K. Restat conclusio sola, quam sex partium orationis
posuisti extremam, de qua ordo postulat ut dicas. A. Conclusio
est exitus et determinatio totius causae. K. Quot habet partes? A.
Tres: enumerationem, indignationem, conquestionem. K. Enumeratio
conclusionis quae est? A. Enumeratio conclusionis est, per quam res dispersae
in unum locum coguntur et reminiscendi causa unum sub aspectum simul
subiciuntur, hoc modo: «quidnam amplius desideratis, o iudices, cum vobis hoc
et hoc dixi, hoc et hoc vobis planum feci?» K. Quid efficit indignatio? A.
Odium in adversarium vel offensionem in eius causam. K. Hoc maxime velim scire, quomodo id effici possit. A. Eius praecepta
plurima sint talia, si demonstramus illam rem, quam adversarius defendit, diis
inmortalibus, sapientissimis hominibus, senatui, populo indignam videri; item si
demonstramus adversarii alia facta crudelia, iniusta, avara, inhonesta,
contumacia; item si transactam eius vitam moresque inprobamus; item quid mali
sit, futurum, si non puniatur; item voluntario maleficio vel inconsueto veniam
non debere dari; item si superbiam vel arrogantiam eius ostendimus; item ut de
se ipse iudex cogitet vel de suis caris, si quid tale eis accidisset: item
multos alacres exspectare, quid statuatur de hac re, ut ex eo quod hiuc
concessum sit, sibi quoque tali de re quid liceat intellegere possint. Item
indignamur taetrum, crudele, nefarium, tyranicum scelus non ulcisci, quod
remotum sit ab omni lege et aequitate, tale factum non vindicari. Item in eos,
qui neque laedere alium nec se defendere potuerunt, crudeliter facta dicemus,
ut in pueros, mulieres, senes, infirmos; item in peregrinos, in hospites, in
vicinos, in amicos atrocia gesta. Item ut iudex videat, si ipse
interfuerit ac praesens viderit. Item
si ostendi potest ab eo factum, a quo minime oportuerit, et a quo, si aluis
fecerit, prohiberi conveniret. His et aliis plurimis modis, prout se
causa, locus et tempus et persona affert, indignationem aut offensionem in
adversariis concitare debes.
|