37 - De Sancto Theodoro XXXVI

117. Theodorus XXXVI. Iste iuvenis aetate, terribili forma, orridus aspectu et omni fallacitate plenus. In ecclesia Apostolorum hic Ravennae a suis episcopis cunsecratus fuit. Plures malitias de eo seniores nostri retulerunt. Miror, quomodo die uno in suis malis actionibus sedem obtinere valuit. Usque istius ingressum statuta ecclesia, quae in tempore Felicis papae inter sacerdotes, clerum et archiepiscopum facta sunt, permanserunt. Crudelitatem ipsius in medium proferamus.

Quartam a clericis subripuit. Scripta statuta ecclesia. . . . continebatur, rogo praecepit cuncremari. Pondera panium constituit, vini minuit mensuras. Deinceps multa et alia addidit gravamina, quae hic, dum ad cetera ire conor, lacrimante calamo adsignare non valeo.

118. In diebus igitur illis facta est famis valida in tota terra ista, et ipse deglutivit totius regionis frumentum. Cum vero sacerdotes non invenirent unde emerent, ierunt ad illum supplicantes, ut auxilium tribueret illis. Ille autem accersitum archidiaconum nomine Theodorum et archipresbiterum similiter nomine Theodorum, dixit ad eos: «Dicite sacerdotibus ecclesiae et clero universo: «Quare vos inopia famis cunsumit? Si dimittitis omnem quartam ecclesiae et tantum per anni circulum pro quarta donum accipiatis secundum providentiam pontificis, modo relevabo inopiam vestram.» Qui diu castigati, gravescente fame, cunsenserunt; et ab illo tempore quarta a clericis istius ecclesiae sublata est usque in praesentem diem.

Consuetudo vero Ecclesii, quae in singulis voluminibus per unumquodque officium erat scripta, abstulit et igne cunsumpsit. Quadam die sedens in cathedra dignitatis, dum murmur sacerdotum et clericorum esse adversus eum de consuetudine Ecclesii, quomodo unus ex officio habere potuisset, videns se superatum, palam omnibus dixit: «Credite mihi, filii, quia ego in omnibus vestram consuetudinem non usurpo, sed magis augumento.» Et data obligatione in ecclesiae coetu, ut quicumque ex illis consuetudines, ubique scriptas reperissent, ante eum allatae fuissent.

Quod, cum multae cedulae ante eum allatae fuissent, in machinatione cordis mala placuit illi. Ille vero quasi cum gaudio accepisset, serena fronte coram omnibus, sed in pectore vulnus saevissimum erat, dixit iterum illis: «Exquirite etiam adhuc, ut inveniatis, et fiat cunfirmatio talis inter me et vos, ut nunquam inter vos et meos posteros lites adcrescant.

Illi iterum abierunt et scrutati sunt diligenter, quas mox, ut invenire potuerunt, adduxerunt ad illum. Ille vero fraudulenter simulabat omnes cedulas et ait ad illos: «Ite modo, ut mecum volutem, qualiter cunfirmem, et nunquam causatio iteretur.» Et accepta omnia coartans in volumina singula, in fornace istius balnei igne cuncremavit.

Talia iste cum suas oves egit periuria pontificis, et seductio mala decepit. Utinam quia non cathedra pastoris, vel etiam loco mercenarii tenuisset! Iste in sua sede ut lupus in grege, leo inter quadrupedia, geracis inter volatilia, procella in maturis fructibus. Quid illi profuit pontificium? Qui etiam usque hodie, quando sepulcrum eius clerici mentiuntur, qui etiam post curricula annorum fortasse 180, corpus eius ubi umatum et destructum requiescit, maledictionem et cunvitia dicunt. Etiam ceteri, qui ignorant, ad scientes dicunt: «Insinuate nobis, ubi requiescit ille iniquissimus praesul.»

119. Tempore namque illo aedificatum est monasterium beati Theodori dyaconi a Theodoro patricio non longe a loco qui vocatur Chalchi, iuxta ecclesiam beati Martini cunfessoris qui vocatur Caelum aureum, quam Theodoricus haedificavit rex, sed sub potestate istius pontificis relatus.

Fecit supradictus patricius et exarchus calices aureos tres in hac sancta Ravennate ecclesia, qui sunt in praesentem diem.

Cotidieque cuncurrebat ad monasterium sanctae Mariae qui vocatur Ad Blachernas, ubi Deo volente ego abba existo; et ibidem requiescit cum Ageta coniuge sua.

Et fecit thecam super ipsius virginis altare ex blacta alithino preciosissimam, habentem historiam, quomodo Deus fecit caelum et terram et creaturas mundi et Adam et progenies illius. Quis similem cunspexit? Deo favente usque hodie permanet.

Ecclesia vero beati Pauli apostoli, posita est prope Wandalariam, ipse cum isto pontifice exaltaverunt et adauxerunt, quia antea sinagoga Iudeorum describebatur.

120. Istius patricii temporibus coepit Iohanicis nomine in eius palatio hic Ravennae sapientia pullularet. Causa vero, proqua in medio proferamus, non tacitam relinquamus.

Contigit eo tempore, notarius praedicti exarchi divino iussu mortuus est, pro quo lamentabatur patricius, non solum pro morte eius, sed plus, quia non habebat similem virum sapientissimum, qui potuisset epistolas imperiales cunponere vel ceteras scripturas cartulis, quas necesse erat, in palatio perficere.

Cum autem ille suam tristitiam indicasset, dixerunt ad illum: «Nullam dubitationem dominus noster ex hac abeat causa. Est hic adolescens unus Iohanicius nomine, scriba peritissimus, in scripturis doctus, in sapientia fecundus, in consilio providus, in sermone verax, cautus eloquio omnique scientia plenus, nobilissimis ortus natalibus. Si mox iusseritis venire et ante tuum cunspectum adstare, tunc placebit tibi, Grecis et Latinis literis qui eruditus est.»

Quo audito verbo, quod dicebatur, exilaratus, praecepit eum venire. Et stetit ante eum, despexitque eum in corde suo, eo quod brevis erat forma et indecoris aspectu. Horruit visibilia, dilexit postmodum invisibilia. «Infirma mundi elegit Deus, ut cunfundat fortia.»

Patricius autem cunversus ad obtimates huius civitatis dixit: «Putatis, quod ipse hoc palatium per suam scientiam tuere poterit? Non puto.»

Et dixerunt ei: «Iubeat dominus noster interrogare eum; quod si non valet, recedat.» Iussitque deferri epistolam, quae ad se de inperatorem venerat Grece scriptam, dixitque ei patricius: «Lege.» At ille prostratus ante pedes eius, surrexit displicuitque et ait: «Iubes, domine mi, ut Grece legam, ut exarata est, an Latina verba?» Quia Grece ut Latine utebatur et Latina ut Greca tenebat.

Tunc admiratus patricius una cum maioribus et coetu populo, iussit deferri praeceptum Latinis literis exaratum, et praecipiens ei dixit: «Tolle hoc praeceptum in manu tua et lege idem Grecis verbis.»

Accipiens vero ille, legit Grece per totum. Tunc placuit patricio sententiam eiusdem Iohanicis, et glorificavit Deum, qui abstulit animam, animatum restituit corpus. Iussitque nisi per suam scientiam extra palatium nullatenus moveret pedes, sed cotidie ante eius stare aspectum.

Is itaque gestis, post tertium vero annum imperator Constantinopolitanus iussit exarare epistolam ad hunc patricium continentem ita: «Mitte ad me virum illum, qui tales cunpositiones, quas ad me misisti, et carmina fingit.» Qui, honerata roborea travi diversa necessitate, misit eum in Cunstantinopolim. Et cum eum intuitus fuisset imperator, incredibilis fuit de eius scientia. Post dies vero paucos eius claruit doctrina, et inter primates eum habuit.

121. Igitur Theodorus istius civitatis pontifex non recedebat a nequitia infinita, quam coeperat. Quando anplectabatur presbiteros, omnes diaconos repellebat; post vindictam exercitam iterum diligebat diaconos et presbiteros hodiebat. Tales dissensiones ante eos nequissimus serebat sator et utrumque mellificabat.

Post vero omnes in paupertate redegit et penuria nimis affligit, per grandem necessitatem omnes indignati sunt maxima ira. In die namque vigilia nativitatis Domini ierunt sacerdotes unanimiter ad Theodorum archipresbiterum et ad Theodorum archidiaconum, et dixerunt eis: «Dic domino nostro pontifici: «Male contra nos agit, satis nos opprimit sive stimulat, multa gravamina super nos imponit, quae tolerare, minime possumus. Quartas nobis per occasiones abstulit, statuta apostolica cunfregit, consuetudines ecclesiae incendit, matriculas demit, a gremio nos ecclesia repellit, euangelica dissimulat, corpora affligit, substantias diripit, facultates tollit, censuales nos esse nititur. Iram illius tolerare non possimus.»

Illi autem euntes narraverunt clericorum verba in aures pontificis. Ille, omnibus verbis auditis, quasi missile suscipiens telum, statim in ira versus, ait eis: «Vos irritatis cleros, vos haec verba in ora eorum ponitis. Certe, qui hoc dixerunt, nunquam in melius proficient.»

Et cunversus ad archipresbiterum, dixit: «Tu es huius verborum sceleris auctor, tu sacerdotum seditionis caput, tu plenissime acerrimus hostis, tu cuncitator plebium, infestissimus undique adversarius es. Faciam post hanc festivitatem, quod nunquam alium voces lacesses.»

In ipsa vero ira perrexerunt omnes ad ecclesiam beatae Mariae semper virginis celebrare vigilias. Et post vero expletum officium retulerunt verba pontificis ad clerum universum; et indignati sunt, cunsiliantesque mutuo, abierunt singuli in locum suum.

Tunc Theodorus archipresbiterum ivit ad Theodorum archidiaconum, cunsobrinum suum, in monasterio sancti Andreae apostoli, quod est fundatum non longe ab ecclesia Gothorum, prope domum quae vocatur Mariniana. Pulsante eo ostium ianua, venerunt famuli domum, percussorem ligni inquirere, quis esset. At ille dedit notitiam, quia: «Ego sum.»

Illi autem citius abeuntes narraverunt, dicentes: «Theodorus archipresbiter ostium pulsat, vult ad te ingredi.» Rapidissimus alius venit et dixit, quia in monasterio erat. Et archidiaconum ait: «Quid prodest, quod loquimur, quia ad effectum non pervenimus?»

Dixerunt ei domestici sui: «Quid est hoc, quod irascetis? Caro tua proxima est, si tunc tuus est, loquere cum eo; non separemeni. Quod si pontifex contra te saevierit, ille pro te quomodo verba proferat?»

Et ingressus in praedicto monasterio, locuti sunt inter se mutuo; et antequam separarentur, dixerunt inter se: «Quomodo haec consilia nostra stabilia erunt, quod locuti sumus?»

Archipresbiter dixit: «Deus omnipotens sit inter nos mediator et iste apostolus eius, et in die iudicii inter me et te: quitransgressus fuerit, requirat Deus causam fallaciae.»

Archidiaconus respondit: «Fiat, sic fiat. Talis terminus inter nos firmatus est, quem transgredere nemo possumus.» «Omnes presbiteros istius aedis ad me cuncurrunt, tu cunvoca diaconos omnes et ceteros ecclesiae. Eamus ad ecclesiam beati Apolenaris, et intrantes domum Antioceni viri, stemus ibi ibique missas audiamus. Nullus cum eo hodie ministret. Repellamus eum, quod non sit pastor noster.»

His dictis, abscedit. Nocte vero eadem ierunt omnes ad ecclesiam beatae virginis Mariae celebrare missarum solempnia; et locuti clam cum singulis officialibus, cunsenserunt et dixerunt: «Utinam ante factum fuisset, ut non in talem devenissemus penuriam.» Expleta vero missa in ecclesia Apostolorum, insurgente aurora, cum Phebea lumina terram lustrassent, perrexerunt omnes unanimes ad ecclesiam beati Apolenaris, quae sita est in civitate dudum Classis; et exclamantes ploraverunt amaro animo.

Factum est autem, postquam radius solis orbe emicuit, misit praedictus pontifex notarium iuxta consuetudinem, ut vocaret sacerdotes, ut procederet in ecclesia et missas celebraret. Qui cum venisset, nullum ex eis invenit; et reversus nunciavit ei.

At ille ait: «Fortasse dormiunt, pro eo quod in hac nocte fatigati fuerunt, ideo sopore depressi sunt.» Sustinentes autem eo quasi una hora diei, iterum misit notarium, et non invenit aliquem eorum; nunciavitque ei, quia onmes desunt.

Et ait ille: «Quid est hoc? Qualis iam hora est? Si non omnes venerunt, vel etiam quanticumque sunt veniant.» Respunderunt autem de circumstantibus, dixit ei: «Non aestimet dominus noster nisi quod ego dico: nullum hodie ex tuis sacerdotibus reperies, qui tecum ad altare in hac solempnitate accedat.»

Dixitque ille: «Quare?» Et ait iterum: «Quia omnes transmearunt Cesareae calles, ad sanctum ierunt Apolenarem, et ibidem missam celebrant presbiteri, diacones, subdiacones, acolithi, ostiarii, lectores cantoresque, diverso clero, illuc ambulaverunt; non est relictus ex eis neque unus; sola ecclesia est, non est ullus custos. Asserebant, se valde afflicti esse, migraverunt.»

Tunc surrexit de sella, ubi sedebat, dedit sibi alapam in fronte, dicens: «Heu victus sum.» Ab alto trahens suspiria pectore, se ipsum lamentans, cubiculum introivit. Plebes autem in ecclesia mirabatur, ignorans huiuscemodi causam.

122. His ita peractis, statim pontifex misit nobiles viros cum velocissimis equis, ut satisfacti omnes ad ecclesiam reverterent.

Illi vero, cum vidissent eos ad se venientes, mox levaverunt se omnes, submissi humo vultibus, et magna voce, antequam legati pontificis locuti fuissent, dixerunt: «Recedite, quia non habemus pastorem, sed interfectorem. Quando in hunc regressus est ovile, non talem, ut facit, dedit promissa.

«Surge, sancte Apolenaris, celebra nobis missam die nativitatis Domini. Te nobis dedit sanctus Petrus pastorem. Ideo tui sumus oves. Ad te cuncurrimus, salva nos. Non hic consecrationem accepisti, sed ipse apostolus suis te beavit manibus et Spiritum sanctum tribuit; ad nos direxit, et nos tuam recepimus praedicationem. Ad gubernandum missus es, non ad delendum. Tu ante aequissimum iudice stas, certa pro nobis, confringe ora cruenta lupi, ut nos deducere valeas per amoena pascua Christi.

«Quod si non surrexeris et hodie in hac nativitate missas non celebraveris, omnes unanimiter statim ex domo tua egredimur etproficiscimur Romam ad beatum Petrum magistrum tuum, et cum lamentationibus ante eum prosternemus, et cum ingenti luctu immensoque fletu magnisque cum suspiriis dicemus: «Fuimus ad discipulum tuum, praesulem nostrum et praedicatorem, quem nobis dedisti, et noluit missas in tali praecipuo die nativitatis Domini celebrare. Aut vindica nos de eo, aut da nobis novum pastorem, qui nos defendat deore draconis, qui infra nostra moenia cubat et nostras cundoleat afflictiones. Ecce tu ipse, pastor bone, nosti, quia multi ex tuis ovibus retro abierunt pro nimia gravamina et famis penuria, recesseruntque a sancto mandato et a doctrina tua, nequissimus praesul suffocante.» Quod si non nos audierit, exinde vergimus Constantinopolim ad imperatorem et quaerentes illi patrem et pastorem.»

In his autem dictis talis lamentatio luctusque ingens ex utrisque partibus fuit, ut illi, qui ad pontificem versi sunt, pro intemperatis lacrimis atque murmurationibus omnium illorum clericorum vix verba dare valuerunt atque legationem explere nequiverunt.

Tunc Theodorus archiepiscopus, metuens hoc, tristis ad palatium cum magna festinatione profectus est et omnia, quae acciderunt sibi, retulit patricio cum moerore, dicens: «Dereliquerunt me oves meae, expoliatus sum pastorali honore et repulsus spretusque.

Grege Domini mihi commisso quaerit sibi pastorem alium; properaverunt Classem, et ingressi in ecclesiam beati Apolenaris, accusantme aput Deum et derident me.»

Patricius vero subito misit nobiles viros, ut revocarent universos cleros, et eorum omnes consuetudines in pristinas restitueret. Illi autem indignati coeperunt flere et dixerunt: «Si Constantinopolim attigemus, etiam et super exarchum hunc querelabimus, quia antea corrigere eum noluit. Non venimus, sed usque horam nonam expectabimus hunc beatum Apolenarem pontificem nostrum; quod si moras fecerit, Romam grediemur.»

Et reversi, largas fundentes lacrimas, nunciaverunt pontifici et patricio ut audierunt, et lamentabantur. Addiderunt, quod talis luctus mugitusque infra ipsam resonat ecclesiam, qualis nunquam nec auditus nec visus in tota Classe fuit. «Etiam et audientes illorum moerentium voces, cum ipsis amare flevimus.»

Tunc archiepiscopus moerore valde conflictus, voluit se pedibus patricii prosternere; ait enim ingenti luctu: «Obsecro tuamclementiam, non vos pigeat illuc ire et fatigium pro me habere, ut spondeas pro me, omnia facturus pollicere, iuxta quod illis placet, et ex rebus ecclesia non amplius nisi ut unus ex illis particeps sum.»

Tunc patricius faleras equum superimponi iussit, ascendit desuper, venit ad praedictum martiris sepulcrum, et cunvocans omnes ad se, fudit lenia verba pacificaque, et secum reduxit, promittens omnia emendare, sicut nuper audistis. Et venerunt et missas et vesperum una hora celebraverunt cum mansueto pontifice, vesperascente die.

123. Alio vero die venit exarchus ad domum ecclesiae, et sedit cum archiepiscopo et cunctis presbiteris, a terga eorum diaconi stantes, una cum omni clero ecclesiae steterunt in cunflictum.

Cum multa controversia et alterna verba inter eos essent, convictus est pontifex, et statim restaurati sunt omnes de honore et dignitatibus, et sortiti sunt opes ecclesiae, et non fuit ex eis aliquis, qui quandam partem ecclesiae non haberet, etiam et subtractos actores et prastias ab huius ecclesiae familiaribus, et perrexerunt omnes laeti ad monasteria sua, et benedicebat Deum.

Quibus antea solus pontifex utebatur, postea omnes sortiti sunt, et ex illo die tale foedus inter pontificem et sacerdotes statutum est, antequam cunsecraretur, per repromissionem, ut familiares ecclesia auctoriam curationem habeant.

124. Igitur post paululum tempus ipse praesul dolorem in pectore servans nocendi suis sacerdotibus, recordatusque malum, quod in eum exercuerunt, et quia minime poterat, ut volebat, suos parentes de rebus ditare ecclesia, occulte suggestionem Romam mittens ad Agathonem papam, quasi pro causa sanctarum Dei ecclesiarum in fide catholica cum eo tractaturus, illuc eum iuberet venire.

Qui mox scripsit epistolam, ut Theodorus praesul pro sancta et intemerata fide catholica Romam properaret. Qui ostensam coram omnibus suis sacerdotibus legens replicuit dixitque ad illos: «Quid vobis videtur? Ecce apostolicam epistolam vidistis, et quod infra cuntinet scitis: quid vobis videtur? Extra vestram non faciam voluntate. Unum abeamus cunsilium, fratres, una voluntas, unus animus sicemus et antecessemus.»

Illi vero in simplicitate respundentes, nescientes occultum cunsilium, dixerunt: «Oportet nos omnibus pro fide orthodoxa etsancta Dei ecclesia mortis subiacere periculo.»

Cum autem pervenisset Romam, subiungavit se suamque ecclesiam sub Romano pontifice. Romanus gavisus pontifex, qui adquisierat quae praecessores sui perdiderant, gratulanter suscepit eum et cunsensit ei quicquid postulavit, et quod petit largitus est voluntati eius.

Mortuus vero Agathus papa, cum successore Leone omnia placita adimplevit; statutaque inter se fecerunt, ut, qualem electum hic ex Ravenna sacerdotes Romam deportasset, ipsum cunsecrasset; non amplius in tempore cunsecrationis Romae manerent nisi octo diebus; ultra iam illuc non veniret, nisi die natalis apostolorum legatum ex sacerdotibus mitteret; et Ravennensis pontifex esset quietus, et alia multa capitula, quae non possimus exarare, cunfirmata per manum Leonis cum presbiteris.

Igitur obiit iste ferocissimus die 18. mensis Ianuarii, cum multa alacritate sacerdotum et omnium gratulatione humu submersus est, in ardica beati Apolenaris consubtus iacet. Epitaphium vero eius clare legere non potui. Sedit annos 13, menses 3 et dies 20.