|
1. Et quod potest
fieri per unum, melius est per unum fieri quam per plura. Quod sic declaratur:
sit unum, per quod aliquid fieri potest, A, et sint plura, per que similiter
illud fieri potest, A et B; si ergo illud idem quod fit per A et B potest fieri
per A tantum, frustra ibi assummitur B, quia ex ipsius assumptione nichil
sequitur, cum prius illud idem fiebat per A solum.
2. Et cum omnis talis
assumptio sit otiosa sive superflua, et omne superfluum Deo et nature
displiceat, et omne quod Deo et nature displicet sit malum, ut manifestum est
de se, sequitur non solum melius esse fieri per unum, si fieri potest, quam
fieri per plura, sed quod fieri per unum est bonum, per plura simpliciter
malum.
3. Preterea, res
dicitur melior per esse propinquior optime; et finis habet rationem optimi; sed
fieri per unum est propinquius fini: ergo est melius. Et quod sit propinquius
patet sic: sit finis C; fieri per unum A; per plura A et B: manifestum est quod
longior est via ab A per B in C, quam ab A tantum in C.
4. Sed humanum genus
potest regi per unum suppremum principem, qui est Monarcha. Propter quod
advertendum sane quod cum dicitur «humanum genus potest regi per unum suppremum
principem», non sic intelligendum est, ut minima iudicia cuiuscunque municipii
ab illo uno immediate prodire possint: cum etiam leges municipales quandoque deficiant
et opus habeant directivo, ut patet per Phylosophum in quinto ad Nicomacum
epyikiam commendantem.
5.
Habent nanque nationes, regna et civitates intra se proprietates, quas legibus
differentibus regulari oportet: est enim lex regula directiva vite.
6.
Aliter quippe regulari oportet Scithas qui, extra septimum clima viventes et
magnam dierum et noctium inequalitatem patientes, intolerabili quasi algore
frigoris premuntur, et aliter Garamantes qui, sub equinoctiali habitantes et
coequatam semper lucem diurnam noctis tenebris habentes, ob estus acris
nimietatem vestimentis operiri non possunt.
7.
Sed sic intelligendum est: ut humanum genus secundum sua comunia, que omnibus
competunt, ab eo regatur et comuni regula gubernetur ad pacem. Quam quidem
regulam sive legem particulares principes ab eo recipere debent, tanquam
intellectus practicus ad conclusionem operativam recipit maiorem propositionem
ab intellectu speculativo, et sub illa particularem, que proprie sua est,
assummit et particulariter ad operationem concludit.
8.
Et hoc non solum possibile est uni, sed necesse est ab uno procedere, ut omnis
confusio de principiis universalibus auferatur.
9.
Hoc etiam factum fuisse per ipsum ipse Moyses in lege conscribit, qui,
assumptis primatibus de tribubus filiorum Israel, eis inferiora iudicia relinquebat,
superiora et comuniora sibi soli reservans, quibus comunioribus utebantur
primates per tribus, secundum quod unicuique tribui competebat.
10.
Ergo melius est humanum genus per unum regi quam per plura, et sic per
Monarcham qui unicus est princeps; et si melius, Deo acceptabilius, cum Deus
semper velit quod melius est. Et cum duorum tantum inter se idem sit melius et
optimum, consequens est non solum Deo esse acceptabilius hoc, inter hoc «unum»
et hoc «plura», sed acceptabilissimum.
11. Unde sequitur
humanum genus optime se habere cum ab uno regitur; et sic ad bene esse mundi
necesse est Monarchiam esse.
|