|
1.
Sed de cibo quidem facilior cum aegris ratio est, quorum saepe stomachus hunc
respuit, etiamsi mens concupiscit: de potione vero ingens pugna est, eoque
magis, quo maior febris est. Haec
enim sitim accendit, et tum maxime aquam exigit, cum illa periculosissima est.
Sed docendus aeger est, ubi febris quierit, protinus sitim quoque quieturam,
longioremque accessionem fore, si quod ei datum fuerit alimentum: ita celerius
eum desinere sitire, qui non bibit.
2. Necesse est tamen,
quanto facilius etiam sani famem quam sitim sustinent, tanto magis aegris in
potione quam in cibo indulgere.
3. Sed primo quidem die
nullus umor dari debet, nisi subito sic venae ceciderunt, ut cibus quoque dari
debeat, secundo vero ceterisque etiam, quibus cibus non dabitur, tamen si magna
sitis urgebit, potio dari debet.
4. Ac ne illud quidem
ab Heraclida Tarentino dictum ratione caret: ubi aut bilis aegrum aut cruditas
male habet, expedire quoque per modicas potiones misceri novam materiam
corruptae. Illud videndum est, ut qualia tempora cibo leguntur, talia potioni
quoque, ubi sine illo datur, deligantur ***, aut cum aegrum dormire cupiemus,
quod fere sitis prohibet. Satis autem convenit, cum omnibus febricitantibus
nimius umor alienus sit, tum praecipue esse feminis, quae ex partu in febres
inciderunt.
5. Sed cum tempora cibo
potionique febris et remissionis ratio det, non est expeditissimum scire,
quando aeger febricitet, quando melior sit, quando deficiat; sine quibus
dispensari illa non possunt. Venis enim maxime credimus, fallacissimae rei,
quia saepe istae leniores celerioresve sunt et aetate et sexu et corporum
natura. Et plerumque satis sano corpore, si stomachus infirmus est, nonnumquam
etiam incipiente febre, subeunt et quiescunt, ut inbecillus is videri possit,
cui facile laturo gravis instat accessio.
6. Contra saepe eas
concitare solet balneum et exercitatio et metus et ira et quilibet alius animi
adfectus, adeo ut, cum primum medicus venit, sollicitudo aegri dubitantis,
quomodo illi se habere videatur, eas moveat. Ob quam causam periti medici est
non protinus ut venit adprehendere manu brachium, sed primum desidere hilari
vultu percontarique, quemadmodum se habeat, et si quis eius metus est, eum
probabili sermone lenire, tum deinde eius corpori manum admovere. Quas venas
autem conspectus medici movet, quam facile mille res turbant.
7. Altera res est, cui
credimus, calor, aeque fallax: nam hic quoque excitatur aestu, labore, somno,
metu, sollicitudine. Intueri quidem etiam ista oportet, sed eis non
omnia credere. Ac protinus quidem scire est, non febricitare eum, cuius venae
naturaliter ordinatae sunt, teporque talis est, qualis esse sani solet: non
protinus autem sub calore motuque febrem esse concipere, sed ita: si summa quoque
arida inaequaliter cutis est; si calor et in fronte est et ex imis praecordiis
oritur; si spiritus ex naribus cum fervore prorumpit; si color aut rubore aut
pallore novo mutatus est; si oculi graves et aut persicci aut subumidi sunt; si
sudor, cum sit, inaequalis est; si venae non aequalibus intervallis moventur.
8.
Ob quam causam medicus neque in tenebris neque a capite aegri debet residere,
sed inlustri loco adversus, ut omnes notas ex voltu quoque cubantis percipiat.
Ubi vero febris fuit ac decrevit, expectare oportet, num tempora partesve
corporis aliae paulum madescant, quae sudorem venturum esse testentur; ac si
qua nota est, tum demum dare potui aquam calidam, cuius salubris effectus est,
si sudorem per omnia membra diffundit.
9.
Huius autem rei causa continere aeger sub veste satis multa manus debet,
eademque crura pedesque contegere; qua male plerique aegros in ipso febris
impetu, pessimeque, ubi ardens ea est, male habent. Si sudare corpus coepit,
linteum tepefacere oportet paulatimque singula membra detergere. At ubi sudor
omnis finitus est, aut si is non venit, ubi quam maxime potuit idoneus esse
cibo aeger videtur, leviter sub veste ungendus est, tum detergendus, deinde ei
cibus dandus.
10.
Cibus autem febricitantibus umidus est aptissimus aut umori certe quam
proximus, utique ex materia quam levissima maximeque sorbitio; eaque, si magnae
febres fuerint, quam tenuissima esse debet. Mel quoque despumatum huic recte
adicitur, quo corpus magis nutriatur: sed id si stomachum offendit, supervacuum
est, sicut ipsa quoque sorbitio. Dari vero in vicem eius potest vel intrita ex
aqua calida vel halica elota; si firmus est stomachus et compressa alvus, ex
aqua mulsa; si vel ille languet vel haec profluit, ex posca.
11.
Et primo quidem cibo id satis est: secundo vero aliquid adici potest, ex eodem
tamen genere materiae, vel holus vel conchylium vel pomum. Et dum febres quidem
increscunt, hic solus cibus idoneus est: ubi vero aut desinunt aut levantur,
semper quidem incipiendum est ab aliquo ex materia levissima, adiciendum vero
aliquid ex media, ratione habita subinde et virium hominis et morbi. Ponendi
vero aegro varii cibi, sicut Asclepiades praecepit, tum demum sunt, ubi
fastidio urgetur neque satis vires sufficiunt, ut paulum ex singulis degustando
famem vitet.
12. At si neque vis
neque cupiditas deest, nulla varietate sollicitandus aeger est, ne plus adsumat
quam concoquat. Neque verum est, quod ab eo dicitur, facilius concoqui cibos
varios: eduntur enim facilius, ad concoctionem autem materiae genus et modus
pertinent. Neque inter magnos dolores neque increscente morbo tutum est
aegrum cibo impleri, sed ubi inclinata iam in melius valetudo est.
13. Sunt
aliae quoque in febribus observationes necessariae. Atque id quoque videndum est,
quod quidam solum praecipiunt, adstrictum corpus sit an profluat; quorum
alterum strangulat, alterum digerit. Nam si adstrictum est, ducenda alvus est,
movenda urina, eliciendus omni modo sudor. In hoc genere morborum emisisse
sanguinem, concussisse vehementibus gestationibus corpus, in lumine habuisse,
imperasse famem, sitim, vigiliam prodest.
14. Utile
est etiam ducere in balneum, prius demittere in solium, tum ungere, iterum ad
solium redire multaque aqua fovere inguina; interdum etiam oleum in solio cum
aqua calida miscere; uti cibo serius et rarius, tenui, simplici, molli, calido,
exiguo, maximeque holeribus, qualia sunt lapatium, urtica, malva, vel iure
etiam concharum musculorumve aut lucustarum: neque danda caro nisi elixa est. At potio esse debet magis liberalis, et
ante cibum et post hunc et cum hoc ultra quam sitis coget. Poteritque a balineo
etiam pinguius aut dulcius dari vinum; poterit semel aut bis interponi Graecum
salsum.
15. Contra vero si
corpus profluit, sudor coercendus, requies habenda erit, tenebris somnoque,
quandoque volet, utendum, non nisi leni gestatione corpus agitandum, et pro
genere mali subveniendum. Nam si venter fluit, aut si stomachus non continet,
ubi febris decrevit, liberaliter oportet aquam tepidam potui dare, et vomere
cogere, nisi aut fauces aut praecordia aut latus dolet, aut vetus morbus est.
16. Si vero sudor
exercet, duranda cutis est nitro vel sale, quae cum oleo miscentur; ac si
levius id vitium est, oleo corpus ungendum; si vehementius, rosa vel melino vel
murteo, cui vinum austerum sit adiectum. Quisquis autem fluore aeger est, cum
venit in balineum, prius ungendus, deinde in solium demittendus est.
17. Si in cute vitium
est, frigida quoque quam calida aqua melius utetur. Ubi ad cibum ventum est,
dari debet is valens, frigidus, siccus, simplex, qui quam minime corrumpi
possit, panis tostus, caro assa, vinum austerum vel certe subausterum; si
venter profluit, calidum, si sudores nocent vomitusve sunt, frigidum.
|