grassetto = Testo principale
     Parte, Capitolo,  Capoverso                            grigio = Testo di commento

2505   2,  7,  5 |                Et pexa vocamus illa que, trisillaba vel vicinissima trisillabitati,
2506   2,  7,  5 |               trisillaba vel vicinissima trisillabitati, sine aspiratione, sine
2507   1, 10,  1 |                sui ipsius, secundum quod trisonum factum est, cum tanta timiditate
2508   1, 11,  2 |                  non vulgare, sed potius tristiloquium, ytalorum vulgarium omnium
2509   1, 10,  7 |           Romandiola, Lombardia, Marchia Trivisiana cum Venetiis. Forum Iulii
2510   1, 10,  8 |              Lombardis, Lombardorum curn Trivisianis et Venetis, horum cum Aquilegiensibus,
2511   1, 14,  5 |                  et bontè. Cum quibus et Trivisianos adducimus, qui more Brixianorum
2512   1, 10,  2 |                est: videlicet Biblia cum Troianorum Romanorumque gestibus compilata
2513   2,  2,  9 |                 solaz reveillar~che s'es trop endormitz.~Cynus:~Digno
2514   1,  7,  2 |                  familie tue luxuriem et trucitatem, unica riservata domo, quicquid
2515   1,  7,  6 |               amussibus regulabant, pars trullis linebant, pars scindere
2516   1, 12,  5 |                racha. Quid nunc personat tuba novissimi Frederici, quid
2517   1,  7,  2 |                  per universalem familie tue luxuriem et trucitatem,
2518   1, 10,  2 |              partium largo testimonio se tuetur. Allegat ergo pro se lingua
2519   1, 13,  3 |                  fere omnes Tusci in suo turpiloquio sint obtusi, nonnullos vulgaris
2520   2,  1,  10|          deterior apparebit, quemadmodum turpis mulier si auro vel serico
2521   1,  7,  4 |                  est, et cepit edificare turrim in Sennaar, que postea dicta
2522   1, 14,  5 |           turpiter sincopantes omnia in -tus participia et denominativa
2523   1, 13,  4 |                             4. Itaque si tuscanas examinemus loquelas, et
2524   1,  6,  3 |                et regiones et urbes quam Tusciam et Florentiam, unde sumus
2525   1, 10,  8 |            Spoletanis, horum cum Tuscis, Tuscorum cum Ianuensibus, Ianuensium
2526   1, 13,  1 |                  1. Post hec veniamus ad Tuscos, qui propter amentiam suam
2527   2, 12,  8 |              diximus,~Poscia ch'Amor del tutto m’ha lasciato.~Nec per se
2528   1, 10,  7 |                 esse possunt; nec insule Tyreni maris, videlicet Sicilia
2529   1, 10,  6 |          describit: dextrum quoque latus Tyrenum mare grundatorium habet,
2530   2,  5,  3 |                ut manifeste apparet: nam ubicunque ponderosa multiplicantur, [
2531             | ubique
2532   1, 14,  3 |           audivimus, Thomam videlicet et Ugolinum Bucciolam Faventinos.~
2533   1, 16,  4 |            redolet civitate nec cubat in ulla.~
2534   1, 18,  2 |                  sit comune nec proprium ulli, conveniens est ut in ea
2535   2, 13,  10|              combinationem desinentiarum ultimarum quandoque ordinem iam dictum
2536   2, 13,  7 |               pulcerrime tamen se habent ultimorum carminum desinentie si cum
2537   1, 10,  9 |           contigerit, sed etiam ad magis ultra.~ ~
2538   2, 12,  6 |                   non sine quodam elegie umbraculo hec tragedia processisse
2539   2,  2,  9 |            etenim ait~ ~Non posc mudar c'un cantar non exparja.~Arnaldus:~
2540   1,  1,  2 |                              2. Sed quia unamquanque doctrinam oportet non probare,
2541   2, 10,  3 |               ante diesim, vel post, vel undique. ~
2542   1,  8,  5 |            ydiomate, videlicet a finibus Ungarorum versus orientem, aliud occupavit
2543   1,  8,  4 |              licet postea per Sclavones, Ungaros, Teutonicos, Saxones, Anglicos
2544   1,  7,  2 |                  luxuriem et trucitatem, unica riservata domo, quicquid
2545   2, 12,  7 |            dictamine magno sufficit enim unicum pentasillabum in tota stantia
2546   1, 18,  5 |               membra illius uno Principe uniuntur, sic membra huius gratioso
2547   2, 10,  1 |               quia cognitionis perfectio uniuscuiusque terminatur ad ultima elementa,
2548   1,  8,  1 |                 non leviter opinamur per universa mundi climata climatumque
2549   1,  7,  2 |              patria? Num satis quod, per universalem familie tue luxuriem et
2550   1,  6,  3 |        scriptorum volumina quibus mundus universaliter et membratim describitur,
2551   1, 18,  1 |              extrorsum flectatur, sic et universus municipalium grex vulgarium
2552             | unquam
2553   2,  4,  4 |                  Ante omnia ergo dicimus unumquenque debere materie pondus propriis
2554   1, 16,  2 |                dici putamus: scilicet ut unumquodque mensurabile sit, secundum
2555   2,  6,  4 |           querimus actingamus, videlicet urbanitate plenissimam. Sunt etenim
2556   1, 17,  3 |         extricatum, tam perfectum et tam urbanum videamus electum, ut Cynus
2557   1, 13,  2 |              venire ovelle? ~De Perusio, Urbe Veteri, Viterbio, nec non
2558   1,  6,  3 |                delitiosas et regiones et urbes quam Tusciam et Florentiam,
2559   1,  1,  4 |                 prima fuit humano generi usitata; tum quia totus orbis ipsa
2560   2,  4,  1 |               casu magis quam arte multi usurpare videntur, enucleemus; et
2561   1,  6,  4 |                  omnis lingua loquentium uteretur, nisi culpa presumptionis
2562             | uterque
2563   1, 13,  1 |              ebrietate baccantur, dignum utileque videtur municipalia vulgaria
2564   1,  6,  3 |              gentes delectabiliori atque utiliori sermone uti quam Latinos.~
2565   2,  6,  7 |          possumus indicare. Et fortassis utilissimum foret ad illam habituandam
2566   2,  2,  8 |               intentum omnium querentium utilitatem, nil aliud quam salutem
2567   2,  5,  7 |                propter sui ruditatem non utimur nisi raro: retinent enim
2568   1, 15,  5 |                   5. Si ergo Bononienses utrinque accipiunt, ut dictum est,
2569   1, 19,  1 |                  Romandioli, Lombardi et utriusque Marchie viri.~
2570   2, 13,  8 |               impari metro completur; et utrobique comitata et incomitata desinentia
2571             | utroque
2572   1, 13,  1 |                  quorum dicta, si rimari vacaverit, non curialia sed municipalia
2573   1, 12,  4 |                 posteri nostri permutare valebunt. ~
2574   1,  8,  7 |                settentrione anglico mari vallati sunt et montibus Aragonie
2575   1, 14,  6 |                 eorum, errore confossus, vanitaret in hoc, recordetur si unquam
2576   1,  9,  2 |           obnoxia, et per consequens nec variabilis esse potest. Adinvenerunt
2577   1,  9,  6 |                sit instabilissimum atque variabilissimum animal, nec durabilis nec
2578   1,  6,  3 |    ratiocinantesque in nobis situationes varias mundi locorum et eorum habitudinem
2579   1,  9,  1 |         eiusdemque a principio ydiomatis variatione secuta. Et quia per notiora
2580   1,  9,  4 |                et quare quelibet istarum variationum in se ipsa variatur, puta
2581   1,  9,  4 |                tripharie principali[ter] variatum sit, investigemus; et quare
2582   1, 11,  1 |                           1. Quam multis varietatibus latio dissonante vulgari,
2583   1,  9,  1 |              abmotimque morantibus varie varietur, ceu varie variantur mores
2584   1,  9,  7 |                nunc resurgerent, sermone vario vel diverso cum modernis
2585   2, 13,  12|              nisi sumus ibi, ~ ~Amor, tu vedi ben che questa donna;~secundum
2586   2,  2,  6 |            perambulat. Nam secundum quod vegetabile quid est, utile querit,
2587   2,  2,  6 |               spirituatus est, videlicet vegetabili, animali et rationali, triplex
2588   1,  7,  6 |             rupes, pars mari, pars terra vehere intendebant, partesque diverse
2589   1, 16,  4 |           discerni vulgare quod superius venabamur, quod in qualibet redolet
2590   1, 16,  2 |                     2. Resumentes igitur venabula nostra, dicimus quod in
2591   1,  6,  1 |                 verbis, de ydiomate illo venari nos decet quo vir sine matre,
2592   1, 16,  1 |                              1. Postquam venati saltus et pascua sumus Ytalie,
2593   2,  6,  3 |                venamur, nullum in nostra venatione locum habet incongrua, quia
2594   1, 11,  1 |           venemur loquelam; et ut nostre venationi pervium callem habere possimus,
2595   1, 14,  6 |                                       6. Veneti quoque nec sese investigati
2596   1, 14,  8 |             oppositum ut dictum est, nec venetianum esse illud quod querimus
2597   1, 10,  7 |                   Marchia Trivisiana cum Venetiis. Forum Iulii vero et Ystria
2598   1, 10,  8 |          Lombardorum curn Trivisianis et Venetis, horum cum Aquilegiensibus,
2599   1, 13,  1 |                              1. Post hec veniamus ad Tuscos, qui propter amentiam
2600   2, 14,  2 |               decenti prolixitate passim veniant ad extremum ...~
2601   2,  8,  7 |                   Sed quia sola vulgaria ventilamus, regulata linquentes, dicimus
2602   2, 10,  1 |                 diffiniens sub compendio ventilemus, et primo de cantu, deinde
2603   1,  7,  3 |        remanserant, tertio insurrexit ad verbera, per superbam stultitiam
2604   1,  7,  5 |             scutica sed paterna et alias verberibus assueta, rebellantem filium
2605   1,  1,  1 |         anteriora posteriora putantes, - Verbo aspirante de celis - locutioni
2606   2,  8,  5 |                cantio dicatur fabricatio verborum armonizatorum, vel ipsa
2607   2,  7,  6 |                sillabarum vocabulum sive verbum, sed quia capacitatem omnium
2608   2, 10,  2 |               diesim dicimus deductionem vergentem de una oda in aliam (hanc
2609   2,  5,  4 |      decasillabum videatur, secundum rei veritatem endecasillabum est: nam
2610   1, 15,  2 |          ostendit, Cremone, Brixie atque Verone confini: qui, tantus eloquentie
2611   1, 14,  6 |               Per le plaghe de Dio tu no verras.~ ~
2612   1, 17,  4 |               est quam quod humana corda versare potest, ita ut nolentem
2613   1, 18,  1 |                  ut, quo cardo vertitur, versetur et ipsum, seu introrsum
2614   2, 12,  7 |                necessitatem qua pedibus, versibusque, cantatur. ~
2615   2,  3,  4 |                quidem quia, cum quicquid versificamur sit cantio, sole cantiones
2616   2,  1,  10|          admiscentur. Unde cum sententia versificantium semper verbis discretive
2617   2,  4,  2 |         recolimus nos eos qui vulgariter versificantur plerunque vocasse poetas:
2618   2,  1,  2 |                 quod sic, quia omnis qui versificatur suos versus exornare debet
2619   2,  1,  8 |                 sine scientia et ingenio versificentur, et per consequens nec optimum
2620   2,  1,  3 |              versificator, quanquam rude versificetur, ipsum sue ruditati admisceat,
2621   2,  5,  4 |                 eius:~Amor, che movi tua vertù da cielo.~ ~
2622             | Verumtamen
2623   1,  4,  2 |            lignorum que sunt in paradiso vescimur; de fructu vero ligni quod
2624   1, 11,  5 |              recolimus~ ~Enter l'ora del vesper, ~ciò fu del mes d'occhiover.~ ~
2625   2,  1,  10|                mulier si auro vel serico vestiatur.~ ~
2626   2,  3,  1 |                 digna vulgari, sollicite vestigare conemur.~
2627   1, 13,  2 |                ovelle? ~De Perusio, Urbe Veteri, Viterbio, nec non de Civitate
2628   2,  3,  4 |                  sunt; quod nunquam sine vetusta provisione processit. ~
2629   1,  9,  7 |                audacter testamur quod si vetustissimi Papienses nunc resurgerent,
2630   1,  9,  7 |               magis discrepare videmur a vetustissimis concivibus nostris quam
2631   1, 12,  8 |                   ut puta~ ~Madonna, dir vi volglio,~ et~Per fino amore
2632   1,  4,  5 |                 cum dicimus superius per viam responsionis hominem primum
2633   1,  7,  3 |            priores, et avertens oculos a vibicibus que remanserant, tertio
2634   2,  7,  5 |                 illa que, trisillaba vel vicinissima trisillabitati, sine aspiratione,
2635   1,  9,  4 |               Pisani locuntur); et quare vicinius habitantes adhuc discrepant
2636   2, 11,  11|                    11. Et quemadmodum de victoria carminum et sillabarum diximus
2637   2,  2,  3 |                  puta bene militantem ad victorie dignitatem, bene autem regentem
2638   2, 10,  5 |                                       5. Vide igitur, lector, quanta licentia
2639   1, 11,  2 |                  deformitate pre cunctis videantur fetere. Dicunt enim: Messure,
2640   2,  5,  6 |                  triplicatum trisillabum videbatur, vel nunquam in honore fuit
2641   2, 14,  1 |              deinde secundum partes eius videbimus.~
2642   2, 12,  6 |                 hec tragedia processisse videbitur. ~ ~
2643   1,  4,  5 |                nam, si ad Deum fuit, iam videretur quod Deus locutus extitisset,
2644   2, 13,  9 |                 qualem se in primo media videt, comitatam quidem vel incomitatam,
2645   2,  6,  7 |              illam habituandam regulatos vidisse poetas, Virgilium videlicet,
2646   1,  6,  1 |                nec pupillarem etatem nec vidit adultam, creditur usus.~
2647   2,  5,  8 |                  est cantionem, quo modo viere quis debeat, instruemus.~ ~
2648   1, 14,  5 |                  puta nof pro «novem» et vif pro «vivo»: quod quidem
2649   1, 14,  5 |                 videlicet, Veronenses et Vigentinos, habet; nec non Paduanos,
2650   2,  4,  8 |          concipimus, dum nullo accidente vilescant.~
2651   2,  1,  10|             discretio remanet, inferiora vilescunt: puta cum formose mulieres
2652   1,  7,  3 |                quod vel oblitus homo vel vilipendens disciplinas priores, et
2653   2, 12,  6 |              contexi, dummodo in tragico vincat endecasillabum et principiet.
2654   2, 12,  3 |                 excellentiam in contextu vincendi privilegium promeretur.
2655   2, 11,  11|                  nam eodem modo vinci et vincere possunt.~
2656   2, 11,  11|                  dicimus; nam eodem modo vinci et vincere possunt.~
2657   1, 17,  5 |                  magnates quoslibet fama vincunt?~
2658   1,  8,  3 |              postea eodemque ydiomate in vindice confusione recepto diversa
2659   2,  6,  7 |                regulatos vidisse poetas, Virgilium videlicet, Ovidium Metamorfoseos,
2660   2,  8,  4 |                  et secundum istum modum Virgilius primo Eneidorum dicit Arma
2661   1, 16,  5 |                 magis in citrino quam in viride redolet.~
2662   2,  7,  2 |                 quedam muliebria, quedam virilia; et horum quedam silvestria,
2663   1, 14,  2 |           mollitiem quod virum, etiam si viriliter sonet, feminam tamen facit
2664   2, 11,  7 |             diximus~ ~Amor, che movi tua virtù da cielo.~ ~
2665   2,  7,  2 |                ascensus, ex quo limitata virtutis linea prevaricatur, bone
2666   2,  8,  4 |               primo Eneidorum dicit Arma virumque cano -; alio modo secundum
2667   1, 15,  7 |            deponere, ut residentiam cito visamus, dicimus Tridentum atque
2668   1, 16,  2 |              omnes albo mensurantur; nam visibiles magis et minus dicuntur
2669   2,  2,  10|           invenio poetasse. Hiis proinde visis, que canenda sint vulgari
2670   2,  3,  7 |                 conservantur, ut constat visitantibus libros; ergo cantiones nobilissime
2671   2,  6,  7 |               quos amica sollicitudo nos visitare invitat. ~
2672   1,  9,  9 |           paulatim contingat, et hominum vita sit etiam, ipsa sua natura,
2673   1, 13,  2 |                 De Perusio, Urbe Veteri, Viterbio, nec non de Civitate Castellana,
2674   1,  8,  6 |               amorem, mare, terram, est, vivit, moritur, amat, alia fere
2675   1, 14,  5 |                  pro «novem» et vif pro «vivo»: quod quidem barbarissimum
2676   1, 12,  4 |                  protulerunt, sicilianum voc[ar]etur: quod quidem retinemus
2677   2, 13,  4 |         incomitatum texebat, quod clavem vocabat; et sicut de uno licet,
2678   2,  5,  4 |            precedente, et licet propriam vocalem non habeant, virtutem sillabe
2679   2,  5,  4 |                est quod rithimus ibi una vocali perficitur, quod esse non
2680   2,  8,  5 |                verba opera sua cantiones vocant, et etiam talia verba in
2681   2,  4,  2 |                  versificantur plerunque vocasse poetas: quod procul dubio
2682   1,  1,  3 |                   quam Romani gramaticam vocaverunt. Hanc quidem secundariam
2683   1, 17,  1 |            aulicum et curiale adicientes vocemus, nunc disponendum est: per
2684   1,  1,  2 |                 cum primitus distinguere voces incipiunt; vel, quod brevius
2685   1, 18,  1 |                videlicet ut id cardinale vocetur. Nam sicut totum hostium
2686   1,  2,  7 |              quedam imitatio soni nostre vocis; vel quod nituntur imitari
2687   2, 12,  3 |                 Donna me prega, perch'io volgl[i]o dire;~et etiam nos dicimus~
2688   1, 12,  8 |                ut puta~ ~Madonna, dir vi volglio,~ et~Per fino amore vo si
2689   2, 10,  2 |                de una oda in aliam (hanc voltam vocamus, cum vulgus alloquimur) -;
2690   1,  5,  2 |               conceptum primi loquentis, voluit tamen et ipsum loqui, ut
2691   1,  6,  3 |           poetarum et aliorum scriptorum volumina quibus mundus universaliter
2692   1,  5,  2 |                uti oportet cum de eterna Voluntate aliquid iudicamus, quod
2693   2,  2,  8 |              amoris accensio et directio voluntatis. ~
2694   1,  6,  3 |                  podiamus. Et quamvis ad voluptatem nostram sive nostre sensualitatis
2695   1,  7,  7 |        architectoribus una, cunctis saxa volventibus una, cunctis ea parantibus
2696   1, 12,  7 |               barbarizant: dicunt enim~ ~Volzera che chiangesse lo quatraro.~ ~
2697   1, 13,  2 |                 per Pisa. ~Lucenses: ~Fo voto a Dio ke in grassarra ~eie
2698   1, 15,  6 |              Madonna, lo fino amore ch'a vui porto;~Guido Ghisilerius:~
2699   2,  8,  6 |               modi verba sunt armonizata vuigariter et regulariter, cantiones
2700   1, 10,  2 |            faciliorem se delectabiliorem vulgaritatem quicquid redactum est sive
2701   2, 10,  2 |                 hanc voltam vocamus, cum vulgus alloquimur) -; et huiusmodi
2702   1, 13,  2 |                 Ch'ee chesto? ~Aretini: ~Vuo' tu venire ovelle? ~De Perusio,
2703   2,  7,  5 |                  circumflexo, sine z vel x duplicibus, sine duarum
2704   1, 10,  9 |                        9. Quare ad minus xiiii vulgaribus sola videtur
2705   1,  9,  2 |                 inalterabilis locutionis ydemptitas diversibus temporibus atque
2706   1,  9,  1 |             unius eiusdemque a principio ydiomatis variatione secuta. Et quia
2707   2,  6,  3 |           promeruit. Pudeat ergo, pudeat ydiotas tantum audere deinceps ut
2708   1,  1,  1 |           potionare possimus dulcissimum ydromellum. ~
2709   1, 10,  6 |             alterna hinc inde litora per ymbricia longa distillat, ut Lucanus
2710   2, 14,  2 |          quandoque gratulanter quandoque yronice, quandoque laudabiliter
2711   2,  7,  4 |              conlocare. Sola etenim pexa yrsutaque urbana tibi restare videbis,
2712   1, 14,  4 |                  vocabulis accentibusque yrsutum et yspidum quod propter
2713   2, 12,  3 |                Yspani usi sunt - et dico Yspanos qui poetati sunt in vulgari
2714   1, 14,  4 |                 accentibusque yrsutum et yspidum quod propter sui rudem asperitatem
2715   1, 10,  2 |            pulcerrime et quamplures alie ystorie ac doctrine.~
2716   1, 10,  7 |            Venetiis. Forum Iulii vero et Ystria non nisi leve Ytalie esse
2717   1, 10,  8 |          Aquilegiensibus, et istorum cum Ystrianis. De quo Latinorum neminem
2718   1, 11,  6 |                Post hos Aquilegienses et Ystrianos cribremus, qui Ces fas tu?
2719   1, 15,  1 |                   1. Illud autem quod de ytala silva residet percontari
2720   1, 18,  5 |                esset dicere curia carere Ytalos, quanquam Principe careamus,