-10-

His habitis videndum, quomodo simul sese compatiatur gratia et arbitrii libertas.

Gratia igitur commune habet cum praescientia et praedestinatione. Cum igitur ex dictis patens sit, quod praescientia vel praedestinatio liberum arbitrium non tollunt, patet ex eisdem, quomodo nec gratia ipsum liberum arbitrium destruit secundum illud, quod cum ipsis communiter habet.

Praeter autem illud commune habet gratia quiddam speciale, quo maxime videatur libertas arbitrii elidi. Quod est, quod gratia totum opus meritorium facit. Sic ergo argui potest: Si A faciat totum B, tunc nihil aliud ad B est cooperativum. Sed gratia facit totum quod in nobis est meritorium. Ergo liberum arbitrium nihil illius facit.

Et sumatur maior propositio non ubi sunt causae ordinatae secundum prius et posterius, quia ibi bene est possibile, quod diversae causae totum aliquid faciunt, ut patet intelligenti; sed quod duae causae proximae hoc faciant, est impossibile. Sed Deus, ut dicit Augustinus est causa omnium non tantum primaria, sed etiam proxima. Ergo impossibile est, quod alia causa proxima cum eo agat.

Sed dicet forte aliquis, quod gratia non efficit totum ut causa propinqua. - Sed hoc dici non potest quia impossibile est, quod aliquid tam vicine tangat aliquid, quam vicine tangit aeternum Verbum, quod nihil latet. Ergo cum suum dicere sit suum facere et nihil est, quod non dicat; ergo nibil est, quod non faciat.

Unde Augustinus in libro «Unde malum»: «Si materia esset increata et praeiacens, sicut dicit Aristoteles, sequeretur hoc inconveniens, quod Deus haberet adiutorem. Sed hoc falsum, quia sibi sufficiens est. Eodem ergo modo dico hoc: si sibi sufficiens est in faciendo bonum, nullum habet adiutorem. Quomodo ergo dicit apostolus: «Coadiutores Dei sumus?»

Item Anselmus: ipsum velle a libero arbitrio est, sed velle bonum est a gratia et velle bonum est erectio a gratia et istius erectionis nibil est, quod non est a gratia, quia si aliquid non est a gratia, illud non esset meritorium.

Item: ipsum velle per se consideratum hoc efficere non potest, quia velle bonum nobilius est, quam velle simpliciter. Ergo ipsum velle simpliciter illud non efficit, quia sic esset causatum melius quam causa, quod est impossibile. Ergo ipsius nihil est, quod non est a gratia. Et huic videtur illud consonare: «Sine me nihil potestis facere» ; - et Apostolus: «non est volentis neque currentis, sed Dei miserentis. -- Item: «Qui operatur in vobis velle et perficere in bona voluntate.» -- Item: «Quid habes, quod non accepisti?»

Non est enim essentia et creatura vel aliud, quod per Verbum non est factum : Omnia enim per ipsum facta sunt. Quod autem per Verbum non fit, essentia non est, sed sola defectio et nihil. Totum ergo hominis bonum gratuitum, cum nihil eius consistat in defectione, factum est per Verbum. lgitur Verbum in efficiendo illud non habet coefficiens vel coadiuvans. Non igitur -sumus Dei coadiutores per liberum arbitrium, quod est contra Apostolum. Sic ergo videtur, quod pereat esse liberi arbitrii, vel si per liberum arbitrium Dei coadiutores sumus, non omnia fiunt per Verbum.

Item: ut dictum est, immediatissima causa omnis conditae essentiae est Verbum Dei aeternum. Nihil enim potest esse tam proximum alicui essentiae conditae secundum aliquam actionem, nec tam propinque et intime illud attingere secundum suam actionem, quam propinque et intime aeterna sapientia secundum suum scire attingit omnem essentiam, quod idem ipsum scire est eiusdem essentiae efficere immediatius. Ergo cum aliquo agente et efficiente efficit aeterna sapientia omnem conditam essentiam. Sed agens immediatissimum sibi omnino sufficiens nulloque penitus egens quomodo habebit coadiutorem? - Probat autem Augustinus in libro Unde malum «Deum fecisse mundum ex nihilo eo quod sibi sufficiens est, et ideo non sit ab aliqua creatura adiutus, sic dicens: «Nec quisquam de Deo optime existimat, qui non eum omnipotentem credit, rectorem quoque iustissimum omnium, quae creavit, nec ulla adiutum esse natura in creando, quasi qui sibi non sufficeret. Ex quo fit, ut de nihilo creaverit omnia.» Eadem itaque ratione solus facit ominia, nulla adiutus natura.

Horum autem obiectorum solutio haberi potest ut videtur ex verbis beati Bernardi sic dicentis: «Ipsa gratia Liberum arbitrium excitat, cum seminat cogitatum. Sanat, cum mutat affectum; roborat, ut perducat ad actum; servat, ne sentiat defectum.» Sic autem ista cum libero arbitrio operatur, ut tantutm in primo illud praeveniat in ceterisque comitetur: ad hoc utique praeveniens, ut iam sibi in ceteris cooperetur, ita tamen, quod a sola gratia coeptum sit pariter ab utroque perficitur, ut mixtim, non singillatim, simul, non vicissim per singulos profectus operentur, non partim gratia partim liberum arbitrium, sed totum singula opere individuo peragunt: totum quidem hoe et totum illa, sed ut totum in illo, sic totum ex illa.»

Ex his inquam verbis Bernardi sic solvuntur obiecta, ut idem dicatur totum effici a libero arbitrio et totum a gratia. Nec sequitur: si A efficit totum C, quod B non efficiat C vel aliquid ipsius, quia scilicet A et B operantur C opere individuo. Duo autem individuo opere operantia necessario agent idem et unum, cum indivisa sit illorum actio. Si autem agerent divisis actionibus, oporterent operata esse divisa, sicut e contrario actio indivisa non potest facere divisa opera.

Hae quoque ratione non tenent superius obiecta, quia proceditur velut si gratiae et liberi arbitrii essent opera dividua, nec agerent idem opere individuo singula. Cum autem agunt duo aliquid unum opere individuo, non habet unum reliquum secum coagens eo quod ipsum sit insufficiens vel aliquo ad agendum egens, quia quicquid facit Pater, eadem facit et Filius una cum Patre. Nec tamen Pater est insufficiens vel aliquo ad agendum egens, sed cum aliquid exigit secum coagens opere dividuo, ipsum est ad agendum insufficiens vel aliquo ad agendum egens.

Exemplum autem indivisae actionis gratiae et liberi arbitrii est lux et color. Cum enim radius solis transit per vitrum coloratum, efficitur in obiecto radiositas colorata et color radiosus, quem totum efficit color vitri et totum efficit solis radius, non divisim, sed mixtim opere individuo, non vicissim, sed simul. Nihil enim est in colore radioso, quod non efficiat color vel quod non efficiat lux. Similiter est in speciebus colorum omnium ad visum venientium et per aerem transeuntium. Species enim coloris in oculo meo vel in aere medio tota efficitur a colore rei visae et tota a luce superfusa et redeunte ad oculum per aerem a solis luce. - Aliud exemplum in libro «Hypognostico» est de sessore et equo, quorum uterque totum peragit iter et quamlibet itineris partem.

Sed si dicatur de actione Dei et liberii arbitrii, scilicet quod mixtim, non singillatim, simul, non vicissim, per singula operentur et quod totum singula peragant opere individuo, numquid consimiliter potest dici, quod in omni effectu cuiuslibet creaturae Deus et proxima per se causa eiusdem creaturae operentur illam mixtim, non singillatim, simul, non vicissim, non partim haec, partim illa, sed totum singula opere individuo? An quia ipse est causa primaria totam penetrans causam secundariam et proximam, et non solum ipsam, sed et eius causationem, nilque efficiat causa secundaria proxima, quod ipsa causa prima non efficiat etiam propinquius? Numquid si causa secundaria faceret aliquid opere dividuo ab ipsius opere, oporteret necessario eandem aliquid facere, quod ipsa non faceret? Et si ipsa ageret opere dividuo, ipse non esset efficiens intime eiusdem causae secundariae operationem.

Si autem similiter currit res in aliis causis et libero arbitrio collatis ad causam primam, cur non simliter currit sermo, ut, sicut dicitur «Deus adiutor noster» et nos adiutores, vel coadiutores Dei», sic dicatur adiutor aliarum causarum et aliae causae eius coadiutrices? An forte, quia adiutorium non dicitur, nisi ubi est liberum arbitium, quod sponte potest praestare consensum adiuvanti vel obsequium agenti, libereque et sponte relinquere adiutorium praestitum vel non praestare, ut in nomine adiutorii importetur haec libertas faciendi et non faciendi?

Quod autem dicit Augustinus «si est adiutus, sibi insufficiens est», verum est, si dicatur» adiutus «adiutore divisim operante, vel quod ipse non fecerit, sicut esset, si materia ab ipso creata non esset, sed ab aeterno extitisset, sicut ponit Aristoteles , et esset ei subiectum solum, in quo et quo operaretur, sicut est ferrum fabro et lignum carpentario.