1.
Astronomia superest; quam si casta ac moderata mente perquirimus, sensus quoque
nostros, ut veteres dicunt, magna claritate dilucidat. quale est enim ad caelos
animo subire, totamque illam machinam supernam indagabili ratione discutere, et
inspectiva mentis sublimitate ex aliqua parte colligere quod tantae
magnitudinis arcana velaverunt! nam mundus ipse, ut quidam dicunt, spherica
fertur rotunditate collectus, ut diversas rerum formas ambitus sui circuitione
concluderet. unde librum Seneca consentanea philosophis disputatione formavit,
cui titulus est de forma Mundi; quem vobis idem reliquimus perlegendum.
Astronomia itaque dicitur, unde nobis sermo est, astrorum lex, quia nesciunt
ullo modo quam a suo Creatore disposita sunt vel consistere vel moveri: nisi
forte quando aliquo miraculo facto Divinitatis arbitrio commutantur, sicut
Hiesus Nave ut sol in Gabaon staret legitur impetrasse, et ostensam magis
stellam, quae mundo salutarem adventum mihi nuntiavit; in passione quoque
Domini Christi tribus horis sol tenebrosus effectus est, et his similia. ideo
enim et miracula dicuntur, quoniam contra rerum consuetudinem admiranda
contingunt. feruntur enim, sicut dicunt astronomi, quae caelo fixa sunt;
moventur vero planetae, id est erraticae, quae cursus suos certa tamen
definitione conficiunt.
2.
Astronomia est itaque, sicut iam dictum est, disciplina quae cursus caelestium
siderum et figuras contemplatur omnes, et habitudines stellarum circa se et
circa terram indagabili ratione percurrit. <divisio astronomiae:>
spherica positio
sphericus motus
orientalis locus
occidentalis locus
septentrionalis locus
australis locus
hemispherion quod est super terram
hemispherion quod dicitur esse sub terris
numerus circularis
praecedentia vel antegradatio stellarum
remotio vel retrogradatio stellarum
status stellarum
augmentum computi
ablatio computi
in magnitudine solis, lunae et terrae
eclipsis et cetera schemata
quae in his continentur.
spherica
positio est per quam cognoscitur situs spherae qualiter sit. sphericus motus
est per quem sphera spherice movetur. orientalis locus est unde aliquae
stellae oriuntur. occidentalis locus est ubi nobis occidunt aliquae stellae.
septentrionalis locus est ubi sol pervenit in fortioribus diebus. australis
locus est ubi sol pervenit in fortioribus noctibus. hemispherion est,
quod est super terram, ea pars caeli quae tota a nobis videtur. hemispherion
sub terra est, ut aiunt, quod videri non potest, quamdiu sub terra fuerit. numerus
circularis stellarum est per quem cognosci dicitur, per quantum tempus
unaquaeque stella circulum suum implere potest, sive per longitudinem sive per
latitudinem. praecedentia vel antegradatio stellarum est quam Graeci
propodismon vocant, dum stella motum suum consuetum agere videtur, et aliquid
praeter consuetudinem praecedit. remotio vel retrogradatio stellarum est
quam Graeci ypopodismon aut anapodismon vocant, in quo stella, dum motum suum
agat, simul et retrorsum moveri videtur. status stellarum est quod Graeci
stirigmon vocant, quia dum stella semper moveatur, tamen in aliquibus locis
stare videtur; nam et Varro, in libro quem de Astrologia conscripsit, stellam
commemorat ab stando dictam. augmentum computi est quotiens astronomi
secundum astronomicas regulas computum computo addere videntur. ablatio
computi est in qua astronomi secundum astronomicas regulas computantes
computum a computo iudicant auferendum. magnitudo solis, lunae et terrae
est quando ostendunt quia sol fortior est terrae, terra fortior lunae, per
aliquam quantitatem. eclipsis solis est quotiens in luna tricesima ipsa
luna nobis apparet, et per ipsam nobis sol obscuratur; eclipsis lunae
est quotiens in umbram terrae luna incurrit.
3.
De astronomia vero disciplina in utraque lingua diversorum quidem sunt scripta
volumina; inter quos tamen Ptolomeus apud Graecos praecipuus habetur, qui de
hac re duos codices edidit, quorum unum minorem, alterum maiorem vocavit
Astronomum. is etiam canones, quibus cursus astrorum inveniantur, instituit; ex
quibus, ut mihi videtur, climata forsitan nosse, horarum spatia comprehendere,
lunae cursum pro inquisitione paschali, solis eclipsin, ne simplices aliqua
confusione turbentur, qua ratione fiant advertere non videtur absurdum. sunt
enim, ut dictum est, climata quasi septem lineae ab oriente in occidentem
directae, in quibus et mores hominum dispares et quaedam animalia specialiter
diversa nascuntur; quae vocitata sunt a locis quibusdam famosis, quorum primum
est Merohis, secundum Sohinis, tertium Catochoras, id est Africa, quartum
Rhodus, quintum Hellespontus, sextum Mesopontum, septimum Borysthenus.
horologia quoque, quae tamen solis claritate monstrantur, distinctis quibusdam
regulis per singulos tractus climatum veraciter aptata consistunt; quod
utiliter priorum et maxime Ptolomei constat diligentia perquisitum.
4.
Est alia quoque de talibus non despicienda commoditas, si oportunitatem
navigationis, si tempus arantium, si aestatis caniculam, si autumni suspectos
imbres inde discamus. dedit enim Dominus unicuique creaturae suae aliquam
virtutem, quam tamen innoxie de propria qualitate noscamus. cetera vero quae se
ad cognitionem siderum coniungunt, id est adnotitiam fatorum, et fidei nostrae
sine dubitatione contraria sunt, sic ignorari debent, ut nec scripta esse
videantur. unde doctissimus quoque pater Basilius, in libro sexto eorum quos
appellavit Exemeron, cautissime diligenterque tractavit, ab animis hominum
huiusmodi curas sanctissima disceptatione detruncans; quem prima fronte
<in> Octateucho diximus legi. hinc et pater Augustinus in secundo libro
de Doctrina Christiana meminit, dicens «quia familiaris est perniciosissimo
errori fatue fata cantantium»; unde «commodius honestiusque contemnitur», si
talis persuasio nesciatur. - mundi quoque figuram curiosissimus Varro sublongae
rotunditati in Geometriae volumine comparavit, formam ipsius ad ovi
similitudinem trahens, quod in latitudine quidem rotundum sed in longitudine
probatur oblongum. - nobis autem sufficit, quantum in Scripturis sacris
legitur, tantum de hac parte sentire, quia nimis absurdum est hinc humanam
sequi sententiam, unde, quantum nobis expedit, divinam noscimur habere
doctrinam. His igitur breviter de doctrinis saecularibus comprehensis,
ostenditur quia non parvam utilitatem ad intellegentiam divinae legis afferre
noscuntur, sicut etiam a quibusdam sanctis Patribus indicatur.
|