bold = Main text
    Cap.                                       grey = Comment text

  1 prae |       salutandi vel laudandi gratia in eos, ad quos epistulae dabantur,
  2 prae |           quasi cornu effundunt, ut in summa verborum ubertate
  3 prae | candidissimi, sincera ac non fucata in Deum pietas, infatigatum
  4 prae |          facturum non despero. ~Hac in re ita mihi intellexi esse
  5 prae |             uterer. Etenim cum ille in limanda oratione nunquam
  6 prae |       epistularum et nomina quaedam in primis editionibus posita,
  7 prae |           essent pudori, si posthac in epistulis suis scripta legerentur,
  8 prae |      omittere constituit asteriscis in eorum locum substitutis. ~
  9 prae |           eorum locum substitutis. ~In duodecimi libri epistulis
 10 prae |             quae anno 1580 Venetiis in lucem prodiit. ~Praeter
 11 prae |          recepi, quae apud Krausium in appendice inveniuntur [II,
 12 prae |        genuina forma ne nunc quidem in omnibus libris scripta legitur:
 13 prae |            fecisse Manutius, ut aut in eadem re se pergere aut
 14 prae |         Denique illud vix vereor ne in reprehensiones incurrat,
 15 prae |            non servavi, sed ita eas in temporum ordinem offero
 16 prae |     deinceps enarrare videatur. Qua in re ea occurrebat difficultas,
 17 prae |            quod e numeris eius a me in titulis appositis apparet,
 18 prae |       causis annum apposuerit, nisi in commentario ad tres priores
 19 prae |             Quamquam non reticuerim in quibusdam epistulis etiam
 20 1    |          Manutius, cum nimius esset in litterarum studiis, adulescens
 21 1    |      adulescens septendecim annorum in gravem morbum inciderat,
 22 1    |       Scripsi te absente me cessare in litteris et omnino tuam
 23 1    |           tuam operam tuamque illam in meis rebus officiosissimam
 24 1    |      expetere sapientis esse, valde in hac quidem parte sapimus
 25 1    |           opportunitatem spectantes in his oppidis et villulis
 26 2    |             quoquo modo conficerem. In quibus illud erit primum,
 27 2    |            quod erat prope extremum in tuis, hoc est de studiorum
 28 2    |         hanc ipsam curam unam esse, in qua totos dies et noctes
 29 2    |            tertius Euripidis Medeam in manus sumpseram: ecce tibi
 30 2    |           quattuor expecto. Interim in Catullum quaero, in quem
 31 2    |         Interim in Catullum quaero, in quem item habeo non parum
 32 2    |           philosophis et oratoribus in summo otio vivas. Quam consuetudinem
 33 3    |       igitur potest exspectare meus in te amor? Quo nihil uberius
 34 3    |         multa iam nunc mihi veniunt in mentem. Sunt, quae possim
 35 3    |          bacchationes defervescant, in hortis cum Epicuro, quam
 36 3    |            hortis cum Epicuro, quam in gymnasio cum Aristotele
 37 4    |           sensissem aut quod de tua in studiosos omnes voluntate
 38 4    |           erat per se magnum, ut me in amicitiam tuam reciperes,
 39 4    |       vehementius quam antea de hoc in me studio te amem necesse
 40 4    |         humanitatis ornamenta, quae in te tanta esse perspicio,
 41 4    |            Itaque de emendationibus in Epistolas, quae mihi ab
 42 4    |       aliquando sint. Cuperem etiam in Catullum aliquid, in Terentium,
 43 4    |          etiam in Catullum aliquid, in Terentium, Plautum et Officia
 44 4    |       Plautum et Officia Ciceronis. In Terentium et Plautum etiam
 45 4    |             etiam aliunde exspecto. In Officia et Catulli poemata
 46 4    |           multae; sed vides ardorem in hoc genere meum. Omnino
 47 4    |           genere meum. Omnino totus in hoc sum, ut eam exspectationem,
 48 4    |             et deberent et possent, in medio, quod aiunt, nostrae
 49 4    |             omnia, ut inquit ille, «in peius ruere ac retro sublapsa
 50 4    |               Non enim quidem licet in hac parte libere loqui,
 51 4    |             satis potuissent, meque in has occupationes, in quibus
 52 4    |          meque in has occupationes, in quibus adhuc versor, penitus
 53 4    |     repugnante natura conieci. Nunc in eam curam incumbo, ut, cum
 54 4    |           certum sit, prius aliquid in apertum referam, quod superiorum
 55 4    |        possit. Quae caussa fuit, ut in Ciceronem et in reliquos
 56 4    |            fuit, ut in Ciceronem et in reliquos a te petam, eoque
 57 4    |         eoque id audacius egi, quod in hoc agitur non modo mei
 58 4    |             si a barbaris hominibus in hoc genere superatur, quid
 59 4    |    typographico muneri salute multa in otium me, ut possim aliquando
 60 4    |      obtulisti. Agebas mihi gratias in prioribus illis de Arcadia
 61 4    |        illis de Arcadia Sannazarii, in quo mihi visus es inducere
 62 4    |          quo mihi visus es inducere in amicitiam nostram genus
 63 5    |      existimes, mihi tamen interdum in hac ipsa dubitatione non
 64 5    |        levem afferre solent et quod in hoc ipso cessationis crimine,
 65 5    |    scribimus! Profecto meum studium in hoc genere minime desiderares.
 66 5    |           commercia sint. Me quidem in his molestiis degentem excludunt
 67 5    |           omnibus et probis tibique in primis satisfacere, cuius
 68 5    |      satisfacere, cuius quidem quod in amicitiam pervenerim, puto
 69 5    |          Sannazarii monumentis, sed in reliquis etiam, quae te
 70 5    |     maturabimus, ut nihil, quod sit in studio positum, praetermissuri
 71 5    |              videbis diligenter, an in ea librorum supellectili,
 72 6    |            Honoratissimo S.D.~ ~Vel in summis occupationibus libenter
 73 6    |           magnopere non erat, tamen in tanta vacui temporis facultate
 74 6    |          non habeo. Matutinas horas in Aristotelem ponimus: unius
 75 6    |     valetudini damus. Abditi deinde in cubiculum, quae reliquae
 76 6    |           potest, ornemus. Quo nunc in genere aliquantum laboramus,
 77 6    |             haec, etsi sunt molesta in primis atque acerba, tamen
 78 6    |     doctissimi viri praecipiunt, ut in litteris et in iis studiis
 79 6    |      praecipiunt, ut in litteris et in iis studiis omnia ponam,
 80 6    |      adversis etiam iuvare possunt. In qua sententia multo confirmor
 81 6    |        proficiam, confido te de tuo in me studio nihil detracturum;
 82 6    |           sum recreatus, posteaquam in iisdem litteris ea, quae
 83 7    |        discessi, etsi tum mea vetus in te observantia, tum tua
 84 7    |             te observantia, tum tua in me perpetua benevolentia
 85 7    |            tranquillitatem molestae in primis ademerunt occupationes.
 86 7    |         Deinde, cum illa, quam scis in meis epistolis nutu tantum
 87 7    |          negotium, ut meas fortunas in tuto collocarem. Sed me,
 88 7    |       semper affuit laboranti, idem in hoc potissimum discrimine
 89 7    |         secus postulat. Cetera sunt in meis rebus non plane cuiusmodi
 90 7    |             rem quod tu omnia, quae in te sunt, liberalissime polliceris,
 91 7    |            omni virtute Cardinalem, in eandem rationem propensum
 92 7    |       existimo, et multas esse res, in quibus iuvari a te pro tua
 93 7    |            etiam fortuna possim, et in iis rebus nunquam omnino
 94 7    |      iccirco ad eum gradum, qui est in terris summus et augustissimus,
 95 7    |           ostendit, sed proxime vel in primis, cum Hieronymum Ferrarium,
 96 7    |        meritis ornavit atque auxit. In quo, cum apud unum posuisse
 97 7    |              animo recreati veniunt in spem aliquando fore, ut
 98 7    |       molestiarum quasi tempestates in quietis et otii portum vobis
 99 7    |   adspirantibus deferantur. Quos si in cursu studiorum instituto
100 7    |           Graece scriptos, qui nunc in Bibliotheca Palatina conditi
101 7    |     exemplaribus per orbem terrarum in usum omnium gentium omniumque
102 7    |            cohortari non desino, ut in ea re, quae ad commodum
103 7    |        maximi est apud me ponderis. In Romulo quidem tuo, quem
104 7    |        nihil praetermitto, quod aut in officio cohortandi aut etiam
105 7    |        officio cohortandi aut etiam in studio iuvandi positum sit.
106 7    |           me scribat, cum mihi, vel in maximis negotiis, ei vacare
107 8    |       levatus, tamen magnitudo meae in te observantiae tuaeque
108 8    |             te observantiae tuaeque in me benevolentiae recordatio
109 8    |       dignitate praeditum, acerrimi in hominibus cognoscendis iudicii,
110 8    |          valetudinis ratio patitur, in litteris verser et quasi
111 9    |              Vereor, ne tu me putes in scribendo factum esse negligentem,
112 9    |             rei magnitudo fecit, ut in summis occupationibus haec
113 9    |           aut iucundior; nisi forte in hoc officio ideo ille me
114 9    |         commendare. Accidit, ut eum in negotio suo tua plurimum
115 9    |            peto a te, ut aequissima in re fratrem meum tui studiosissimum
116 10   |            Aldobrandino (IV, 55).~ ~In iis litteris, quas ad Angulum
117 10   |          urbane visa est illa pars, in qua nescio quid de me per
118 10   |        etiam facetiis lacessas. Quo in genere si perges, gratiam
119 10   |           esse audio. Haec cum sint in hominibus transalpinis,
120 10   |            conciliant: quando magis in nostris? At in litteris
121 10   |         quando magis in nostris? At in litteris aliquando dissensimus.
122 10   |     dissentire tamen nolim. Hic, ut in tantis caloribus, non iniucunde
123 10   |         studiis quidem parcam tuis, in quibus audio te post nostrum
124 10   |             Accoltus mihi ostendit, in quo ita scriptum est, paginas
125 10   |          commentationibus iis, quas in Pandectarum libros texis.
126 11   |             et honorificum: sed est in isto honore pondus et labor.
127 11   |             pondus et labor. Cadunt in eam, quam nunc sustines,
128 11   |             facere, nihil cogitare, in quo statim decus non eluceat.
129 11   |          inesse. Quae profecto tibi in mentem venire atque ob oculos
130 11   |         oculos assidue versari, cum in avi tui summam gloriam intueris,
131 11   |    humanarum taeterrima caligine et in illa sempiterna luce collocatos
132 11   |         spatium cum iis bonis, quae in te summa contulit. Profecto
133 12   |       quoniam vereor, ne tarditatem in scribendo meam durius acceperis,
134 12   |           per quadriennium, cum ego in illo probitatem morum virtutemque
135 12   |         virtutemque diligerem, ille in me propensionem, credo,
136 12   |            parcam), misere errantem in hanc recte scribendi viam
137 12   |        depravatae religionis nomine in crimen vocaverint. Quorum
138 12   |     extremam vitae partem, quam, ut in fabula actum, decet esse
139 12   |        interitu vindicabo. Video te in tuis litteris idem velle,
140 12   |         nihil potest. Reliqua erant in epistola tua magnifica quaedam
141 12   |             putantur. Quorum ego te in numero, optime Vide, praestanti
142 13   |   clarissime, humanitatis et amoris in me tui argumentum, quod,
143 13   |           tui argumentum, quod, cum in istis locis nunc sis, ubi
144 13   |       immortales, quod ita animatus in me sis, tum vero etiam atque
145 13   |          etiam atque etiam te rogo, in quo me ambitio quaedam movet,
146 13   |         certe non debui. Scripsisti in hac romanae linguae facultate
147 13   |             a prima pueritia ita me in litteris esse versatum,
148 13   |          Polus hic noster, qui nunc in omni laude omnique virtute
149 13   |           praeclara quaedam notabat in Polo meque paullo aetate
150 13   |      aliquando posse videbatur. Sed in rebus humanis quis est,
151 13   |           umquam secus accidat? Cum in eloquentiae studio multus
152 13   |         valetudini parcerem, incidi in morbum. Qui cum esset per
153 13   |             cura, nec erat quidquam in meis consiliis antiquius,
154 13   |            abditas atque implicatas in mente cogitationes non modo
155 13   |             vetere patris instituto in hoc imprimendorum librorum
156 13   |          Ubi cum aliquot menses non in iis, quae semper amaveram,
157 13   |         rationem duxi. Quo consilio in patriam reversus retuli
158 13   |             exercitationes. Sed tum in domestica re constituenda
159 13   |       domestica re constituenda tum in emendandis antiquorum libris
160 13   |             eloquentiae, quantumque in tantis temporum angustiis
161 13   |          sit, quale illud est, quod in imitatione sit optimum,
162 13   |            declarat, cum tamen, qui in hoc genere elaborent, plurimi
163 13   |        mirari non possum, cur tu me in epistola tua summum feceris
164 13   |         epistola tua summum feceris in eloquentia dederisque id,
165 13   |             tanta postulabat. Fatum in hoc singulare meum est,
166 13   |            sustentabat. Quid plura? In illo mihi erant omnia et
167 13   |            etiam honorem conciliat, in consuetudine et sermonibus
168 14   |           coepit morbus et insultat in omnes palam sine discrimine,
169 14   |            et haereo, quoad possum, in scribendo. Sed mea ratio
170 14   |      Valetudine sum ea, quae facile in morbos incurrat, imbecilla
171 14   |             incommoda. Itaque saepe in cursu institutorum meorum,
172 14   |       salutationes multae multorum. In quibus videtur esse honor
173 14   |             sed fratres quoque suas in me uno rationes habent positas:
174 14   |           rerum mearum imaginem, ut in tabula depictam. Nec tamen
175 14   |            saltem per aliquot horas in portum recipiam litterarum.
176 14   |            si frui diutius liceret, in caelo essem. Quia non licet,
177 15   |         Ricci, atque ita narras, ut in magna litterarum prudentia
178 15   |      voluntas seu fati potius, quae in rebus humanis dominatur,
179 15   |          omnibus anteposui. Nec est in meis consiliis quidquam
180 15   |         quidquam antiquius, quam ut in illius aula, eximii Principis
181 15   |         egressum pessime accepit et in eadem claustra, in easdem,
182 15   |       accepit et in eadem claustra, in easdem, ubi iam multis mensibus
183 15   |      detrimento. Hoc ego dum versor in negotio, dum in eo studium
184 15   |          dum versor in negotio, dum in eo studium operamque pono,
185 15   |              Hem, Ricci, qui sacris in litteris non ambitione,
186 15   |       egentibus subvenire, errantes in viam, dissidentes ad concordiam
187 15   |       expectare omnemque laudem non in honore verborum, sed in
188 15   |             in honore verborum, sed in ipsa re atque in una virtute
189 15   |      verborum, sed in ipsa re atque in una virtute constituere.
190 15   |             vix possum. Eoque magis in hanc voluntatem incubui,
191 16   |     Antonium Aelium Polae Episcopum in orationis Ciceronis pro
192 16   |            ac doctissime, tum hanc, in qua sitam omnes vel maximam
193 16   |          patrumque memoria suam hoc in genere industriam locare
194 16   |    manaverit, exponam. Primum illud in controversiam non cadit,
195 16   |          enim consequerentur multi, in eo dignitas non esset et
196 16   |     utilitas exsisteret. Est igitur in magnis rebus item magna,
197 16   |          porro simplex non est, sed in duo genera dividitur. Quaedam
198 16   |            recusat. Ubi vero facile in speciem aliquid ostenditur,
199 16   |            ad eas res aggrediuntur, in quibus vel mediocrem operam
200 16   |          nihil queat? Atque hi, cum in C. Marii aut L. Syllae nomen
201 16   |           vitam a Plutarcho sumptam in sua scripta totam transtulerint,
202 16   |            existimant, cum interim, in quo doctrinae, quae paullo
203 16   |         occultior, appareant notae, in quo ingenii lumen eluceat,
204 16   |          quo ingenii lumen eluceat, in quo prudentiae vis aut iudicii
205 16   |         illos, qui passim leguntur, in Ciceronis orationes (quem
206 16   |         ullo modo possit? Loca sunt in Ciceronis orationibus male
207 16   |           omnino res exiget spatii, in hoc omnium pulcherrimo libro
208 16   |            quid mihi elegantioribus in litteris assumpsero, longe
209 16   |       Maffeus Cardinalis, meus ille in omni mihi vita deflendus
210 16   |            autem de hac, quaecumque in nobis est, vel potius quantulacumque
211 16   |              maxime de commentariis in Ciceronis orationes. Sed
212 16   |       malebat prius industriam meam in Antiquitatibus Romanis ipso
213 16   |             mensibus hunc, qui nunc in tuo nomine, Antoni Aeli,
214 16   |         animi praestantia et multas in se laudes continet, studium
215 16   |            laudes continet, studium in suscipiendis Ecclesiae caussa
216 16   |       caussa laboribus, constantiam in perferendis, humanitatem
217 16   |            perferendis, humanitatem in excipiendis hominibus, benignitatem
218 16   |             hominibus, benignitatem in sublevandis, comitatem in
219 16   |           in sublevandis, comitatem in consuetudine familiarium,
220 16   |             familiarium, gravitatem in congressu et sermone clarorum
221 16   |      Alexander Farnesius Cardinalis in oculis fert, tibi arcana
222 16   |             arcana communicat, tuis in consiliis, si quid deliberandum
223 16   |       multum, si quid perficiendum, in vigilantia plurimum ponit.
224 16   |            quae illius erant partes in ornandis liberalibus disciplinis,
225 16   |       relictus es: ego quoque, quod in illum studii, quod habui
226 16   |          nihil posset), totum illud in te unum, illi quam simillimum,
227 16   |          dilexissem, tamen id, quod in amore summum videbatur,
228 16   |         offero fructum ingenii mei, in orationem pro Sextio commentarium,
229 16   |      promissum, idem tibi, qui eius in locum successisti, iam nunc
230 16   |            viderit Deus. Habeo nunc in manibus Antiquitates. Eas
231 16   |        pertexuero, nihil instituere in animo est. Pertexere autem
232 16   |             argumentum observantiae in me tuae et illud, quod aliquando,
233 17   |      ingressum esse minime vulgarem in viam litterarum longeque
234 17   |      intelligerem. Sed auxit amorem in te meum haec a me nunc minus
235 17   |      significatio. Soleo enim amare in hominibus humanitatem haud
236 17   |        studiosis fortasse non nihil in eo consuletur, id quod est
237 17   |             consuletur, id quod est in meis consiliis et fuit semper
238 17   |       ornabo. Quod autem, quae meis in scriptis non improbas, ea
239 17   |          improbas, ea dissimulas et in tuos commentarios meo nomine
240 17   |             et requisivi paullisper in eo modestiam tuam. Agam
241 17   |       gaudeo te tam esse diligentem in meis scriptis pervolutandis
242 17   |          ego de te, tu de me, utram in partem libet. Amemus tamen
243 17   |             si valebo, commentarium in epistolas ad Quintum fratrem
244 18   |           Marchionis Montisbelli f. in suos Commentarios Ciceronis
245 18   |       Alfonse Carafa, hominum esset in virtute vigilantium praeclara
246 18   |          peccamus. Audisne tu voces in latinae linguae nomen irrumpentes
247 18   |           operae tantum ac temporis in hoc tam nobili studio collocemus?
248 18   |           fortasse non audis, totus in litteris abditus, multorum
249 18   |            magnis non tam fortunae, in qua tamen ipsa multum inest,
250 18   |            cognosci possit, eatenus in eo laborandum. Latinam linguam
251 18   |            Quod vero ex ea supersit in libris, minimum id esse,
252 18   |         atque etiam, cur industriam in ea discenda tam diuturnam
253 18   |   voluntatis et iudicii. Dignitatem in re tantam non esse, ut haerere
254 18   |            ut haerere per tot annos in hoc studio debeamus. Concludunt
255 18   |     Convenit inter nos esse aliquid in omnibus facultatibus atque
256 18   |      philosophorum. Qui cum aetatem in abditarum rerum perscrutanda
257 18   |             est. Quaerimus id, quod in Latina lingua perfectum
258 18   |       laboro. Quid enim? An putamus in iis ipsis, qui tum Romae
259 18   |       fuisse? Non fuit. Confluebant in urbem, illecti spe summorum
260 18   |         educatum aut Arpini orantem in Foro audires, Sabinum statim
261 18   |            pronunciaret. Nunc ipsum in hac, qua Itali omnes utimur,
262 18   |         utimur, lingua estne omnium in disiunctis et longinquis
263 18   |          pronunciatio? Mehercule ne in iisdem quidem. Venetiis
264 18   |      domestico utar exemplo) aliter in urbe media, aliter in extrema
265 18   |        aliter in urbe media, aliter in extrema loquuntur. Quapropter
266 18   |             Latina lingua, si, quod in ceteris linguis usu videmus
267 18   |         Secundum erat de dignitate, in quo non tam equidem, quid
268 18   |         respondeam, quam quid istos in hanc mentem inpulerit, quaero.
269 18   |            suorum meritorum praemia in orbis terrarum domina civitate
270 18   |          argumentum, quasi postrema in acie subsidium firmissimum
271 18   |    firmissimum collocant, videamus, in eo quantum roboris ac nervorum
272 18   |           verum est. Si quid igitur in Latinam linguam studii confertur,
273 18   |            haec parantur. Praeterea in publicis rebus leges et
274 18   |         rebus leges et magistratus, in privatis severitas et vigilantia.
275 18   |      necessaria, quae tamen habemus in deliciis, quae amamus, quae
276 18   |            textiles picturas, artem in vocibus et fidibus, odores
277 18   |          vocibus et fidibus, odores in unguentis, condimenta in
278 18   |            in unguentis, condimenta in cibis, haec certe atque
279 18   |           nationum maior aliqua vis in Italiam irruperit ac permanserit,
280 18   |          Pontificia tuentur, partes in bello quisque suas consilio,
281 18   |            ipse te interea contines in tuis perennibus studiis
282 18   |        excolis eloquentia, doctorem in ea ducemque nactus divino
283 18   |       Italiam nobilitavit, quae tot in nos merita contulit, aetate
284 18   |   honestatem omnem neglecta prorsus in perpetuum amittat. Quod
285 18   |   laudabilia quaeque studia veterem in dignitatem vindicabit. Qui
286 18   |         Vides pietatem erga Deum et in auctoritate Pontificia,
287 18   |      auctoritate Pontificia, id est in ipsa religione tuenda firmitudinem
288 18   |              Hunc igitur sequere et in illius vestigio pedem statue.
289 18   |      scilicet digna tuaque familia, in qua florere vides heroes
290 18   |            circumfluentes, virtutis in studio defixos. Maxime vero
291 18   |           nostro dedecore migrantem in suam sedem domiciliumque
292 18   |      mittere commentarium hunc meum in epistulas ad M. Brutum et
293 18   |       studia commendat eloquentiae, in quibus ego per tot annos,
294 18   |      proprium familiae nostrae; sed in te ipsum simul, cum huic
295 bonfa|           animae, Iovis unica cura,~in quibus et rectum et longos
296 bonfa|            aptis?~Lapsus erat miser in culpam Bonfadius: index~
297 bonfa|             urbes.~Continuo infelix in carcere conditur atro.~Nuntius
298 bonfa|         atque habitare tuo, Benace, in litore iussit.~Hic et Romano
299 bonfa|         ante diem Ligurum morereris in urbe.~Urbs praeclara viris,
300 bonfa|          mirabitur omnis.~Tu quoque in historiis seros memorata