|
1. Defensor
contra eos, qui aecum censeant rem perniciosam utili praeponi, utetur loco
communi per conquestionem: <et> simul quaerat ab accusatoribus, ab
iudicibus ipsis, quid facturi essent, si in eo loco fuissent; et tempus, locum,
rem, deliberationem suam ponet ante oculos.
2. Translatio criminis est, cum ab reo facti causa in
aliorum peccatum transfertur. Primum quaerendum est, iurene in alium crimen
transferatur; deinde spectandum est, aeque magnum sit illud peccatum, quod in
alium transferatur, atque illud, quod reus suscepisse dicatur; deinde,
oportueritne in ea re peccare, in qua alius ante peccarit; deinde, oportueritne
iudicium ante fieri; deinde, cum factum iudicium non sit de illo crimine, quod
in alium transferatur, oporteatne de ea re iudicium fieri, quae res in iudicium
non devenerit. Locus communis accusatoris contra eum, qui plus censeat vim quam
iudicia valere oportere. Et ab adversariis percontabitur accusator, quid
futurum sit, si idem ceteri faciant, ut de indemnatis supplicia sumant, quod
eos idem fecisse dicant. Quid, si ipse accusator idem facere voluisset? Defensor eorum
peccati atrocitatem proferet, in quos crimen transferet; rem, locum, tempus
ante oculos ponet, ut ii, qui audient, existiment, aut non potuisse aut [non]
inutile fuisse rem in iudicium venire.
1. Concessio
est, per quam nobis ignosci postulamus. Ea dividitur <in> purgationem et
deprecationem. Purgatio est, cum consulto a nobis factum negamus. Ea dividitur
in necessitudinem, fortunam, inprudentiam. De his partibus primum ostendendum
est; deinde ad deprecationem revertendum videtur. Primum considerandum est,
num culpa ventum sit in necessitudinem [num culpa veniendi necessitudinem
fecerit]. Deinde quaerendum est quo modo vis illa vitari potuerit ac levari.
Deinde <is, qui> in necessitudinem causam conferet, expertusne sit, quid
contra facere aut excogitare posset. Deinde, num quae suspiciones ex
coniecturali constitutione trahi possint, quae significent id consulto factum
esse, quod necessario cecidisse dicitur. Deinde, si maxime necessitudo quaepiam
fuerit, conveniatne eam satis idoneam <causam> putari.
1. <Si
autem inprudentia reus se peccasse dicet,> primum quaeretur, utrum potuerit
nescire an non potuerit; deinde utrum data sit opera, ut sciretur, an non;
deinde, utrum casu nescierit an culpa. Nam qui se propter vinum aut amorem aut
iracundiam fugisse rationem dicet, is animi vitio videbitur nescisse, non
inprudentia; quare non inprudentia se defendet, sed culpa contaminabit. Deinde
coniecturali constitutione quaeretur, utrum scierit an ignoraverit; et
considerabitur satisne inprudentia praesidii debeat esse, cum factum esse
constet. Cum in fortunam causa confertur et ea re defensor ignosci reo dicet
oportere, eadem omnia videntur consideranda, quae de necessitudine praescripta
sunt. Etenim omnes haec tres partes purgationis inter se
finitimae sunt, ut in omnes eadem fere possint adcommodari. Loci communis in
his causis: accusatoris contra eum, qui cum peccasse confiteatur, tamen
oratione iudices demoretur; defensoris, de humanitate, misericordia: voluntatem
in omnibus rebus spectari convenire; quae consulto facta non sint, an ea
fraudei esse non oportere.
|