prima> quaeque
difficillima est, potissimum consideremus.
1. In
causa coniecturali narratio accusatoris suspiciones interiectas et dispersas
habere debet, ut nihil actum, nihil dictum, nusquam ventum aut abitum, nihil
denique factum sine causa putetur.
2. Defensoris narratio simplicem et dilucidam expositionem
debet habere cum adtenuatione suspicionis.
3. Huius constitutionis ratio in sex partes est distributa:
probabile, conlationem, signum, argumentum, consecutionem, adprobationem. Horum
unum quidquid quid valeat, aperiemus.
4. Probabile est per quod probatur expedisse peccare et ab
simili turpitudine hominem numquam afuisse. Id dividitur in causam et in vitam.
5. Causa est ea, quae induxit ad maleficium commodorum <spe
aut incommodorum> vitatione, cum quaeritur, num quod commodum maleficio
appetierit, num honorem, num pecuniam, num dominationem; num aliquam
cupiditatem <aut> amoris aut eiusmodi libidinis voluerit explere, aut num
quod incommodum vitarit: inimicitias, infamiam, dolorem, supplicium.
|