|
Hanc Mercurii orationem Momus
audiens non potuit ipsum se continere quin prae animi laetitia in maximum
cachinnum irrumperet ita ut omnium ora in se converteret. At rogatus quid ita
inepte ridendo insaniret, illico versipellis, se recipiens, inquit: «Sane
rideo, Mercuri, quod aiebas mortales votis poscere ut indecentes et male
dolatos vultus suos reconcinnaretis. Etenim fabri sitis omnes dii oportet
puellarum gratia, siquidem una sola in puella pro eius animi sententia
construenda quicquid ubique est artis artificiique consumitur. Proh et quae ora et quos vultus domo afferunt!».
Hinc exhilaratus Iuppiter non tam Momi salibus quam gestus insipiditate, qui
dedita opera et studiose se ridiculum exposuerat, arrisit; perinde eos, qui tum
illic aderant deos, inprimisque Momum, ridendi cupidus vocavit ut secum esset
in coena. Ridebis atque admiraberis Iovemque Momumque, nam in coena non facile
dici potest quam inter epulas praeter omnium opinionem iocosum se Momus
exhibuerit, multa referens quae suum per exilium pertulerat cum ridicula, tum
et digna memoratu. Inter quae illud fuit, ut referret omnes quidem se voluisse
hominum vivendi rationes et artes experiri, quo reperta commodiore
acquiesceret; in singulis quidem elaborasse ut studio et diligentia coniuncta
exercitatione et usu evaderet in egregium artificem; nullam tamen ita didicisse
ut sibi satis instructus videretur, tam comperisse omnes artes huiusmodi ut quo
plura quae ad peritiam faciant usu et doctrina sis assecutus, eo plura
discernas tibi deesse ad cognitionem. Sed eas omnes quae apud homines inter
egregias habeantur vivendi artes reperisse eiusmodi esse, ut sint longe minus
utiles minusque commodae ad bene et beate vivendum quam sapientis hominis
cognita ratio postulet; atqui, ut a primariis et honoratissimis incipiat,
militiam sibi inprimis visam percommodam, id quidem, cum alias ob res, tum quod
per eam virorum principes reddantur, potentatus nanciscantur, posteritatisque
fructum assequantur. Accedebat eo ut arma sibi potissimum eligenda duceret quod
se ab armorum periculo immortalitate immunem meminisset, ac fuisse quidem
militem se beneque rem gessisse manu et animi viribus, postremo ductitasse
exercitum, instruxisse acies, exercuisse classem, suos vidisse titulos
victoriarum quamplurimos excepisse frequentissimos civium plausus et
congratulationes; sed brevi odisse castra, vexilla, arma, classica, omnemque
virorum strepitum fremitumque: non id quidem satietate aut fastidio quodam
iteratae gloriae, sed iusta rectaque, minime insolentis viri, ratione,
quandoquidem in his omnibus rebus quae ad arma spectant nihil inveniri
intelligeret quod saperet aequitatem, quod non esset alienum a iustitia, quando
item in omni illa armatorum multitudine intueretur nihil quod quidem ad
humanitatem aut pietatem spectaret, omnia cerneret ad utilitatem, ad animi
libidinem, ad rerum temporumque suorum rationem et conditionem per vim nefasque
referri, nulla fortibus certa aut merita referri praemia, omnia imperiti vulgi
iudicio et opinione pensari, res consiliaque eventu putari, praemia non
virtuti, sed audaciae et temeritati referri. Sinere se pericula et labores quos
in sole et pulvere, noctuque sub imbre et divo obire oporteat; sed illud non
praeterire, quod inter sanguinis vitaeque suae prodigos, alieni cupidos,
impuros, impios, diritate immanitateque teterrimos, in fece et sentina perditissimorum
et a suis patriis sedibus perpetratis flagitiis profligatorum, inter ruentium
templorum stragem, fragorem, fumum cineremque versandum esset, ut tota illa in
re bellica nihil se invenisse Momus deieraret quod satis delectaret praeter id,
quod interdum, stulto et vesano furore conciti, turmae atque manipuli armatorum
mutuum in ferrum praecipites ruerent. Operae quidem pretium esse coram intueri portenta illa impurissima et
pestes hominum properantium in mortem, suique similium scelere et manibus contrucidari.
Voluisse et regem fieri se, quod proxime ad deorum maiestatem regium
imperium arbitraretur ac magni quidem duxisse olim vereri observarique se a
multitudine, eamque praesto adesse, pendere ad obsequium, parere dictis; item
magnifice habitare, honorificentissime progredi, laute ac splendide convivari
et concelebrari. Principio quidem veritum ne id sibi foret arduum assequi atque
difficile, quoniam multos videbat ea una in re nanciscenda frustra maximis
laboribus et ultimo discrimine contendisse, perpaucos attigisse; sed
animadvertisse duas ad principatum patere vias breves et haudquaquam
difficiles: unam quidem, quae factionibus et conspirationibus muniatur, hanc
teneri expilando, vexando, collabefactando, sternendoque quicquid tuis
curriculis obiectum ad interpellandum offenderis, alteram vero ad imperium viam
bonarum esse artium peritia, bonorumque morum cultu ac virtutum ornamentis
deductam atque aptam, qua quidem te ita compares, ita exhibeas hominum generi
oportet, ut te gratia et benivolentia dignum deputent, unum te in suis adversis
rebus adire, tuis potissimum assuescere consiliis et stare sententiis
condiscant. Neque enim ullum in terris vigere animans quod ipsum sit homine
contra servitutem magis contumax; contra item homine ipso fingi posse nihil ad
mansuetudinem tractabilitatemque propensius. Sed scire imperium agere artis
esse minime vulgaris, quod si pecudes, brutaque et quae ad feritatem agrestem
nata sunt usu domita reguntur et certa quadam disciplina continentur, quid
hominem ad facilitatem frugalitatemque societatemque vitae natum non
moderabimur arte et ratione, quandoquidem iusta et recta imperantibus, ut
videre licet, sponte ultroque obtemperet? Sed imperium postquam adeptum
partumve est rem esse procul dubio difficillimam imperantibus asserebat. Nam eo
cum sis adductus loco ut tua negligere, aliena curasse oporteat, cum item tua
unius cura et sollicitudine multorum otium et tranquillitatem tueri ac servare
opus sit, quid potest in vita difficilius dari atque laboriosius? His addebat
publica esse negotia omnia penitus ardua atque impeditissima, in quibus si tua
unius utaris opera non sufficias, et aliorum si utaris opera casibus id atque
periculis refertissimum sit; negligere vero quid sit officii cum ad dedecus
et ignominiam, tum ad calamitatem exitiumque redundet. Denique, si rem satis
spectaris quod isti imperium nuncupant, id profecto publicam et intolerabilem
esse quandam fugiendarum rerum servitutem intelliges. Ceterum nummularias
ceteras quaestuosasque artes et facultates ultro abdicatas ab se esse voluisse,
quod vel satietatem ex copia, vel fastidium ex usu, vel taedium ex quaestu
praebeant, vel si tandem cupiditate adducaris ut tibi plura esse velis quam
oporteat, fore ut sordidam illiberalissimamque sollicitudinem afferant.
Postremo nullum genus vitae se aiebat comperisse quod quidem omni ex parte
eligibilius appetibiliusque sit quam eorum qui quidem vulgo mendicant, quos
errones nuncupant. Hanc esse quidem omnium unam facilem artem, in promptu
utilem, vacuam incommodis, plenam libertatis ac voluptatis, quam rem ita esse
multa cum festivitate Momus cum plerisque aliis argumentis, tum his rationibus
demonstrabat: «Etenim sic» inquit «dicunt quidem geometrae, quaeque versentur
in arte sua aeque teneri a quovis rudi discipulo atque ab eruditissimo, modo
semel ea percepta sint. Idem ferme ipsum in hac erronum arte evenit, ut uno
temporis momento perspecta planeque cognita atque imbuta sit. Sed in hoc
differunt, quod geometra instructore qui futurus est geometra indiget, erronum
vero ars nullo adhibito magistro perdiscitur. Aliae artes et facultates habent
edocendi tempora, ediscendi laborem, exercendi industriam, agendive quendam
definitum descriptumque modum; item adminicula, instrumenta et pleraque
istiusmodi exigunt atque desiderant, quae hac una in arte minime requiruntur.
Una haec artium est incuria, negligentia inopiaque rerum omnium, quas aliis in
rebus ducunt esse necessarias, satis fulta atque tuta. Hic non vehiculis, non navi tabernave opus est,
hic non decoctoris perfidia, non raptoris iniuria, non temporum iniquitas
metuenda est. Hic nullum congeras capital praeter egestatem rogandique
impudentiam oportet, ac tua ut perdas, aliena ut roges nihil plus negotii est
quam ut velis ita mereri de te. Adde quod aliorum sudore et vigiliis erro
pascitur, suo quantum lubeat otio abutitur, rogat libere, negat impune, capit a
quibusque, nam et miseri ultro offerunt et beati non denegant. Eorum vero quid referam libertatem atque
solutam vivendi licentiam? Rides
impune, arguis impune, obiurgas, garris tuo quodam iure impune. Quod illi ad
dedecus ignominiamque deputant verbis cum errone contendere, quod illi statuunt
flagitio manum impotenti inferre, id ad regni quasdam conditiones et leges
facit. Posse quae velis et nullos habere dictorum factorumque censores, ea
demum regnandi suffragia et praesidia sunt. Neque illud concedam regibus ut
divitiarum usu magis quam errones fruantur: erronum theatra, erronum porticus,
erronum quicquid ubique publici est. Alii in foro ne considere neve altercari quidem voce paulum elatiori
audebunt, et censoria veriti patrum supercilia publico ita versantur ut nihil
sine lege et more, nihil pro voluntate et arbitrio audeant. Tu, erro, tranverso
foro prostratus iacebis, libere conclamitabis, faciesque ex animi libidine
quaecumque collibuerint. Duris temporibus ceteri moesti mutique tabescent, tu
saltabis, cantabis. Malo regnante principe alii diffugient errabuntque exilio,
tu arcem tyranni concelebrabis. Hostis victor insolescet, tu solus tuorum intrepidus coram adstabis. Et
quod quisque summo labore capitisque periculo sibi accumularit, tu illius quasi
debitas tibi dari primitias expostulabis. Est et illud quod ad rem egregie
faciat, ut cum nemo sic viventi invideat, tum et ipse nullis invideas,
quandoquidem in aliis cernas nihil quod non facile possis assequi, dum velis.
Adde his quod erronis conditio ita est ad quamvis artium aliarum accommodata,
ut quoquo te contuleris recte ac digne fecisse videare, quod quidem ceteris
mortalium haud aeque evenit: nam et levitatis putatur suam qui assueverit artem
linquere et non sine dispendio ad alias transmigratur. Neque illos audiendos
puto qui quidem hanc unam erronum sectam dicant plenam esse incommodorum. De me
illud profiteor, ceteris omnibus in artibus unas et item alias plerasque res
offendisse quae et durae et acerbae fuerint quaeve, cum eas noluerim, tum
iisdem illis aegre carere non potuerim. Nam omni quidem in artificio multa sunt, insita natura et quasi innata,
quae etsi gravia et molesta sint, ferenda tamen sunt iis qui in ea velint
versari; at hac in sola una erraria (ut ita loquar) disciplina et arte nihil
unquam offendi quod quidem ulla ex parte minus placuerit. Nudos vides errones
sub divo atque duro in solo accubare: eos contemnis, despicis una cum vulgo atque
fastidis. Vide ne teque
vulgusque errones ipsi contemnant atque despiciant. Tu aliorum causa facies multa, erro nec tua, nec
aliorum causa facit quippiam, sibi facit quicquid facit. Quid hic referam quam
sint illa quidem inepti et stulti hominis quae vulgo admirantur, toga, purpura,
aurum, mitra et huiusmodi? Aut quis non irrideat, cum videat te vestium gravi
involucro et implicamento obligatum atque compeditum prodire, ut aliorum oculis
placeas? Hoc non facit erro, ergo ridet. Tune sanus non cavebis tibi esse
vestium pondere infensus, tune, ut lautior et cultior videare, non recusabis
habere membra ad aliorum arbitrium occupata et obstricta? Veste utemur ut tegamur, non ut admiremur. Imbrem
et frigora qui veste proteget, erit is quidem satis et ad usus commoditatem et
ad naturae decus ornatus. At solo cubabit erro: et quid tum? Ne vero si somnus aderit apertioribus
obdormies oculis nudo in pavimento quam inter peristromata? At cygnis dedit
quidem natura plumas ut integerentur, non ut ad lectorum delitias conferrent:
tibi si tantum dedisset somni quantum subiecit strati ubi dormiens accubas,
procul dubio perquam maximum dormitares. Fitque is quem natura dedit ad
requiescendum locus et sedes usu in dies mollior atque salubrior, quod, si quid
ad delitias desit, pro pulvinari praesto erit fessis somnus.
|