|
Dum haec apud superos agebantur,
Aestus, Fames, Febris et eiusmodi, quod audissent finem atque interitum rebus
parari, quo repentinum futurum laborem in tot mortalium milibus mactandis
minuerent iam tum primum caeperant vexare humanas res multaque viventium capita
absumpserant. Quibus calamitatibus acti, hominum genus, quod deos votis aureis
maiorem in modum moveri animadvertissent, ludos voverunt diis maximos, et eos
dictu incredibile quam grandi apparatu et theatri et scaenae quantave impensa
ornarint. Sino musicos, ludiones, poetas, quorum innumerabilis populus omnibus
ab provinciis exterisque usque ab orbis oris confluxerat. Quicquid erat rerum
dignarum ubivis gentium, id ad templi, ad sacrificiorum ad ludorumque ornatum
convexerant. Sino cetera: illud operis vastitate non postponendum, quod
theatrum circusque maximus aureis velis pictis acu, opus vastum et incredibile,
superne et quaque circumversus integebatur. Honoratissimis in gradibus
maximorum deorum simulacra exstabant, omnia circum auro gemmisque nitebant, et
quod aurum gemmasque vinceret specie quantum ab his dignitate vincebantur,
omnia floribus conspersa ad venustatem conveniebant, omnia sertis fumorumque
delitiis odorata et redimita. Tabulae insuper pictae alabastricaeque mensae et
varia speculorum miracula ad complendos non admiratione, sed stupore homines
accedebant; quin et, quo nihil esset non refertissimum rebus admirandis, ipsa
item extrema singula intercolumnia singulis heroum statuis occupabantur. Tantis
apparatibus superi ab caetu hominum dignari tenerique se advertentes non
poterant non facere quin commoverentur. Quo effectum est ut etiam ii qui
fortassis aut studiis partium aut suorum commodorum spe causae hominum
adversarentur sententiam verterent et partim misericordia, partim muneris
magnitudine commoti superiorem suam de novandis rebus postulationem reiicerent;
qui vero hominum res salvas cuperent, quorum erat princeps Hercules, apud Iovem
instabant ut mallet de se bene in dies promerentes mortales beneficio
obstringere quam poenis perdere: illud enim valere cum ad gratiam, tum etiam ad
laudem, hoc vero postremum nihil afferre emolumenti et plurimum posse ad
calumniae suspiciones augendas; et monebat ut diligentius pensitaret votane
haec facta religione haud minore quam impensa cum Momi calumniis conveniant,
sintne illorum qui deos nullos putent, an eorum qui diis se acceptissimos et commendatissimos
esse optent. Admonebat item ut Momi naturam et mores animo repeteret: demum
statueret an qui apud mortales, quibus esset odio, deos invisos et infensos
reddere aggressus sit, idem apud superos, quibus se acceptum opinabatur,
inimicos homines malo afficere neglexerit; et quibus sit Momus odiis praeditus
erga mortales satis patere quidem cum aliunde, tum illinc, quod antea pene quam
eos vidisset foeda obscenaque illa animantia, quae vix nominare sine flagitio
possumus, ad homines incessendos produxerit; quare illud cogitent superi, an
qui sui reprehensores superos fuerit tantis conatibus prosecutus, idem barbae
demorsae contumeliam non curarit. Postremo Umbram, Noctis filiam, obtestans
Hercules affirmabat (id enim maximum est deorum iuramentum) quaeque
insimulaverit in coena Momus adversus homines eadem ipsa omnia sceleris et
perfidiae esse refertissima, et Momi esse illa in deos nefanda, non mortalium,
dicta, quibus frequens apud philosophos abuteretur. His addebat non intelligere prudentissimos deorum
quid sibi vellet Iuppiter. Si quid forte hoc pacto quaerat novandis rebus
placere multitudini, aut si tantarum impensarum praemium nihil praeter solum
plebis plausum quaeritet, semper quidem affuturos quibus non quaeque agas omni
ex parte probentur, neque defuturos inprimis honestissimos deorum qui consuetas
res desiderent magis quam ut novis delectentur. Tum et veteres illos optimos
architectos qui tanta arte hunc qui exstet mundum peregerint obsolevisse
vetustate, et negare omnino omne id fabrorum genus fieri quidquam posse
elegantius, ornatius atque ad perpetuitatem constantiamque aptius quam hoc quod
factum tam omni ex parte perplaceat. Quod si tandem novos iuvet architectos
experiri, satis patere quidem quid valeant cum aliunde, tum in Iunonis arcu
exaedificando, quandoquidem non iniuria vulgo dictitent non aliam ob rem
structum fuisse ita nisi ut inter struendum rueret. Haec Hercules non modo Iunone Bacchoque et Venere
et reliquis iunoniae factionis complicibus suffragantibus aperteque iuvantibus
edisserebat, verum et omni prope caelo probante et admodum consentiente. At
Iuppiter, cum horum admonitionibus motus et operis ineundi difficultate
diffisus, tum etiam votorum magnificentia illectus, facile de sua pristina
sententia abduci se passus est. Ergo praestitam occasionem reiciendae ab se
invidiae in Momum libenter usurpavit, tametsi cupiebat videri beneficii gratia
id facere quod esset ultro facturus. Idcirco «Homines quidem» inquit «vestras, o caelicolae, delitias, quanti
semper fecerim non est ut referam, ni forte hac spe qua vota ineunt homines
ipsi parum attestantur sibi esse perspectum et cognitum animum erga se nostrum.
Quis enim opem atque auxilium suis adversis in rebus tanta spe atque
exspectatione postulet nisi ab eo cui se carum et commendatum meminerit? Neque
velim existimetis me facili de causa aut simulasse his non succensere qui
praesentia fastidirent, aut dissimulasse eorum nescire mentes atque sensus qui
novas res cuperent. Quod si
quae in causa sint diligentius pensitabitis, non dubito factum meum ita
probabitis ut fieri commodius nihil potuisse affirmetis. Sino reliqua: quid
illud, quod patefactum quidem reddidi multorum disquisitione apud multos qui
nunquam huc mentem intenderant orbem hunc rerum ita demum omni ex parte absolutum
pleneque perfectum esse ut addi amplius nihil possit? Quo fit ut
congratuler hinc omnes in posterum abstrusas, ut ita dicam, futuras improborum
expostulationes hac in re. Sed quo
ipse mihi vehementer placeam illud est, quod aperte atque perspicue cognovi
quali essent plerique ingenio praediti vario et longe alio quam ostentarent.
Atque inprimis noster Momus praeclare ipsum sese indicavit quid fingendo atque
dissimulando cuperet. Me fateor Momi versutiae et commentitiae fallendi artes
poterant adducere incautum ut vel Iunonem ipsam, amantissimam scilicet, minus
diligerem, id quidem maxime ubi eum fortassis putabam malorum suorum taedio
fractum atque effectum plane quem se fingebat. Accedebat quod plura sapere
variarum rerum usu et philosophorum commercio videbatur, et bonis artibus
excultum ingenium minime improbum et plurimum diligendum arbitrabar. Quid mirum
igitur si huic quem diligerem, praesertim versuto et callido, inconsulte
quippiam credebam? Non refero quantopere elaborarit suadere, quanta sedulitate
eniteretur impellere ut praeceps novis rebus incohandis irrumperem. At mihi sapiens quidem illud dictum
saepius in mentem redibat, istos plus satis eruditos minus esse probos quam par
est. Et profecto sunt, ut videre licet, minime puri et minime simplices: nam
alios facto et re se habent quam fronte et gestu videantur, et insigni, quo
plurimum valent, acumine ingenii perverse ad malitiam abutuntur, et illic ubi
se probos et simplicissimos videri student, illic maxime fallunt dolo et
improbitate. Quam rem cum mature ita esse in Momo animadverterem, ferebam
quidem iocosum illum quem se videri affectabat quemve quasi personatus gestu
verbisque agebat, ut intimum vafrum et subdolum profundius scrutarer atque
comprehenderem. Interea
cavebam omnia, credebam nihil. Nunc vero, utcumque res cecidit, commode actum
vobiscum interpretor, quando curarum et seditionum seminarium illud
deturbastis. Mallem, ut dixi, sine multitudinis motu, sine tumultu: sed
licuerit hoc Iunoni improbum atque detestandum e numero deorum quoquo pacto
extrudere atque exterminare. Nostrae prudentiae erit, qui Momi acerbitatem
atque furorem novimus, providere ne quid superiores pristinas ad perturbationes
addat, quo iterato et deorum quietem et res humanas vexet. Ea de re sic
institui: consceleratissimum rerum perturbatorem Momum, deorum hominumque
odium, quod nihil sinceri, nihil sani, nihil pacati, nihil tranquilli aut
cogitet aut studeat aut cupiat; quod felicium et beatorum beneque constitutorum
res atque rationes collabefactare, profligare atque funditus pervertere
elaboret assiduoque enitatur; quod miseros et immeritos aerumna calamitateque
obruere ac penitus obterere, quoad in se sit, nusquam desinat, nusquam
acquiescat; quod factiosis, audacibus, nefariis omnique scelere perditis utatur
et faveat; quod deterrimos instruat in facinus, incitet atque impellat; quod
dictis factisque pestem atque perniciem orbi rerum in horas commachinetur atque
importet, quodque in dies nefandae et detestabili improbitati suae multa
adaugere accumulareque minime intermittat; ne superos deos lacessere deorumque
delitias, homines, opprimere atque conficere pro sua libidine et desiderio
amplius possit, intra oceanum maximum fore relegandum et catenis ad cautem
commendandum, ita ut praeter summum os reliquo haereat corpore vadis immerso
aeternum».
|