HYPERCALYPSEOS LIBER SINGULARIS

PARS PRIMA

Praefatio

Auctor commentarioli de studiis moribusque Didymi, biennium abhinc Pisis editi, libellum exiguum quem vides, Juli, ut aliis perpaucis, sic etiam mihi permiserat exscribendum, ea lege, ut ne publici juris fieret: id quod hactenus a me cautum fuerat. Erat enim periculum ne importunissimus quisque scriptorum novam arriperet lucri commoditatem; cum admodum constet, versari inter Italos mercaturam quandam jurgiorum. Quae lues Italiae principio ex aemulatione municipiorum, sua quorumque peculiari libertate florentium, sed armis et moderatore uno carentium, orta est. Deinde ubi aemulatio in discordiam paullatim degeneravit, malignitas in litteris, tamquam necessitas superingruentis servitutis, coaluit. Nunc demum, ab hisce praecipue duodeviginti annis, ex quo Britannia tua communia humani generis jura tueri se profitetur, nos interim lustro

sanguine Cyrnei luimus perjuria Regis:

utrum mores servitutis litteras depravarint, an litterae servitutem, haud facile tibi dixerim. Sed cum Musae te raperent in Italiam, ubi adhuc ara rt ignr gaudent antiquo, nostrasque miserias solantur, aliquid etiam pro nobis apud feliciores populos intercedunt; tunc nonnullos cernere potuisti earum sacerdotes palam in assentationem, clam saepius in obscoena convicia, prostare ad cujusque novorum dominantium utilitatem, vel ad servorum impotentem dicacitatem verniliter provolutos. At adulatio paucioribus grata, coque minus fructuosa scribentibus: Mercurio benigniore reciprocantur lucrum ac probra, et quae magis

densum humeris bibit aure vulgus.

At quod verebar, id evenit. Quidam enim de natione illa grammaticorum, quae est obnoxia librariorum stipendiis, cum carptim Hypercalypseos, nescio quo pacto, aliquot capita compilasset; paraphrasm vernaculam, prolixis explicationibus oneratam, vulgavit: tanta insuper virorum nomina ingenio doctrinaque prastantium insectatus est, ut legentibus difficilius sit stomacho temperare. Tu autem, Juli, qui comitatem Senensium et perspectam nuper habuisti, et gaudes meminisse, gravius feras, interpretem atque typographum occultasse sua nomina, et tantummodo Senensium civium personam prae se ferentes, civitatem politiori humanitate religioneque hospitalitatis sane spectatissimam, esse calumniatos: utpote Senenses apud sese paterentur eosdem viros lacessitum iri, quos, si adirent, honestissime amplecterentur. Quamquam in illa paraphrasi neque paginam, neque fortasse lineam reperies, quin Insubrem i\diwtismoén redoleat; interdum etiam Florentinitatem quasitam: quod sane indicium Insubris grammatici est. Id non tibi, quem in hanc litem adigerem arbitrum, sed civibus tuis et litterarum nostrarum expertibus, explicabo.
Gratia qua dam nativa sua sponte fluit ex ore populi Florentini: verba tamen, quamvis felicioris natura, ut in scriptis niteant, exquisitam diligentiam, atque meditationem assiduam scriptoris desiderant. Verum nonnulli, qui in urbe Florentia et proximis civitatibus dant operam libris, sic scribunt, ut lingua nostra potius notha, pra postera servilisque Gallica linguae soror, quam Romana linguae primogenita filia, atque hares locupletissima, suaeque originis jure libera videatur: sive quod ritu mortalium abundantiam negligentia corrumpunt; sive quod propria, tamquam communia cum plebe, expolire fastidiunt; aut potius quod consulere malunt lectoribus suetis loquentiae Francogallorum; quam, magnificis quidem titulis, philosophicam atque universalem concelebrant. At contra Bononienses, Mediolanenses, Veronenses in primis, quique alibi ferulam Orbilianam adfectant, archaismos atque deridiculos logos, a fabulatoribus ex industria in ludicro genere scriptura admissos, nullo discrimine sibi colligunt; persaepe etiam stribligines quae Davo alicui, aut Syro, aut monacho lenoni in comcedis vetustissimis ex ore profluunt; ipsa aliquando exscriptorum et typographorum errata, quae in primis majorum editionibus irrepserunt. Igitur non ex arbitrio usus, aut aurium consensu, neque ex analogia, neque ex fecunditate ingenii, neque ex materiae decoro; sed ex superstitione scholastica rationem sibi sumunt atque imperiurn loquendi. Sed cum res pessima factu, optimo persaepe consilio se tueatur, istas sordes verborum in historiis atque in altioris generis oratione permiscere, exemplis atque lege sanxerunt: scilicet oportere pristinas vires et germanam speciem sermoni reddere; idque assequi omnino neminem posse, nisi in honorem revocentur innumera vocabula immerito obliterata. Nae lingua potius miserrimam speciem decrepita: praebeat! Lepide hos homines poeta Senensis irridet:

troppo Toscano il non Toscano accusa:

cui versiculo piane Horatiano, Venusini tripodis oraculum addam; eo libentius, quod ex Didymi codice peculiari novissimam lectionem sum nactus (nondum a quoquam animadversam, ne a Rich. quidem Bentlejo; quod tamen non, hercule, miror; de aris enim et focis suis ageretur)

dum vitant docti vitia in contraria currunt.

Sed haec quoque vitia ex ingeniis delapsis in omne genus servitutis fluxtrunt. Sic, dum alteri novitati, alteri antiquitati obligantur; vis illa genialis et, ut ita dicam, nova libertas, majorum legibus moderata eo tandem amissa est, ut turbae lectorum ne suspicione quidem attingere queant, utrum Attice scripseris an more Cario:

Nastê ô au Kariôn egêsato barbarophônôn

Nonne vides, barbariem verborum irrisui fuisse Iliacis etiam temporibus? Nostris vero haud absurde Pseudosenensis speraverat, dolum non posse ex indicio sermonis, nisi a paucissimis, deprehendi.
Neque ego loquaculum istum animadversione mea dignum existimarem, nisi me ille, sinistra laude efferendo, eruditorum virorum (quos, ut dixi, grammaticus impudens notat) invidiae quam admodum reformido, devovisset. Invenit enim Didymus nescio in quorum monachorum bibliotheca acroama vetustum de Eunuchomachia, id est, de rixantis et lucrosae philologia usu. Epitomen, tua gratia, Juli, ante oculos ponam. — Postquam Mercurius infans barbato Apollini boves furatus esset, duo Dii, licet fratres et ab Jove nati et beati, simultates maximas agitabant. Quocirca Patris gravissima auctoritas intercessit, et lege cautum fuit: poetas, esse mercatores: item mercatores, poetas esse prohibetor. Poena domi, aes alienum: publica, dedecus esto. Hanc legem, satis gratam Mercurio, Apollo agre tulit: quippe qui divina praesensione sciebat, aliquando ditissimos, nobilissimos, fortissimos quosque mortalium scribendi munus dedignaturos; idcirco clientes suos, nisi mercaturae quoque vacarent, fore ut egestate identidem laborarent. Hac de re multae atque contentiosa disceptationes habita sunt in concilio Deorum, donec Janus ex duplici ore tanta tamque composita verba fecit, ut non solum et Jovi temperare legi, et Apollini obtemperare a quo animo jussis Patris persuaserit; sed et Martem quoque placaverit. Mars enim invitus patiebatur, poetas, rhetores atque grammaticos omnesque alios, qui promiscuo eruditorum nomine designantur, abstinere bello. Nova lex igitur lata est, per quam, cum Fato genus mortalium immortales gerat inimicitias, potentes et generosi, armis; servi rudes, quibus arma aut vetita sunt aut formidolosa, rudibus pugnant; servi autem eruditi loco rudis decertant instructi conviciis, nonnumquam ad internecionem, nunquam tamen si ne aliquo emolumento. —

Hos igitur, Juli, silentio meo non effugerim. Adde, quod Pseudosenensis, ut me pluribus certioribusque indiciis inligaret, meque adnuere suae fraudi cogeret, re et facto fidem mendacio conciliavit; qui quidem fateatur, undecim tantummodo Hypercalypseos capitam potestatem sibi factam fuisse; quocirca haud satis exploratas habere singulas allêgorias; verum, a me uno obtineri posse. Mihi itaque maturandam videtur, ut Hypercalypsis prodeat, tum Hebraicae latinitati suae restituta; tum nuda atque integra, minimeque noxia objurgationibus commenticiis. Etsi vereor, ne idem ille, qui meae libellum fidei commiserat, dissensum profiteatur: tamen si quae venit ex necessitate, non aequa modo, sed vel justissima est excusatio: praesertim cum id quod alii quaestus causa egerunt; nos invidiae detestanda gratia, destruere conemur. At exemplarium non amplius quam CIV proelo tradidi: hac scilicet mente, ut sincera haec editio, abrepticiae versionis inverecundiam magis arguere, quam auctoritatem aliquam ambagibus Didymi tribuere videatur.

Molestiam equidem magnam, mi Juli, ac minime profuturam arbitrator suscipere illum, qui Hypercalypseos rationem reddere professurus sit. Etsi, et suas inesse cuique vocabulo significationes, easque intelligentibus pulcherrime patefieri, multi fuerint qui prorsus arbitrarentur: quaedam etiam exquisita anecdota, ut ajunt, conjectura colligi posse pollicerentur: alii non item; quinimo existimabunt aut scurram, aut aegrotum, aut furentem, et quovis modo inficetum hominem, jocularia fudisse. Mihi tamen de hoc tantum liquet; rationem scripturae hujus, omnibus numeris, suo consentire consilio quod quale sit, fortasse aliquis probabiliter dixerit; prudenter, nemo. Me non pudet dicere non intelligere: id non fateor solum, sed et patior facilius quam abuti opportunitate hariolandi; et, aut falli et fallere; aut, si quid scriptor consulto ambagibus inumbraverit, parum caute ac minus honeste retegere; aut cum vate desipiente desipere. Interdum enim, num vaferrimus mortalium sit Didymus; interdum, num amentissimus, dubito. Marcus Jovianus Rainerus Marci F. municeps gentilisque mens, cui, dum sub Rege Vindelicorum stipendia merebatur, aliqua cum Didymo familiaritas intercesserat, enodationem Hypercalypseos, rogatu meo, ab eo flagitavit: sphingis responsum adepti sumus. En, Juli, in fra scriptum exemplum epistolae.