|
1. Inclita vestre Magnificentie laus, quam fama vigil
volitando disseminat, sic distrahit in diversa diversos, ut hos in spem sue
prosperitatis attollat, hos exterminii deiciat in terrorem. Huius quidem
preconium, facta modernorum exsuperans, tanquam veri existentia latius,
arbitrabar aliquando superfluum.
2. Verum ne diuturna me nimis incertitudo suspenderet,
velut Austri regina petiit, velut Pallas petiit Elicona, Veronam petii fidis
oculis discursurus audita, ibique magnalia vestra vidi, vidi beneficia simul et
tetigi; et quemadmodum prius dictorum ex parte suspicabar excessum, sic posterius
ipsa facta excessiva cognovi. Quo factum ut ex auditu solo cum quadam animi
subiectione benivolus prius exstiterim; sed ex visu postmodum devotissimus et
amicus.
3. Nec reor amici nomen assumens, ut nonnulli forsitan
obiectarent, reatum presumptionis incurrere, cum non minus dispares
connectantur quam pares amicitie sacramento. Nam si delectabiles et utiles
amicitias inspicere libeat, illis persepius inspicienti patebit, preeminentes
inferioribus coniugari personas.
4. Et si ad veram ac per se amicitiam torqueatur intuitus,
nonne summorum illustriumque principum plerumque viros fortuna obscuros,
honestate preclaros, amicos fuisse constabit? Quidni, cum etiam Dei et hominis
amicitia nequaquam impediatur excessu?
5. Quod si cuiquam, quod asseritur, nunc videretur
indignum, Spiritum Sanctum audiat, amicitie sue participes quosdam homines
profitentem. Nam in Sapientia de sapientia legitur, «quoniam infinitus
thesaurus est hominibus, quo usi sunt, participes facti sunt amicitie Dei».
6. Sed habet imperitia vulgi sine discretione iudicium; et
quemadmodum solem pedalis magnitudinis arbitratur, sic et circa mores vana
credulitate decipitur. Nos autem
quibus optimum quod est in nobis noscere datum est, gregum vestigia sectari non
decet, quin imo suis erroribus obviare tenemur. Nam intellectu ac ratione
degentes, divina quadam libertate dotati, nullis consuetudinibus adstringuntur;
nec mirum, cum non ipsi legibus sed ipsis leges potius dirigantur.
7. Liquet
igitur, quod superius dixi, me scilicet esse devotissimum et amicum, nullatenus
esse presumptum.
8. Preferens ergo amicitiam vestram quasi thesaurum
carissimum, providentia diligenti et accurata sollicitudine illam servare
desidero.
9. Itaque, cum in dogmatibus moralis negotii amicitiam
adequari et salvari analogo doceatur, ad retribuendum pro collatis beneficiis
plus quam semel analogiam sequi mihi votivum est; et propter hoc munuscula mea
sepe multum conspexi et ab invicem segregavi, nec non segregata percensui,
digniusque gratiusque vobis inquirens.
10. Neque ipsi preheminentie vestre congruum comperi magis
quam Comedie sublimem canticam, que decoratur titulo Paradisi; et illam sub
presenti epistola, tanquam sub epigrammate proprio dedicatam, vobis adscribo,
vobis offero, vobis denique recommendo.
11. Illud quoque preterire silentio simpliciter
inardescens non sinit affectus, quod in hac donatione plus dono quam domino et
honoris et fame conferri videri potest; quin imo, cum eius titulo iam presagium
de gloria vestri nominis amplianda, satis attentis videar expressisse; quod de
proposito.
12. Sed zelus gratie vestre, quam sitio, vitam
parvipendens, a primordio metam prefixam urgebit ulterius. Itaque, formula
consummata epistole, ad introductionem oblati operis aliquid sub lectoris
officio compendiose aggrediar.
13. Sicut dicit Philosophus in secundo Metaphysicorum:
«Sicut res se habet ad esse, sic se habet ad veritatem»; cuius ratio est, quia
veritas de re, que in veritate consistit tanquam in subiecto, est similitudo
perfecta rei sicut est.
14. Eorum vero que sunt, quedam sic sunt, ut habeant esse
absolutum in se; quedam sunt ita, ut habeant esse dependens ab alio per
relationem quandam, ut eodem tempore esse, et ad aliud se habere, ut relativa; sicut
pater et filius, dominus et servus, duplum et dimidium, totum et pars, et
huiusmodi, in quantum talia.
15. Propterea quod esse talium dependet ab alio,
consequens est quod eorum veritas ab alio dependeat: ignorato enim dimidio,
nunquam cognoscitur duplum; et sic de aliis.
16. Volentes igitur aliqualem introductionem tradere de
parte operis alicuius, oportet aliquam notitiam tradere de toto cuius est pars.
Quapropter et ego, volens de parte supra nominata totius Comedie aliquid
tradere per modum introductionis, aliquid de toto opere premittendum existimavi,
ut facilior et perfectior sit ad partem introitus.
17. Sex igitur
sunt que in principio cuiusque doctrinalis operis inquirenda sunt, videlicet
subiectum, agens, forma, finis, libri titulus, et genus philosophie. De istis
tria sunt in quibus pars ista, quam vobis destinare proposui, variatur a toto,
scilicet subiectum, forma et titulus; in aliis vero non variatur, sicut apparet
inspicienti; et ideo, circa considerationem de toto, ista tria inquirenda
seorsum sunt: quo facto, satis patebit ad introductionem partis.
18. Deinde inquiremus alia tria, non solum per respectum
ad totum, sed etiam per respectum ad ipsam partem oblatam.
19. Ad evidentiam itaque dicendorum, sciendum est quod
istius operis non est simplex sensus, imo dici potest polysemos, hoc est
plurium sensuum; nam primus sensus est qui habetur per litteram, alius est qui
habetur per significata per litteram. Et primus dicitur litteralis, secundus vero allegoricus, sive moralis, sive
anagogicus.
20. Qui modus
tractandi, ut melius pateat, potest considerari in hiis versibus: «In exitu
Israel de Egypto, domus Iacob de populo barbaro, facta est Iudea sanctificatio
eius, Israel potestas eius». Nam si ad litteram solam inspiciamus, significatur
nobis exitus filiorum Israel de Egypto, tempore Moysis; si ad allegoriam, nobis
significatur nostra redemptio facta per Christum; si ad moralem sensum,
significatur nobis conversio anime de luctu et miseria peccati ad statum
gratie; si ad anagogicum, significatur exitus anime sancte ab huius
corruptionis servitute ad eterne glorie libertatem.
21. Et quamquam isti sensus mystici variis appellentur
nominibus, generaliter omnes dici possunt allegorici, cum sint a litterali sive
historiali diversi. Nam allegoria dicitur ab «alleon» grece, quod in latinum
dicitur «alienum», sive «diversum».
22. Hiis visis,
manifestum est quod duplex oportet esse subiectum circa quod currant alterni
sensus. Et ideo videndum est de subiecto huius operis, prout ad litteram
accipitur; deinde de subiecto, prout allegorice sententiatur.
23. Est ergo
subiectum totius operis, litteraliter tantum accepti, status animarum post
mortem simpliciter sumptus. Nam de illo et circa illum totius operis versatur
processus.
24. Si vero accipiatur opus allegorice, subiectum est homo
prout merendo et demerendo per arbitrii libertatem iustitie premiandi et
puniendi obnoxius est.
25. Forma vero est duplex: forma tractatus et forma
tractandi. Forma tractatus est triplex, secundum triplicem divisionem. Prima
divisio est, qua totum opus dividitur in tres canticas. Secunda, qua quelibet
cantica dividitur in cantus. Tertia, qua quilibet cantus dividitur in rithimos.
26. Forma sive
modus tractandi est poeticus, fictivus, descriptivus, digressivus,
transumptivus, et cum hoc diffinitivus, divisivus, probativus, improbativus, et
exemplorum positivus.
27. Libri
titulus est: «Incipit Comedia Dantis Alagherii, florentini natione, non
moribus». Ad cuius notitiam sciendum est quod comedia dicitur a «comos», villa,
et «oda», quod est cantus, unde comedia quasi «villanus cantus».
28. Et est
comedia genus quoddam poetice narrationis, ab omnibus aliis differens. Differt
ergo a tragedia, in materia per hoc, quod tragedia in principio est admirabilis
et quieta, in fine seu exitu est fetida et horribilis; et dicitur propter hoc a
«tragos», quod est hircus, et oda, quasi «cantus hircinus», idest fetidus ad
modum hirci; ut patet per Senecam in suis tragediis. Comedia vero
inchoat asperitatem alicuius rei, sed eius materia prospere terminatur, ut
patet per Terentium in suis comediis. Et hinc consueverunt dictatores quidam in suis salutationibus dicere loco
salutis, «tragicum principium, et comicum finem».
29. Similiter differunt in modo loquendi: elate et sublime
tragedia; comedia vero remisse et humiliter; sicut vult Oratius in sua Poetria,
ubi licentiat aliquando comicos ut tragedos loqui, et sic e converso:
Interdum tamen et vocem comedia
tollit,
Iratusque Chremes tumido
delitigat ore;
Et tragicus plerunque dolet
sermone pedestri
Telephus et Peleus etc.
30. Et per hoc patet,
quod comedia dicitur presens opus. Nam si ad materiam respiciamus, a principio
horribilis et fetida est, quia Infernus, in fine prospera, desiderabilis et
grata, quia Paradisus; ad modum loquendi, remissus est modus et humilis, quia
locutio vulgaris, in qua et muliercule comunicant.
31. Sunt et alia genera narrationum poeticarum, scilicet
carmen bucolicum, elegia, satira, et sententia votiva, ut etiam per Oratium
patere potest in sua Poetria; sed de istis ad presens nihil dicendum est.
32. Potest amodo patere quomodo assignandum sit subiectum
partis oblate. Nam, si totius operis litteraliter sumpti sic est subiectum:
status animarum post mortem, non contractus sed simpliciter acceptus,
manifestum est quod hac in parte talis status est subiectum, sed contractus,
scilicet status animarum beatarum post mortem.
33. Et si totius operis allegorice sumpti subiectum est
homo, prout merendo et demerendo per arbitrii libertatem est iustitie premiandi
et puniendi obnoxius, manifestum est in hac parte hoc subiectum contrahi, et
est homo, prout merendo obnoxius est iustitie premiandi.
34. Et sic patet de forma partis per formam assignatam
totius. Nam, si forma tractatus in toto est triplex, in hac parte tantum est
duplex, scilicet divisio cantuum et rithimorum.
35. Non eius potest esse propria forma divisio prima, cum
ista pars sit prime divisionis.
36. Patet etiam
de libri titulo; nam titulus totius libri est «Incipit Comedia etc.», ut supra;
titulus autem huius partis est: «Incipit cantica tertia Comedie Dantis etc.,
que dicitur Paradisus».
37. Inquisitis
his tribus in quibus variatur pars a toto, videndum est de aliis tribus in
quibus nulla variatio est a toto. Agens igitur totius et partis est ille qui
dictus est, et totaliter videtur esse.
38. Finis
totius et partis esse posset et multiplex, scilicet propinquus et remotus. Sed,
omissa subtili investigatione, dicendum est breviter quod finis totius et
partis est removere viventes in hac vita de statu miserie et perducere ad
statum felicitatis.
39. Genus vero
philosophie, sub quo hic in toto et parte proceditur, est morale negotium, sive
ethica; quia non ad speculandum, sed ad opus inventum est totum et pars.
40. Nam si in
aliquo loco vel passu pertractatur ad modum speculativi negotii, hoc non est
gratia speculativi negotii, sed gratia operis; quia, ut ait Phylosophus in
secundo Methaphysicorum, «ad aliquid et nunc speculantur practici aliquando».
41. Hiis itaque
premissis, ad expositionem littere secundum quandam prelibationem accedendum
est; et illud prenunciandum, quod expositio littere nihil aliud est quam forme
operis manifestatio.
42. Dividitur
ergo ista pars, seu tertia cantica, que Paradisus dicitur, principaliter in
duas partes, scilicet in prologum et partem executivam. Pars secunda incipit
ibi: «Surgit mortalibus per diversas fauces».
43. De parte
prima sciendum est quod, quamvis comuni ratione dici posset exordium, proprie
autem loquendo non debet dici nisi prologus; quod Phylosophus in tertio
Rhetoricorum videtur innuere, ubi dicit quod «proemium est principium in oratione
rhetorica, sicut prologus in poetica, et preludium in fistulatione».
44. Est etiam
prenotandum quod prenuntatio ista, que comuniter exordium dici potest, aliter
fit a poetis, aliter a rhetoribus.
45. Rhetores enim
concessere prelibare dicenda, ut animum comparent auditoris; sed poete non
solum hoc faciunt, quin imo post hec invocationem quandam emittunt.
46. Et hoc est
eis conveniens, quia multa invocatione opus est eis, cum aliquid contra comunem
modum hominum a superioribus substantiis petendum est, quasi divinum quoddam
munus.
47. Ergo presens prologus dividitur in partes duas, in
prima premittitur quid dicendum sit, in secunda invocatur Apollo; et incipit
secunda pars ibi: «O bone Apollo, ad ultimum laborem».
48. Propter primam partem notandum quod ad bene
exordiendum tria requiruntur, ut dicit Tullius in Nova Rhetorica, scilicet ut
benivolum et attentum et docilem reddat alis auditorem; et hoc maxime in
admirabili genere cause, ut ipsemet Tullius dicit.
49. Cum ergo materia circa quam versatur presens tractatus
sit admirabilis, et propterea ad admirabile reducenda ista tria intenduntur in
principio exordii, sive prologi. Nam dicit se dicturam ea, que vidit in primo
celo et retinere mente potuit.
50. In quo dicto omnia illa tria comprehenduntur; nam in
utilitate dicendorum benevolentia paratur; in admirabilitate attentio; in
possibilitate docilitas. Utilitatem innuit, cum recitaturum se dicit ea que
maxime allectiva sunt desiderii humani, scilicet gaudia Paradisi;
admirabilitatem tangit, cum promittit se tam ardua, tam sublimia dicere,
scilicet conditiones regni celestis; possibilitatem ostendit, cum dicit se
dicturum que mente retinere potuit; si enim ipse, et alii poterunt.
51. Hec omnia tanguntur in verbis illis, ubi dicit se
fuisse in primo celo, et quod dicere vult de regno celesti quicquid in mente
sua, quasi thesaurum, potuit retinere. Viso igitur de bonitate ac perfectione
prime partis prologi, ad litteram accedatur.
52. Dicit ergo quod «gloria primi Motoris», qui Deus est,
«in omnibus partibus universi resplendet», sed ita ut «in aliqua parte magis,
et in aliqua minus».
53. Quod autem
ubique resplendeat, ratio et auctoritas manifestat. Ratio sic: Omne quod est,
aut habet esse a se, aut ab alio. Sed constat quod habere esse a se non
convenit nisi uni, scilicet primo, seu principio, qui Deus est; cum habere esse
non arguat per se necesse esse, et per se necesse esse non competat nisi uni,
scilicet primo, seu principio, quod est causa omnium; ergo omnia que sunt,
preter unum ipsum, habent esse ab alio.
54. Si ergo accipiatur ultimum in universo, non
quodcumque, manifestum est quod id habet esse ab aliquo; et illud a quo habet,
a se, vel ab aliquo habet. Si a se, sic est primum; si ab aliquo, et illud
similiter vel a se, vel ab aliquo. Et cum esset sic procedere in infinitum in
causis agentibus, ut probatur in secundo Metaphysicorum.
55. Et sic erit
devenire ad primum, qui Deus est. Et sic, mediate vel immediate, omne quod
habet esse habet esse ab eo; quia ex eo quod causa secunda recipit a prima,
influit super causatum ad modum recipientis et reddentis radium, propter quod
causa prima est magis causa.
56. Et hoc
dicitur in libro De Causis quod «omnis causa primaria plus influit super suum
causatum quam causa universalis secunda». Sed hoc quantum ad esse.
57. Quantum
vero ad essentiam, probo sic: Omnis essentia, preter primam, est causata,
aliter essent plura que essent per se necesse esse, quod est impossibile: quod
causatum, vel a natura est vel ab intellectu; et quod a natura est, per consequens
causatum est ab intellectu, cum natura sit opus intelligentie; omne ergo quod
est causatum, est causatum ab aliquo intellectu mediate vel immediate.
58. Cum ergo
virtus sequatur essentiam cuius est virtus, si essentia intellectiva, est tota
et unius que causat. Et sic quemadmodum prius devenire erat ad primam causam
ipsius esse, sic nunc essentie et virtutis.
59. Propter
quod patet quod omnis essentia et virtus procedat a prima, et intelligentie inferiores
recipiant quasi a radiante, et reddant radios superioris ad suum inferius, ad
modum speculorum. Quod satis aperte tangere videtur Dionysius de Celesti
Hierarchia loquens.
60. Et propter
hoc dicitur in libro De Causis quod «omnis intelligentia est plena formis». Patet
ergo quomodo ratio manifestat divinum lumen, id est divinam bonitatem,
sapientiam et virtutem, resplendere ubique.
61. Similiter
etiam et scientius facit auctoritas. Dicit enim Spiritus Sanctus per Hieremiam:
«Celum et terram ego impleo»; et in Psalmo: «Quo ibo a spiritu tuo? et quo a
facie tua fugiam? Si ascendero in celum, tu illic es; si descendero in
infernum, ades. Si sumpsero pennas meas etc.» Et Sapientia dicit quod «Spiritus
Domini replevit orbem terrarum». Et Ecclesiasticus in quadragesimo secundo:
«Gloria Domini plenum est opus eius».
62. Quod etiam scriptura paganorum contestatur; nam
Lucanus in nono: «Iuppiter est quodcumque vides, quocumque moveris».
63. Bene ergo dictum est, cum dicit quod divinus radius,
sive divina gloria, «per universum penetrat et resplendet»: penetrat, quantum
ad essentiam; resplendet, quantum ad esse.
64. Quod autem subicit de «magis et minus», habet veritatem
in manifesto; quoniam videmus in aliquo excellentiori gradu essentiam aliquam,
aliquam vero in inferiori; ut patet de celo et elementis, quorum quidem illud
incorruptibile, illa vero corruptibilia sunt.
65. Et postquam premisit hanc veritatem, prosequitur ab
ea, circumloquens Paradisum; et dicit quod fuit in celo illo quod de gloria
Dei, sive de luce, recipit affluentius.
66. Propter quod sciendum quod illud celum est celum
supremum, continens corpora universa, et a nullo contentum, intra quod omnia
corpora moventur, ipso in sempiterna quiete permanente *** et a nulla corporali
substantia virtutem recipiens.
67. Et dicitur empyreum, quod est idem quod celum igne sui
ardoris flagrans; non quod in eo sit ignis vel ardor materialis, sed
spiritualis, quod est amor sanctus, sive caritas.
68. Quod autem de divina luce plus recipiat, potest
probari per duo: primo, per suum omnia continere et a nullo contineri; secundo,
per sempiternam suam quietem sive pacem.
69. Quantum ad primum probatur sic: Continens se habet ad
contentum in naturali situ, sicut formativum ad formabile, ut habetur in quarto
Physicorum. Sed in naturali situ totius universi primum celum est omnia continens;
ergo se habet ad omnia sicut formativum ad formabile, quod est se habere per
modum cause. Et cum omnis vis
causandi sit radius quidam profluens a prima causa, que Deus est, manifestum
est quod illud celum quod magis habet rationem cause, magis de luce divina
recipit.
70.
Quantum ad secundum, probatur sic: Omne quod movetur, movetur propter aliquid
quod non habet, quod est terminus sui motus; sicut celum lune movetur propter
aliquam partem sui, que non habet illud ubi ad quod movetur; et quia sui pars
quelibet non adepto quolibet ubi, quod est impossibile, movetur ad aliud, inde
est quod semper movetur et nunquam quiescit, et est eius appetitus. Et quod
dico de celo lune, intelligendum est de omnibus, preter primum. Omne ergo quod movetur
est in aliquo defectu, et non habet totum suum esse simul.
71. Illud igitur celum quod a nullo movetur, in se in
qualibet sui parte habet quicquid potest modo perfecto, ita quod motu non
indiget ad suam perfectionem. Et cum
omnis perfectio sit radius primi, quod est in summo gradu perfectionis;
manifestum est quod celum primum magis recipit de luce primi, qui est Deus.
72. Ista tamen ratio videtur arguere ad destructionem
antecedentis, ita quod simpliciter et secundum formam arguendi non probat. Sed
si consideremus materiam eius, bene probat, quia de quodam sempiterno, in quo
potest defectus sempiternari: ita quod, si Deus non dedit sibi motum, patet
quod non dedit sibi materiam in aliquo egentem.
73. Et per hanc suppositionem tenet argumentum ratione
materie; et similis modus arguendi est ac si dicerem: Si homo est, est
risibile; nam in omnibus convertibilibus tenet similis ratio gratia materie.
Sic ergo patet: cum dicit «in illo celo quod plus de luce Dei recipit»,
intelligit circumloqui Paradisum, sive celum empyreum.
74. Premissis quoque rationibus consonanter dicit
Philosophus in primo De Celo quod celum «tanto habet honorabiliorem materiam
istis inferioribus, quanto magis elongatum est ab hiis que hic».
75. Ad hoc etiam posset adduci quod dicit Apostolus ad
Ephesios de Christo: «Qui ascendit super omnes celos, ut adimpleret omnia». Hoc
est celum delitiarum Domini; de quibus delitiis dicitur contra Luciferum per
Ezechielem: «Tu signaculum similitudinis, sapientia plenus et perfectione
decorus, in deliciis Paradisi Dei fuisti».
76. Et postquam dixit quod fuit in loco illo Paradisi per
suam circumlocutionem, prosequitur dicens se vidisse aliqua que recitare non
potest qui descendit. Et reddit causam, dicens «quod intellectus in tantum
profundat se» in ipsum «desiderium suum», quod est Deus, «quod memoria sequi
non potest».
77. Ad que intelligenda sciendum est quod intellectus
humanus in hac vita, propter connaturalitatem et affinitatem quam habet ad
substantiam intellectualem separatam, quando elevatur, in tantum elevatur ut
memoria post reditum deficiat, propter transcendisse humanum modum.
78. Et hoc insinuatur nobis per Apostolum ad Corinthios
loquentem, ubi dicit: «Scio hominem, sive in corpore, sive extra corpus,
nescio, Deus scit, raptum usque ad tertium celum, et vidit arcana Dei, que non
licet homini loqui». Ecce, postquam humanam rationem intellectus ascensione
transierat, quid extra se ageretur non recordabatur.
79. Et hoc est insinuatum nobis in Matheo, ubi tres
discipuli ceciderunt in faciem suam, nihil postea recitantes, quasi obliti. Et
in Ezechiele scribitur: «Vidi et cecidi in faciem meam». Et ubi ista invidis
non sufficiant, legant Richardum de Sancto Victore in libro De Contemplatione,
legant Bernardum in libro De Consideratione, legant Augustinum in libro De
Quantitate Anime, et non invidebunt.
80. Si vero in dispositionem elevationis tante propter
peccatum loquentis oblatrarent, legant Danielem, ubi et Nabuchodonosor
invenient contra peccatores aliqua vidisse divinitus, oblivionique mandasse.
81. Nam «qui oriri solem suum facit super bonos et malos,
et pluit super iustos et iniustos», aliquando misericorditer ad conversionem,
aliquando severe ad punitionem, plus et minus, ut vult, gloriam suam
quantumcunque male viventibus manifestat.
82. Vidit ergo, ut dicit, aliqua «que referre nescit et
nequit rediens». Diligenter quippe notandum est quod dicit «nescit et nequit»:
nescit quia oblitus, nequit quia, si recordatur et contentum tenet, sermo tamen
deficit.
83. Multa namque per intellectum videmus quibus signa
vocalia desunt; quod satis Plato insinuat in suis libris per assumptionem
metaphorismorum; multa enim per lumen intellectuale vidit que sermone proprio
nequivit exprimere.
84. Postea dicit se dicturum illa que de regno celesti retinere
potuit, et hoc dicit esse «materiam» sui operis; que qualia sint et quanta, in
parte executiva patebit.
85. Deinde cum dicit: «O bone Apollo», etc., facit
invocationem suam. Et dividitur ista pars in partes duas: in prima invocando
petit; in secunda suadet Apollini petitionem factam, remunerationem quandam
prenuntians; et incipit secunda pars ibi: «O divina virtus».
86. Prima pars dividitur in partes duas: in prima petit
divinum auxilium; in secunda tangit necessitatem sue petitionis, quod est
iustificare ipsam, ibi: «Hucusque alterum iugum Parnassi», etc.
87. Hec est sententia secunde partis prologi in generali.
In speciali vero non exponam ad presens; urget enim me rei familiaris angustia,
ut hec et alia utilia reipublice derelinquere oporteat. Sed spero de
Magnificentia vestra ita ut alias habeatur procedendi ad utilem expositionem
facultas.
88. In parte vero executiva, que fuit divisa contra
prologum, nec dividendo nec sententiando quicquam dicetur ad presens, nisi hoc,
quod ubique procedetur ascendendo de celo in celum, et recitabitur de animabus
beatis inventis in quolibet orbe, et quod vera illa beatitudo in sentiendo
veritatis principium consistit; ut patet per Iohannem ibi: «Hec est vita
eterna, ut cognoscant te Deum verum, etc».; et per Boetium in tertio De
Consolatione ibi: «Te cernere finis». Inde est quod ad ostendendum gloriam
beatitudinis, in illis animabus, ab eis, tanquam videntibus omnem veritatem
multa querentur que magnam habent utilitatem et delectationem.
89. Et quia, invento principio seu primo, videlicet Deo,
nihil est quod ulterius queratur, cum sit Alpha et O, idest principium et
finis, ut visio Iohannis designat, in ipso Deo terminatur tractatus, qui est
benedictus in secula seculorum.
|