26 - Quod capere lucrum ex mutatione monetarum, praeiudicat toti regali potestati.

Declarare propono quod mutationes praedictae sunt contra honorem regis, et generi regio praeiudicant. Pro quo tria praemitto: Primo, quod illud est in rege vituperabile, et successoribus eius praeiudiciabile, per quod regnum perditioni disponitur, aut ut ad alienigenas transferatur; nec rex posset satis dolore vel flere, quam esset ita infelix ita miserabilis, qui per negligentiam suam aut per malum regimen eius aliquid faceret, unde ipse vel haeredes sui perderent regnum tot virtutibus auctum, tanto tempore gloriose servatum; necnon in periculo animae suae gloriosae foret, si ex defectu sui populus pateretur tot pestilentias, tot calamitates et tantas, quot et quantae solent accidere in dissipatione sive in translatione regnorum. Secundo, suppono quod per tyrannisationem regnum perditioni exponitur, sicut declaratum est in capitulo praecedenti. Et quoniam, sicut in Ecclesiastico (Eccl. 10,8) scribitur: «Regnum a gente in gentem transfertur propter iniustitias et iniurias et contumelias, et diversos dolos», tyrannis autem iniuriosa est et iniusta. Cum hoc etiam, ut ad specialia descendam, absit quod in tantum degeneraverint Francigenarum corda libera, quod voluntarie servi fiant; ideoque servitus eis imposita durare non potest, quoniam si magna sit tyrannorum potentia, est tamen liberis subditorum cordibus violenta, et adversus alienos invalida. Quicumque igitur dominos Franciae ad huiusmodi regimen tyrannicum quocumque modo traherent, ipsi regnum magno discrimini exponerent, et ad terminum praepararent. Neque enim regum Franciae generose propago tyrannisare didicit, nec serviliter subiici populus Gallicus consuevit. Ideo, si regia proles a pristina virtute degeneraret, procul dubio regnum perderet. Tertio, suppono, tanquam iam probatum et saepius repetitum, quod capere vel augere lucrum super mutatione monetae, est factum dolosum, tyrannicum et iniustum, cum etiam non possit continuari in regno, quod quidem regnum non sit iam, quo ad alia multa, in tyrannidem versum. Unde non solum inconvenientia sequuntur ex isto, sed oportet quaedam mala alia esse praevia, alia concomitantia; quia hoc non potest a viris consuli qui non sunt in intentione corrupti, atque ad omnem fraudem et nequitiam tyrannicam consulendam parati, ubi viderent principem ad hoc inclinari vel posse flecti. Dico itaque recolligendo, quod res per quam regnum perditioni disponitur turpis est praeiudiciabilis regi, sed hoc est protrahi vel converti, et haeredibus suis, et hoc fuit primum suppositum, in tyrannidem, et hoc fuit secundum, et ad hoc vergitur per mutationes monetae, ut dicitur tertium. Igitur exactio quae fit per tales mutationes est contra honorem regis, et praeiudiciabilis toti posteritati regali, quod erat probandum.

Haec igitur, ut praemisi, sine assertione dicta sint cum correctione prudentum. Nam, secundum Aristotelem, civilia negotia plerumque dubia et incerta. Si quis igitur, amore veritatis inveniendae, his dictis voluerit contradicere vel contrascribere, bene faciet; et si male locutus sum, perhibeat testimonium de malo, sed cum ratione, ne ipsa videatur gratis et voluntarie condemnare, quod non potest efficaciter impugnare.