|
1. Preterea, mundus
optime dispositus est cum iustitia in eo potissima est. Unde Virgilius
commendare volens illud seculum quod suo tempore surgere videbatur, in suis
Buccolicis cantabat:
Iam redit et Virgo, redeunt Saturnia
regna.
«Virgo» nanque vocabatur iustitia, quam
etiam «Astream» vocabant
«Saturnia regna» dicebant optima
tempora, que etiam «aurea» nuncupabant.
2. Iustitia potissima
est solum sub Monarcha: ergo ad optimam mundi dispositionem requiritur esse
Monarchiam sive Imperium.
3. Ad evidentiam
subassumpte sciendum quod iustitia, de se et in propria natura considerata, est
quedam rectitudo sive regula obliquum hinc inde abiciens: et sic non recipit
magis et minus, quemadmodum albedo in suo abstracto considerata.
4. Sunt enim huiusmodi
forme quedam compositioni contingentes, et consistentes simplici et invariabili
essentia, ut Magister Sex Principiorum recte ait. Recipiunt tamen magis et
minus huiusmodi qualitates ex parte subiectorum quibus concernuntur, secundum
quod magis et minus in subiectis de contrariis admiscetur.
5.
Ubi ergo minimum de contrario iustitie admiscetur et quantum ad habitum et
quantum ad operationem, ibi iustitia potissima est; et vere tunc potest dici de
illa, ut Phylosophus inquit, «neque Hesperus neque Lucifer sic admirabilis
est». Est enim tunc Phebe similis, fratrem dyametraliter intuenti de purpureo
matutine serenitatis.
6.
Quantum ergo ad habitum, iustitia contrarietatem habet quandoque in velle; nam
ubi voluntas ab omni cupiditate sincera non est, etsi assit iustitia, non tamen
omnino inest in fulgore sue puritatis: habet etùm subiectum, licet minime,
aliqualiter tamen sibi resistens; propter quod bene repelluntur qui iudicem
passionare conantur.
7. Quantum vero ad
operationem, iustitia contrarietatem habet in posse; nam cum iustitia sit
virtus ad alterum, sine potentia tribuendi cuique quod suum est quomodo quis
operabitur secundum illam? Ex quo patet quod quanto iustus potentior, tanto in
operatione sua iustitia erit amplior.
8. Ex hac itaque
declaratione sic arguatur: iustitia potissima est in mundo quando volentissimo
et potentissimo subiecto inest; huiusmodi solus Monarcha est: ergo soli
Monarche insistens iustitia in mundo potissima est.
9. Iste prosillogismus
currit per secundam figuram cum negatione intrinseca, et est similis huic: omne
B est A; solum C est A: ergo solum C est B. Quod est: omne B est A; nullum
preter C est A: ergo nullum preter C est B.
10. Et prima
propositio declaratione precedente apparet; alia sic ostenditur, et primo
quantum ad velle, deinde quantum ad posse.
11. Ad evidentiam
primi notandum quod iustitie maxime contrariatur cupiditas, ut innuit
Aristotiles in quinto ad Nicomacum. Remota cupiditate omnino, nichil iustitie
restat adversum; unde sententia Phylosophi est ut que lege determinari possunt
nullo modo iudici relinquantur. Et hoc metu cupiditatis fieri oportet, de facili
mentes hominum detorquentis. Ubi ergo non est quod possit optari, inpossibile
est ibi cupiditatem esse: destructis enim obiectis, passiones esse non possunt.
12.
Sed Monarcha non habet quod possit optare: sua nanque iurisdictio terminatur
Occeano solum: quod non contingit principibus aliis, quorum principatus ad
alios terminantur, ut puta regis Castelle ad illum qui regis Aragonum. Ex quo sequitur
quod Monarcha sincerissimum inter mortales iustitie possit esse subiectum.
13.
Preterea, quemadmodum cupiditas habitualem iustitiam quodammodo, quantumcunque
pauca, obnubilat, sic karitas seu recta dilectio illam acuit atque dilucidat. Cui ergo maxime recta dilectio inesse potest,
potissimum locum in illo potest habere iustitia; huiusmodi est Monarcha: ergo,
eo existente, iustitia potissima est vel esse potest.
14. Quod autem recta
dilectio faciat quod dictum est, hinc haberi potest: cupiditas nanque,
perseitate hominum spreta, querit alia; karitas vero, spretis aliis omnibus,
querit Deum et hominem, et per consequens bonum hominis. Cumque inter alia bona
hominis potissimum sit in pace vivere – ut supra dicebatur – et hoc operetur
maxime atque potissime iustitia, karitas maxime iustitiam vigorabit et potior
potius.
15. Et quod Monarche
maxime hominum recta dilectio inesse debeat, patet sic: omne diligibile tanto
magis diligitur quanto propinquius est diligenti; sed homines propinquius
Monarche sunt quam aliis principibus: ergo ab eo maxime diliguntur vel diligi
debent. Prima manifesta est, si natura passivorum et activorum consideretur;
secunda per hoc apparet: quia principibus aliis homines non appropinquant nisi
in parte, Monarche vero secundum totum.
16. Et rursus:
principibus aliis appropinquant per Monarcham et non e converso; et sic per
prius et immediate Monarche inest cura de omnibus, aliis autem principibus per
Monarcham, eo quod cura ipsorum a cura illa supprema descendit.
17. Preterea, quanto
causa est universalior, tanto magis habet rationem cause, quia inferior non est
causa nisi per superiorem, ut patet ex hiis que De causis; et quanto
causa magis est causa, tanto magis effectum diligit, cum dilectio talis
assequatur causam per se.
18. Cum igitur
Monarcha sit universalissima causa inter mortales ut homines bene vivant, quia
principes alii per illum, ut dictum est, consequens est quod bonum hominum ab
eo maxime diligatur.
19. Quod autem
Monarcha potissime se habeat ad operationem iustitie, quis dubitat nisi qui
vocem hanc non intelligit, cum, si Monarcha est, hostes habere non possit?
20. Satis igitur declarata
subassumpta principalis, quia conclusio certa est: scilicet quod ad optimam
dispositionem mundi necesse est Monarchiam esse.
|