|
1. Quoniam
exornatio constat ex similibus et exemplis et amplificationibus <et rebus
iudicatis> et ceteris rebus, quae pertinent ad exaugendam et
conlocupletandam argumentationem, quae sint his rebus vitia consideremus.
2. Simile vitiosum est, quod de aliqua parte dissimile est,
nec habet parem rationem conparationis, aut sibi ipsi obest qui adfert.
3.
Exemplum vitiosum est, si aut falsum est, ut
reprehendatur, aut inprobum, ut non sit imitandum, aut maius aut minus, quam
res postulat.
4.
Res iudicata vitiose proferetur, si aut dissimili
de re proferetur, <aut> de ea re, qua de controversia non est, aut
inproba, aut eiusmodi, ut aut plures aut magis idoneae res iudicatae ab
adversariis proferri possint.
5.
Item vitiosum est id, quod adversarii factum esse
confiteantur, de eo argumentari et planum facere factum esse; nam id augeri
oportet.
6.
Item vitiosum est id augere, quod convenit docere,
hoc modo: ut si quis quem arguat hominem occidisse et, antequam satis idoneas
argumentationes attulerit, augeat peccatum et dicat nihil indignius esse quam
hominem occidere. Non enim, utrum indignum sit an non, sed, factumne sit,
quaeritur.
7.
Conplexio vitiosa est, quae non, quod quique primum
dictum est, <primum> conplectitur; et quae non breviter concluditur; et
quae non ex enumeratione certum et constans aliquid relinquit, ut intellegatur,
quid propositum in argumentatione sit, quid deinde ratione, <quid>
rationis confirmatione, quid tota argumentatione demonstratum.
1. Conclusiones,
quae apud Graecos epilogi nominantur, tripertitae sunt. Nam
constant ex enumeratione, amplificatione, et conmiseratione.
2.
Quattuor locis uti possumus <conclusionibus:
in> principio, secundum narrationem, secundum firmissimam
argumentationem, in conclusione.
3.
Enumeratio est, per quam colligimus et commonemus,
quibus de rebus verba fecerimus, breviter, ut renovetur, non redintegretur
oratio: et ordine, ut quicquid erit dictum, referemus, ut auditor, si memoriae
mandaverit, ad idem, quod ipse meminerit, reducatur. Item curandum est, ne aut
ab exordio aut narratione repetatur orationis enumeratio. Ficta enim et dedita opera
conparata oratio videbitur esse artificii significandi, ingenii venditandi,
memoriae ostendendae causa. Quapropter initium enumerationis sumendum est a
divisione. Deinde ordine breviter exponendae res sunt, quae tractatae erunt in
confirmatione et confutatione.
4. Amplificatio
est res, quae per locum communem instigationis auditorum causa sumitur. Loci
communis ex decem praeceptis commodissume sumentur adaugendi criminis causa.
1.
Primus locus
sumitur ab auctoritate, cum commemoramus, quantae curae ea res fuerit diis
inmortalibus aut maioribus nostris, regibus, civitatibus, nationibus, hominibus
sapientissimis, senatui; item maxime, quo modo de his rebus legibus sanctum
sit.
2. Secundus
locus est, <cum> consideramus, illae res, de quibus criminamur, ad
quos pertineant: utrum ad omnes, quod atrocissimum est; an ad superiores, quod
genus ii sunt, a quibus auctoritatis locus communis sumitur; an ad pares, hoc
est, in isdem partibus animi, corporis, fortunarum positos; an ad inferiores,
qui his omnibus rebus antecelluntur.
3. Tertius
locus est, quo percontamur, quid sit eventurum, si omnibus idem concedatur; et
ea re neglecta ostendemus quid periculorum atque incommodorum consequatur.
4. Quartus
locus est, quo demonstratur, si huic sit permissum, multos alacriores ad
maleficium futuros, quod adhoc expectatio iudicii remoratur.
5. Quintus
locus est, quom ostendimus, si semel aliter iudicatum sit, nullam rem fore,
quae incommodo mederi aut erratum iudicum corrigere possit. Quo in loco non
incommodum erit uti ceterarum rerum conparatione, ut ostendamus alias res posse
aut vetustate sedari aut consilio corrigi, huius rei aut leniendae aut
corrigendae nullam rem adiumento futuram.
|