bold = Main text
     Pars                                          grey = Comment text

   1 textus|        postero ordine penitus omisso. 1. Nam si de praedicatione
   2 textus|          informationem bonorum morum. 2. Si vero de epistolis tractes,
   3 textus|               et quinto conclusionem. 3. Si autem de contionando
   4 textus|               apud Deum omne verbum. ~4. Si autem de legibus et
   5 textus|        poteris cogitare. Nam sicut in abecedario scripturae omnes volvuntur,
   6 textus|          Deridens alios non inderisus abibis. ~Et iterum idem: ~Si rides
   7 textus|               Ratio cinicorum penitus abjicienda est. » Cinos graece, latine
   8 textus|            moechandum, moecharis: qui abominaris idola, sacrilegium facis:
   9 textus|           Consilium vel secretum tuum absconditum quasi in carcere tuo est
  10 textus|         praesentem, nec laedere decet absentem. ~b. c. In velocitate et
  11 textus|             Tullius dixit: Ira procul absit, cum qua nil recte fieri,
  12 textus|              in adulterio deprehensam absolvit, et liberavit a pessimis
  13 textus|               tuus fuerit, a loquendo abstinere debebis, et motus animi
  14 textus|              A verbis quoque turpibus abstineto, quia licentia eorum imprudentiam
  15 textus|               omni tempore, bono erit abundantia; ubi autem sunt verba plurima,
  16 textus|              quinque observanda. Nunc accedamus ad expositionem hujus adverbii
  17 textus|             dictionibus Quis et Quid, accedas ad tractatum super hac dictione
  18 textus|           unumquodque verbum legitimo accentu decoretur, nec immoderato
  19 textus|              perdidisse quam turpiter accepisse. Debet etiam esse commodum
  20 textus|               aliud, quod extrinsecus accidere possit, tam est contranaturam,
  21 textus|              Qui enim injuriam facit, accipiet quod iniquum gessit. Et
  22 textus|          peccat qui peccato obsequium accommodat. Crimen sibi parat, qui
  23 textus|           dignitas, rebus et sensibus accomodata, et corporis moderatio.
  24 textus|               a pessimis Judaeis, qui accusabant et judicabant peccatricem,
  25 textus|             mendacio. Et alius dixit: Acquiesce veritati sive a te prolatae
  26 textus|           praecedat te, et ante omnem actum consilium stabile. Super
  27 textus|            verbo terribili: «Dabuntur acutae sagittae potentis Dei cum
  28 textus|              dici consuevit: ~Omnibus adde modum, modus est pulcherrima
  29 textus|            etiam dici consuevit: Bene adhibita ratio cernit, quid optimum
  30 textus|             Ratione enim munienda est adolescentia; et etiam dici consuevit:
  31 textus|              possunt, nec ab his, qui adsunt, approbari. Vides ergo quanta
  32 textus|     immoderata vituperatio: illa enim adulatione, haec malignitate suspecta
  33 textus|               hic judices fornicarii, adulteri, avari, injusti, tam spirituales
  34 textus|              Christi, qui mulierem in adulterio deprehensam absolvit, et
  35       | adversus
  36 textus|               advocato vendere justam advocationem, et jurisperito vendere
  37 textus|               beatum Augustinum licet advocato vendere justam advocationem,
  38 textus|    Cassiodorus, «si commodum mensuram aequalitatis excesserit, vim sui nominis
  39 textus|               prolata; sed pressim et aequaliter vel leniter et clare pronuntiata,
  40 textus|            egestas. Et Seneca: «Nihil aeque proderit nisi quiescere,
  41 textus|        dubites aequum an iniquum sit. Aequitas enim per se lucet, dubitatio
  42 textus|             et pestifera, ut testatur Aesopus: ~Omne genus pestis superat
  43 textus|         praedicta tibi narrare, ut ad aeterna gaudia nos faciat pervenire.
  44 textus|          Inimico antiquo ne credas in aeternum: et si humilis vadat et
  45 textus|             cui loqueris, est alterna affabilitas. Et Salomo: Noli arguere
  46 textus|              conciliet animos comitas affabilitasque sermonis. ~Quintum punctum.
  47 textus|               Nihil tibi intersit, an affirmes, an jures. De religione
  48 textus|              praeceperunt, qui vetant agere, quod dubites aequum an
  49 textus|    suspicandos asserit; ait enim: Non aggrediaris viam cum aliquo, nisi prius
  50 textus|               religione et fide scias agi, ubicunque de veritate tractatur.
  51 textus|               quum maxime fallunt, id agunt, ut boni viri esse videantur. »
  52 textus|       doctrina loquendi et tacendi ab Albertano, causidico brixiensi, ad
  53 textus|              domare potest: ideo ego, Albertanus, brevem doctrinam super
  54       | Aliarum
  55 textus|             est cum commodo nostro et alieno: ait enim lex naturae; Aequum
  56       | alii
  57       | aliquando
  58       | aliquo
  59 textus|           antequam cantet, ter se cum alis percutit in principio. Itaque
  60 textus|           quarto in omni postulatione allegando modum, quo id, quod postulator,
  61 textus|               rem gestam, postea vero allegoriam, quae docet mysticum sensum
  62 textus|         Exemplo simili ne te derideat alter. ~Unde Gregorius ait: Qui
  63 textus|               ejus, cui loqueris, est alterna affabilitas. Et Salomo:
  64 textus|                qui inferunt injuriam, alterum eorum, qui ab his, quibus
  65 textus|          superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Quinto
  66 textus|   commendationem tam illorum, ad quos ambaciata dirigitur, quam sociorum
  67 textus|        dirigitur, quam sociorum tecum ambaciatam portantium, sive narrationem
  68 textus|               autem de contionando in ambaciatis faciendis studeas, primo
  69 textus|               quid dicas obscurum vel ambiguum; sed dicere debes clarum
  70 textus|            praeclare dicit Salustius: Ambitio multos mortales falsos fieri
  71 textus|           urbs patens et sine murorum ambitu, ita vir, qui non potest
  72 textus|          gaudia nos faciat pervenire. Amen. ~Explicit liber de doctrina
  73 textus|             secretum habere volueris, amicissimo fideli et probato atque
  74 textus|       facundia nutrit facundia dulcis amorem. ~Mollia etiam verba et
  75 textus|         minuatur, et secundum regulam amoris: si amor minuatur, cito
  76 textus|                Quod semel dictum est, amplius resumi non potest. Ergo
  77 textus|             tangit, hoc te nullatenus angit. ~Quae res tibi summopere
  78 textus|             ne verba sint inflata vel anhelata vel in faucibus frendentia,
  79 textus|              composita verba: dulcedo animae et sanitas ossium. ~Et haec
  80 textus|         contendere noli: ~Impedit ira animum, ne possit cernere verum. ~
  81 textus|              quae nimis locuples est, annullabitur superbia. » Et ita clare
  82 textus|                Objurgatio et injuriae annullabunt substantiam; et domus, quae
  83 textus|        archangeli. Tertio vero posuit annuntiationem dicens: Ecce concipies in
  84 textus|              Unde et Salomo: «Inimico antiquo ne credas in aeternum: et
  85 textus|            sed dicere debes clarum et apertum. Dicit enim lex: Nihil interest,
  86 textus|             quod dicere velis, dubium appareat, utrum bonum effectum habiturum
  87 textus|              cum mala fama damnum est appellandum. Et alibi scriptum est:
  88 textus|          quaerit: Quid detur aut quid apponatur ad linguam dolosam? Et respondet
  89 textus|           Proverbiis dixit: Sicut qui apprehendit auribus canem, ita qui transit
  90 textus|               nec ab his, qui adsunt, approbari. Vides ergo quanta mala
  91 textus|          loquenda loquitur; atque ita apta illi pax est et secura tranquillitas. »
  92 textus|             poterunt ad verbum facias aptari utiliter. ~His denique auditis
  93 textus|              etc. pro tuae voluntatis arbitrio poteris cogitare. Nam sicut
  94 textus|           mille. Et Catho: ~Consilium arcanum tacito committe sodali. ~
  95 textus|              exhortationem praeposuit archangelus denuntiationi, et hoc ideo,
  96 textus|           Salomo dixit: Aurum tuum et argentum tuum confla, et verbis tuis
  97 textus|              irrisorem, ne te oderit: argue sapientem, et diliget te.
  98 textus|          affabilitas. Et Salomo: Noli arguere irrisorem, ne te oderit:
  99 textus|        irrevocabile verbum. ~Hoc vult Aristoteles dicens: Quod semel dictum
 100 textus|              secundum Tullium: «Caput artis est dicere quod deceat.
 101 textus|          simul cum gloria. Et Job: Si ascenderit usque ad coelos superbia,
 102 textus|             immanitateresonantia, non aspera frendentibus vel hiantibus
 103 textus|             Requiras utrum dicas quid asperum vel durum, aut quid molle,
 104 textus|            quasi inimicos suspicandos asserit; ait enim: Non aggrediaris
 105 textus|         intersit inter tuam simplicem assertionem et jusjurandum. Nam ut ait
 106 textus|             non habeas: loquelae ejus assiduitatem quasi toxica fugias. Societas
 107 textus|              diligendus est fur, quam assiduus in mendacio. Et alius dixit:
 108 textus|             observatis. Sexto denique assignabis sufficientem rationem ad
 109 textus|               in senectute sua. Sexto assignavit sufficientem rationem ad
 110 textus|       quisquam in via tibi ignotus se associaverit, iterque tuum investigaverit,
 111 textus|           Petrus Alfonsius dixit: «Ne associes te inimicis tuis, quum alios
 112 textus|         nutrit. Et Salomo dixit: Homo assuetus in verbis improperii non
 113 textus|             ori tuo frenos rectos, et attende ne forte labaris in lingua
 114 textus|              et qui narrat verbum non attendenti, quasi qui excitat dormientem
 115 textus|      magnifice dicere debet. «Nam, ut auctor est Seneca -- De Formula
 116 textus|         simplicitate narranda, aliqua auctoritate suadenda, alia cum indignatione
 117 textus|           Epistola sua: Esto velox ad audiendum, tardus vero ad loquendum,
 118 textus|              Denique requiras, quibus audientibus aliquid loquaris. Scriptum
 119 textus|           homo, quanto magis rationem audierit, semper in majorem malitiam
 120 textus|           diceretur tibi, quod nolles audire; nam dixit Salomo: Qui temere
 121 textus|             ubi nihil agitur, nisi ut auditor delectetur, moderate dicendum
 122 textus|           tempus, donec tibi praebeat auditum. Ait enim Jesus Sidrach: «
 123 textus|             ex aliorum incommodo suum augere commodum; » et maxime de
 124 textus|         oratores. Nam secundum beatum Augustinum licet advocato vendere justam
 125 textus|                utrumque~Culpa est, in aure prius turpe, sequens vero
 126 textus|           potest. Alibi Salomo dixit: Aurum tuum et argentum tuum confla,
 127 textus|            committe sodali. ~Corporis auxilium medico committe fideli. ~
 128 textus|         judices fornicarii, adulteri, avari, injusti, tam spirituales
 129 textus|           posuit salutationem dicens: Ave gratia plena: Dominus tecum:
 130 textus|               non aliquid immisceatur aversum. Idem intelligo etiam de
 131 textus|      denuntiationi, et hoc ideo, quia beata Maria turbata fuerat in
 132 textus|            quum missus esset a Deo ad beatam virginem Mariam, primo posuit
 133 textus|              ad plenum valeat domare, beato Jacobo hoc testante, qui
 134 textus|           alii oratores. Nam secundum beatum Augustinum licet advocato
 135 textus|          gratia plena: Dominus tecum: Benedicta tu etc. Secundo confortationem
 136 textus|           cito facito. Celeritas enim beneficium gratum facit. Hoc pulchre
 137 textus|           testante, qui dicit: Natura bestiarum et serpentum, volucrum et
 138 textus|             pro humano commodo et pro bonis praebendis, et secundario
 139 textus|             quae est ad informationem bonorum morum. 2. Si vero de epistolis
 140 textus|            quidem liceat; et iterum: «Bonus amicus laesus gravius irrascitur; »
 141 textus|         potest: ideo ego, Albertanus, brevem doctrinam super dicendo
 142 textus|           super loquendo vel tacendo, breviter comprehensam, tibi et aliis
 143 textus|               ab Albertano, causidico brixiensi, ad instructionem suorum
 144 textus|            composita, sine immoderato cachinno, clamore nullo proferenda.
 145 textus|     desolabitur, et domus supra domum cadet. ~Nonum punctum. Requiras,
 146 textus|               qui apprehendit auribus canem, ita qui transit et impatiens
 147 textus|          cinici dicuntur latrantes ut canes, de quibus et similibus
 148 textus|          Cinos graece, latine dicitur canis. Inde cinici dicuntur latrantes
 149 textus|          exemplum galli, qui antequam cantet, ter se cum alis percutit
 150 textus|           manus tua super os tuum, ne capiaris in verbo indisciplinato,
 151 textus|              revertitur voluntate, ut capiat fugiendo, quae non potuit
 152 textus|             Tullius: «Nulla major aut capitalior est injuria quam eorum,
 153 textus|             sagittae potentis Dei cum carbonibus desolatoriis. » Cavendum
 154 textus|              discernendo discretionis careat oculo. Etsi de ira, irato
 155 textus|             tacenda. Nam quod ratione caret, non potest esse diuturnum.
 156 textus|           omnia facta, quae pietatem, caritatem et verecundiam nostramlaedunt,
 157 textus|         Alterius dictum aut factum ne carpseris unquam, ~Exemplo simili
 158 textus|          agitur, nec mundus fortuitis casibus implicatur, ut Cassiodorus
 159 textus|               litteram ponas, secundo casum, tertio litterae espositionem,
 160 textus|              labaris in lingua et sit casus tuus insanabilis in morte.
 161 textus|             vox et oratio semper suae causae conveniant. Sequitur ergo,
 162 textus|                Pro humano commodo, ut causidici et alii oratores. Nam secundum
 163 textus|              et tacendi ab Albertano, causidico brixiensi, ad instructionem
 164 textus|     denigrabunt. »Cum omnibus denique caute loquendum et faciendum est;
 165 textus|            carbonibus desolatoriis. » Cavendum tibi summe, ne aliquid seditiosum
 166 textus|         Hominis Vitanda. ~Etiam certe cavere debes, ne voluntas dicendi
 167 textus|               mulierum id solum novit celare, quod nescit. ~Septimum
 168 textus|            Vix existimes ab uno posse celari secretum. Et alius: Consilium
 169 textus|              deliberato, cito facito. Celeritas enim beneficium gratum facit.
 170 textus|               in verba prorumpere, et celerius necessaria sentire. ~Similiter
 171 textus|         Impedit ira animum, ne possit cernere verum. ~Et alius dixit:
 172 textus|        consuevit: Bene adhibita ratio cernit, quid optimum sit, neglecta
 173 textus|              quae te non molestat, ne certaveris. Unde quidam: ~Quod te non
 174 textus|              Est modus in rebus, sunt certi denique fines, ~Quos ultra
 175 textus|       exercendi lacertos et dilatandi cervicem. ~Si autem etiam super faciendo
 176 textus|             terram oculi et inclinata cervix, nec elevata aut depressa
 177 textus|       injuriamcohibere te debes atque cessare, sed etiam alteri volenti
 178 textus|              animos iramque tuam, qui cetera vincis. ~Inde et Tullius
 179 textus|             et serpentum, volucrum et ceterorum domatur a natura humana;
 180 textus|           debet esse alienus, exemplo Christi, qui mulierem in adulterio
 181 textus|            latine dicitur canis. Inde cinici dicuntur latrantes ut canes,
 182 textus|              ait enim Tullius: «Ratio cinicorum penitus abjicienda est. »
 183 textus|             penitus abjicienda est. » Cinos graece, latine dicitur canis.
 184       | circa
 185 textus|       Scriptum est enim: ~Prospice te circum, si vis proferre sinistrum, ~
 186 textus|              tacendo, multos loquendo circumventos vidimus, quod pulchre voluit
 187 textus|           virtus ~ultra enim modum et citra modum nihil est rectum,
 188 textus|            denique fines, ~Quos ultra citraque nequit consistere rectum: ~
 189 textus|        cuilibet noceant, sed et etiam civitatibus et regnis, quae propterea
 190 textus|             seditio: ubi seditio, ibi civium divisio. Sed ut ait Dominus:
 191 textus|           debet de altari, ut decreta clamant. Et etiam Paulus in Epistola
 192 textus|            ambiguum; sed dicere debes clarum et apertum. Dicit enim lex:
 193 textus|            falsos fieri coegit, aliud clausum in pectore, aliud in lingua
 194 textus|          multos mortales falsos fieri coegit, aliud clausum in pectore,
 195 textus|                Si ascenderit usque ad coelos superbia, et caput ejus
 196 textus|              legem. Quod si aliquando cogaris uti mendacio, utere non
 197 textus|              initia inveneris, exitus cogitabis, -- ita quoque in dictis
 198 textus|           voluntatis arbitrio poteris cogitare. Nam sicut in abecedario
 199 textus|           quum dixit: Ecce Elizabeth, cognata tua, pariet filium in senectute
 200 textus|      Praedictis notatis diligenterque cognitis super hac dictione Quis,
 201 textus|            cum aliquo, nisi prius eum cognoveris; et si quisquam in via tibi
 202 textus|               et motus animi turbatos cohibebis. Ait enim Tullius: Virtus
 203 textus|          Super omnia enim veritas est colenda, quae sola deo homines proximos
 204 textus|                corrumpunt bonos mores colloquia mala. Et alibi idem dixit
 205 textus|              cum linguoso vel loquaci colloquium habeas, neque cum cinicis,
 206 textus|           quantopere conciliet animos comitas affabilitasque sermonis. ~
 207 textus|           superbia destruit omnia, si comitetur. ~Decimum punctum. Denique
 208 textus|      salutationem dicas, secundo vero commendationem tam illorum, ad quos ambaciata
 209 textus|              qui transit et impatiens commiscetur alterius rixae. Et Jesus
 210 textus|           probato atque secreto illud committas. Suadet enim Salomo: Multi
 211 textus|          etiam esse naturale et quasi commune, id est cum commodo nostro
 212 textus|            Cassiodorus: Injuria unius compago tota concutitur. Et etiam
 213 textus|            animi tranquillitatem tibi comparabis; quod egregie dicit metrista
 214 textus|           fulgoris est exhibendum. In comparatis vero causis, ubi nihil agitur,
 215 textus|          dixit: ~Virtutem primam puta compescere linguam: ~Proximus ille
 216 textus|          properat qui cito judicat. » Competens enim mora in talibus non
 217 textus|             sed tardus cum moderamine competenti. Ait enim beatus Jacobus
 218 textus|              esse commodum moderatum; componitur enim commodum ex cum et
 219 textus|         instructionem suorum filiorum compositus. ~
 220 textus|         volueris, lege in libro, quem composui, De Amore Et Dilectione
 221 textus|               verba, in hoc versiculo comprehensa, ponderosa sunt et generalia,
 222 textus|          divitias ne dederis mihi, ne compulsus egestate furer, et perjurem
 223 textus|          facile dictu est, quantopere conciliet animos comitas affabilitasque
 224 textus|           annuntiationem dicens: Ecce concipies in utero, et paries filium
 225 textus|           quarto petitionem et quinto conclusionem. 3. Si autem de contionando
 226 textus|               ut taceat alium rogare. Concordat Seneca: Si tibiipsi non
 227 textus|            Injuria unius compago tota concutitur. Et etiam Paulus in Epistola
 228 textus|             qui judicas; nam te ipsum condemnes, si eadem agas, quae judicas.
 229 textus|          pulchre docet, qui ait: ~Nec confidatis secreta nec detegatis~Cum
 230 textus|            cures; quod idem Gregorius confirmavit dicens: Qui alium arguit
 231 textus|           Aurum tuum et argentum tuum confla, et verbis tuis facito stateram,
 232 textus|             Benedicta tu etc. Secundo confortationem sive exhortationem de Deo:
 233 textus|              verbo indisciplinato, et confundaris. ~Quintum punctum. Requiras,
 234 textus|         stultum se esse demonstrat et confusione dignum. ~Similiter qui prius
 235 textus|               loqui desideras tempore congruo, prius historiam dicas,
 236 textus|            appetitus tuus rationi non consentiat. Ait enim Salomo: Sicut
 237 textus|         Tullii, indocta oratio laudem consequatur, si optime feratur: et quamvis
 238 textus|             dicendo suasoria verba ad consequendum id, quod postulatur, quarto
 239 textus|              qua nil recte fieri, nil considerate potest. Quae in aliqua perturbatione
 240 textus|           dictione Cui Et sunt istius considerationis septem puncta. ~Primum punctum.
 241 textus|           Multi pacifici sint tibi et consiliarius unus de mille. Et Catho: ~
 242 textus|           iterum: Tria sunt contraria consilio: festinantia, ira et cupiditas. ~
 243 textus|            Quos ultra citraque nequit consistere rectum: ~et ita in dictis
 244 textus|             dicendo, quam in faciendo consistit, Seneca hoc testante, qui
 245 textus|               non sit inanis, sed aut consoletur, aut doceat, aut praecipiat,
 246 textus|       Scriptum est enim: Cum irrisore consortium non habeas: loquelae ejus
 247 textus|              principium, finem quoque conspice verbi, ~Ut possis melius
 248 textus|           perturbatione fiunt, ea nec constanter fieri possunt, nec ab his,
 249 textus|           etiam Cassiodorus: «Pessima consuetudo est despicere veritatem»
 250 textus|        Salustius: Priusquam incipias, consulito, et ubi consulueris mature,
 251 textus|          homines, qui de rebus dubiis consultant, ab odio, amicitia, ira
 252 textus|           incipias, consulito, et ubi consulueris mature, facto opus est.
 253 textus|               ne cum malevolis multum contendas. Ait enim Augustinus: Sicut
 254 textus|             Vir sapiens si cum stulto contenderit, sive irascatur sive rideat,
 255 textus|              ad veri custodiam. Et si contigerit fidelitatem mendacio redimere,
 256 textus|       dubitatio autem significationem continet injuriae. Et alius dixit:
 257 textus|           reperitur. Causa materialis continetur sub Quid, formalis sub Quomodo,
 258 textus|          conclusionem. 3. Si autem de contionando in ambaciatis faciendis
 259 textus|              accidere possit, tam est contranaturam, quam ex aliorum incommodo
 260 textus|       videantur. » Injuriae namque et contumeliae tam pessimae sunt, ut non
 261 textus|              injustitias, injurias et contumelias. » Et non solum a dicendo
 262 textus|                ne quid injuriosum vel contumeliosum dicas vel facias. Scriptum
 263 textus|                ut, animo quoquo pacto conturbato, in vero falsoque discernendo
 264 textus|        minuatur, cito deficit et raro convalescit. » Et certe propter irrisiones
 265 textus|             oratio semper suae causae conveniant. Sequitur ergo, ut quae
 266 textus|             ait: Stulta est et minime conveniens litterato viro occupatio
 267 textus|           mendacio reputatur; sicut e converso vicem veri obtinet, quod
 268 textus|           Quidam tamen clerici causam convertunt, quia principaliter faciunt
 269 textus|               quidam dicens: ~Si tibi copia, si sapientia formaque detur, ~
 270 textus|              minime curaveris, magnam cordis et animi tranquillitatem
 271 textus|       speranda est magis, quam illius correctio. Et Cassiodorus: Haec est
 272 textus|              te. Et Seneca dicit: Qui corripit irrisorem, ipse sibi injuriam
 273 textus|            Corinthios: Nolite seduci; corrumpunt bonos mores colloquia mala.
 274 textus|             veritatem dicas, que tibi credatur, alioquin pro mendacio reputatur;
 275 textus|            fiunt, nec nosfacere posse credendum est, ut lex nostra dicit.
 276 textus|              veri obtinet, quod falso creditur, et ideo dixi supra: dolosum
 277 textus|             faciendum est; quia multi creduntur amici, qui re vera sunt
 278 textus|            Seneca: ~Iratus nihil nisi criminis loquitur loco. ~Quare dixit
 279 textus|            tristia tristi vultu, quae crudelia minaci vultu dicenda sunt,
 280 textus|              Cassiodorus: Ultra omnes crudelitates est divitem velle fieri
 281 textus|        intelligentiam hujus dictionis Cuiponi possent; sed ista in praesenti
 282 textus|           requirenda, dicente Seneca: Cujuscunque facti causam require, et
 283 textus|               adjuvat. Nam socius fit culpae, qui nocentem adjuvat. Et
 284 textus|      inhonoras. Et Catho dixit: ~Quae culpare soles, ea tu ne feceris
 285 textus|                Priusquam igitur alium culpes, a vitiis similibus innocens
 286 textus|               multum de paucis sumere cultum. ~Secundum punctum. Requiras
 287 textus|             multi laborant dignitatum cupidi, quod praeclare dicit Salustius:
 288 textus|         consilio: festinantia, ira et cupiditas. ~In faciendo autem post
 289 textus|              qua sint oris, diligenti cura emendanda sunt, ne verba
 290 textus|         Salomo in Eccl. dicit: Multas curas sequuntur somnia, et in
 291 textus|              non pertinentibus minime curaveris, magnam cordis et animi
 292 textus|               similibus innocens esse cures; quod idem Gregorius confirmavit
 293 textus|                et si humilis vadat et curvus, non credas illi, » captus
 294 textus|               falsitatem, sed ad veri custodiam. Et si contigerit fidelitatem
 295 textus|             ait: Qui custoditos suum, custodit animam suam: qui autem inconsideratus
 296 textus|               Et iterum idem ait: Qui custoditos suum, custodit animam suam:
 297 textus|           respondet verbo terribili: «Dabuntur acutae sagittae potentis
 298 textus|             est, quam se propria voce damnare, ut Augustinus ait. Et alibi
 299 textus|               et male vivit, qualiter damnari debet, diu instituit. Priusquam
 300 textus|             ait: Lucrum cum mala fama damnum est appellandum. Et alibi
 301 textus|             levius poterit perquirere damnun tuum. » Secretum ergo tuum,
 302 textus|             ejus, qui veritati operam dat, incomposita et simplex
 303 textus|               defraudabitur; non enim data est illi a Deo gratia. ~
 304 textus|             contendere verbis: ~Sermo datur cunctis, animi sapientia
 305 textus|        veritas et vita. Si ergo loqui debeas, veritatem omni modo dicas,
 306 textus|          fuerit, a loquendo abstinere debebis, et motus animi turbatos
 307 textus|             servitio, quod facere non debent. ~d. Causa vero dicendi
 308 textus|           Caput artis est dicere quod deceat. Labia lambere vel mordere
 309 textus|               dictione Quid, et habet decem puncta. ~Primum punctum.
 310 textus|          Tristia maestum vultum verba decent, iratum plena minarum, ~
 311 textus|           sophisticus obscurus est et deceptorius. Ait enim Jesus Sidrach:
 312 textus|        destruit omnia, si comitetur. ~Decimum punctum. Denique requiras,
 313 textus|               verbum legitimo accentu decoretur, nec immoderato clamore
 314 textus|              enim debet de altari, ut decreta clamant. Et etiam Paulus
 315 textus|                Si autem de legibus et decretis tractare volueris, primo
 316 textus|            finis habet crimen et omne decus. ~Verbi principium, finem
 317 textus|           mendicitatem et divitias ne dederis mihi, ne compulsus egestate
 318 textus|                nam in multiloquio non deest peccatum. Et Salomo in Eccl.
 319 textus|              et respicet te, et quasi defendens peccatum tuum subridebit
 320 textus|       delinquere. Innoxie vero amicum defendere debes, ut verus defensor
 321 textus|            defensor est dicendus, qui defendit innoxie. ~e. Pro omnibus
 322 textus|               lambere vel mordere est deforme, quum etiam in dicendis
 323 textus|              odibilis est: in omni re defraudabitur; non enim data est illi
 324 textus|               suppressus) vultus, nec dejecti in terram oculi et inclinata
 325 textus|               agitur, nisi ut auditor delectetur, moderate dicendum est.
 326 textus|      velocitatem aut festinantiam; in deliberando enim utilia, mora est tutissima.
 327 textus|                In faciendo autem post deliberationem, velocitatem exercere debes.
 328 textus|            dicito quam facias, et diu deliberato, cito facito. Celeritas
 329 textus|               sensum tuum, et, si est delictum tuum, noli denudare. Audiet
 330 textus|              turpi re peccare bis est delinquere. Innoxie vero amicum defendere
 331 textus|               non ad plenum, proposui delucidare. ~Tu igitur, fili carissime,
 332 textus|               audiat, stultum se esse demonstrat et confusione dignum. ~Similiter
 333       | demum
 334 textus|             Duo rogavi te, Domine, ne deneges mihi antequam moriar: vanitatem
 335 textus|       notabunt; quae vero bona fiunt, denigrabunt. »Cum omnibus denique caute
 336 textus|               nam istud reiterationem denotat, ut dicas requiras, id est
 337 textus|               est delictum tuum, noli denudare. Audiet enim te et respicet
 338 textus|         ordinavit his, qui evangelium denuntiant, de evangelio vivere. »
 339 textus|  exhortationem praeposuit archangelus denuntiationi, et hoc ideo, quia beata
 340 textus|             qui mulierem in adulterio deprehensam absolvit, et liberavit a
 341 textus|               cervix, nec elevata aut depressa supercilia: quia nihil potest
 342 textus|       suadenda, alia cum indignatione deprimenda, alia miseratione flectenda,
 343 textus|         unquam, ~Exemplo simili ne te derideat alter. ~Unde Gregorius ait:
 344 textus|         crimina. Et Martialis dixit: ~Deridens alios non inderisus abibis. ~
 345 textus|                inimicus autem propter derisiones de se factas cito ad verba
 346 textus|       parentes aut patriam aut amicos deserat. » Si commode possunt dixi,
 347 textus|             honestus inter alios esse desiderat, quum in omni parte vitae
 348 textus|             Omne regnum in se divisum desolabitur, et domus supra domum cadet. ~
 349 textus|           potentis Dei cum carbonibus desolatoriis. » Cavendum tibi summe,
 350 textus|                Pessima consuetudo est despicere veritatem» puram, in qua
 351 textus|        insipientium ne loquaris, quia despiciunt doctrinam eloquii tui. Et
 352 textus|        loquaris, nec secreta tua illi detegas. Hoc pulchre docet, qui
 353 textus|            Nec confidatis secreta nec detegatis~Cum quibus egistis pugnae
 354 textus|            sit recta facies, ne labia detorqueantur, nec magnus hiatus, nec
 355 textus|            volueris habere doctrinam, detrahatur de hoc versiculo istud verbum,
 356 textus|               quam disposueris. Et si detulerit lanceam, vade a dextris:
 357 textus|             detulerit lanceam, vade a dextris: si ensem, vade a sinistris. ~
 358 textus|          iterque tuum investigaverit, dic te longius ire quam disposueris.
 359 textus|    nostramlaedunt, et, ut generaliter dicam, quae contra bonos mores
 360 textus|              debes, ut verus defensor dicaris; ait enim Cassiodorus: Ille
 361 textus|              de magnis rebus quisquam dicat, non tamen semper magnifice
 362 textus|            est deforme, quum etiam in dicendis verbis modus esse debeat;
 363 textus|             Ille proprie defensor est dicendus, qui defendit innoxie. ~
 364 textus|       faciendis causa est requirenda, dicente Seneca: Cujuscunque facti
 365 textus|             sequaris verbum Salomonis dicentis: Tempus dicendi, tempus
 366 textus|        propter irrisiones factas cito diceretur tibi, quod nolles audire;
 367 textus|                et in fine narrationis dicet: Quis est hic? ~Tertium
 368 textus|            Seneca in Epistolis: Minus dicito quam facias, et diu deliberato,
 369 textus|             tractatu super his duabus dictionibus Quis et Quid, accedas ad
 370 textus|            preclare dicit: Non facile dictu est, quantopere conciliet
 371 textus|      improperii non erudietur cunctis diebus vitae suae. Sed semper sermo
 372 textus|          similia: facile dimittuntur, difficile retrahuntur; quare dici
 373 textus|              parit obscuritatem -- ut Digestis, De Jure Fisci, L. Ita fidei--
 374 textus|             Pronuntiatio est verborum dignitas, rebus et sensibus accomodata,
 375 textus|           quidem peste multi laborant dignitatum cupidi, quod praeclare dicit
 376 textus|              demonstrat et confusione dignum. ~Similiter qui prius loquitur,
 377 textus|       occupatio exercendi lacertos et dilatandi cervicem. ~Si autem etiam
 378 textus|            quem composui, De Amore Et Dilectione Dei Et Aliarum Rerum, Et
 379 textus|              in Ecclesiastico: Potius diligendus est fur, quam assiduus in
 380 textus|               requirit. Requiras ergo diligenter tempus simul et ordinem. ~
 381 textus|         loqueris. ~Praedictis notatis diligenterque cognitis super hac dictione
 382 textus|              quoque si qua sint oris, diligenti cura emendanda sunt, ne
 383 textus|              habeas, non enim possunt diligere, nisi quae eis placent.
 384 textus|           oderit: argue sapientem, et diliget te. Et Seneca dicit: Qui
 385 textus|           propheta: Vir linguosus non diligetur in terra. Et Jesus Sidrach
 386 textus|               sunt, turpibus et malis dimissis. Ait enim beatus Paulus
 387 textus|           quantum ad hoc, ut incertum dimittat interrogantem. Scriptum
 388 textus|            sunt quasi similia: facile dimittuntur, difficile retrahuntur;
 389 textus|            illorum, ad quos ambaciata dirigitur, quam sociorum tecum ambaciatam
 390 textus|              prius loquitur, antequam discat, ad contemptum et irrisionem
 391 textus|      justitiam, et antequam loquaris, disce singula. ~b. Ergo suo loco
 392 textus|          conturbato, in vero falsoque discernendo discretionis careat oculo.
 393 textus|             vero falsoque discernendo discretionis careat oculo. Etsi de ira,
 394 textus|             Cum quibus egistis pugnae discrimina tristis. ~Et alibi idem
 395 textus|               dicit: Turpe lucrum vel dispendium fugito. Et alius valde praeclare
 396 textus|           rebus, causis et temporibus dispensanda est. Nam aliqua simplicitate
 397 textus|      seditiosum. Dixit enim propheta: Disperdat Dominus universa labia dolosa
 398 textus|             autem irrisio de se facta displicet. Irrisio facit, ut amor
 399 textus|               dic te longius ire quam disposueris. Et si detulerit lanceam,
 400 textus|             genus pestis superat mens dissona verbis; ~qua quidem peste
 401 textus|             et regnis, quae propterea disturbationes et mutationes patiuntur.
 402 textus|        ratione caret, non potest esse diuturnum. Qui autem rationem secum
 403 textus|               ubi seditio, ibi civium divisio. Sed ut ait Dominus: Omne
 404 textus|            Dominus: Omne regnum in se divisum desolabitur, et domus supra
 405 textus|          Ultra omnes crudelitates est divitem velle fieri de exiguitate
 406 textus|             fac a me; mendicitatem et divitias ne dederis mihi, ne compulsus
 407 textus|             autem alius tibi injuriam dixerit, tacere debes; nam ut ait
 408 textus|              feceris ipse: ~Turpe est doctori, quum culpa redarguit ipsum. ~
 409 textus|              Amen. ~Explicit liber de doctrina loquendi et tacendi ab Albertano,
 410 textus|              dicere velis, utrum bene doctus vel indoctus; etiam quod
 411 textus|          Tullius: «Neque timor, neque dolor, neque mors, neque aliud,
 412 textus|      Disperdat Dominus universa labia dolosa et linguam magniloquam.
 413 textus|             quid apponatur ad linguam dolosam? Et respondet verbo terribili: «
 414 textus|             omni modo dicas, mendacio doloso penitus fugato. Unde propheta:
 415 textus|      serpentum, volucrum et ceterorum domatur a natura humana; sed linguam
 416 textus|               dicens: «Duo rogavi te, Domine, ne deneges mihi antequam
 417 textus|           desolabitur, et domus supra domum cadet. ~Nonum punctum. Requiras,
 418 textus|          destruit omnia quae possidet dona; quod multum egregie testatur
 419 textus|               insuper exora, qui mihi donavit praedicta tibi narrare,
 420 textus|            suo. Et Jesus Sidrach: Cum dormiente loquitur, qui narrat stulto
 421 textus|         attendenti, quasi qui excitat dormientem a gravi somno. ~Et non solum
 422 textus|             Habito tractatu super his duabus dictionibus Quis et Quid,
 423 textus|               Haec est regalis procul dubio virtus, tardius in verba
 424 textus|           Aequitas enim per se lucet, dubitatio autem significationem continet
 425 textus|             Certe omne judicium, quod dubitatum fuerit, fugito. ~Ad intelligentiam
 426 textus|            verbum, quod dicere velis, dubium appareat, utrum bonum effectum
 427 textus|              mellis, composita verba: dulcedo animae et sanitas ossium. ~
 428 textus|               molle, dulce vel suave. Dulcia enim verba sunt proferenda,
 429 textus|              facundia nutrit facundia dulcis amorem. ~Mollia etiam verba
 430 textus|           certe potes, quia nihil est dulcius, quam habere amicum, cum
 431       | dum
 432 textus|        adjuvat. Et maxime in re turpi duplex est peccatum; ait enim Seneca:
 433 textus|             Mollia etiam verba et non dura dicenda sunt. Ait enim Salomo:
 434 textus|           quibus ait Salomo: Judicium durissimum fiet his qui praesunt; et
 435 textus|            frangit iram, sermo quoque durus suscitat furorem. Hoc idem
 436 textus|            non procedat. Et iterum in eadam epistola subdit: Turpitudo
 437       | eam
 438 textus|              secretum est, ubi regnat ebrietas. Et alius: Garrulitas mulierum
 439 textus|          Requiras, ne de secretis cum ebrioso vel muliere mala loquaris.
 440 textus|          deest peccatum. Et Salomo in Eccl. dicit: Multas curas sequuntur
 441 textus|              docet mysticum sensum ad ecclesiam militantem pertinentem,
 442 textus|      sententiam veram. Unde Salomo in Ecclesiastico: Potius diligendus est fur,
 443 textus|          punctum. Requiras, quis erit effectus tuae locutionis; nam quaedam
 444 textus|                Sit itaque verbum tuum efficax, non inane, rationabile,
 445 textus|               ac appetitus obedientes efficere rationi: et ideo tacere
 446 textus|              Ubi non est auditus, non effundas sermonem, et importune noli
 447 textus|       reperire socios; quae enim mala egeris, notabunt; quae vero bona
 448 textus|               plurima, ibi frequenter egestas. Et Seneca: «Nihil aeque
 449 textus|            dederis mihi, ne compulsus egestate furer, et perjurem nomen
 450 textus|              nec detegatis~Cum quibus egistis pugnae discrimina tristis. ~
 451       | eis
 452 textus|               est rectum, quod multum eleganter dicit Oratius: ~Est modus
 453 textus|              et inclinata cervix, nec elevata aut depressa supercilia:
 454 textus|           corde, sui juris est melius eligere. «Nam tutius est tacere,
 455 textus|            exemplum, quum dixit: Ecce Elizabeth, cognata tua, pariet filium
 456 textus|             quia despiciunt doctrinam eloquii tui. Et iterum: Vir sapiens
 457 textus|             sint oris, diligenti cura emendanda sunt, ne verba sint inflata
 458 textus|              dici consuevit: ~Evolat, emissum semel, irrevocabile verbum. ~
 459 textus|        Sidrach: Amico et inimico noli enarrare sensum tuum, et, si est
 460 textus|            sapientia tua. » Importuna enimest narratio tua, quando tibi
 461 textus|           lanceam, vade a dextris: si ensem, vade a sinistris. ~Secundum
 462 textus|           suis quaeque litterae sonis enuntientur, et unumquodque verbum legitimo
 463       | eos
 464 textus|             idem dixit in Epistola ad Ephesios: Omnis sermo malus de ore
 465 textus|             semper in majorem flammam erigitur, ita malus homo, quanto
 466 textus|              Quoniam in dicendo multi errant, nec est aliquis, qui linguam
 467 textus|       neglecta vero multis implicatur erroribus. ~Quartum punctum. Requiras
 468 textus|              in verbis improperii non erudietur cunctis diebus vitae suae.
 469 textus|        secundo casum, tertio litterae espositionem, quarto similia, quinto
 470 textus|               otiosum dicas; scriptum estnamque: De omni otioso verbo reddituri
 471       | eum
 472 textus|             evangelium denuntiant, de evangelio vivere. » Quidam tamen clerici
 473 textus|            Dominus ordinavit his, qui evangelium denuntiant, de evangelio
 474 textus|          dixit: Profana et vaniloquia evita. ~Tertium punctum. Requiras
 475 textus|                quare dici consuevit: ~Evolat, emissum semel, irrevocabile
 476 textus|           quia sunt morbi animi ipsum excaecantes; quod egregie testatur Petrus
 477 textus|        moderatio. Haec enim in tantum excellit, ut, secundum sententiam
 478 textus|        commodum mensuram aequalitatis excesserit, vim sui nominis non habet. »
 479 textus|            semper in majorem malitiam excitabitur. Unde Salomo: In malevolam
 480 textus|              non mentieris sed potius excusabis, quia tibi honesta causa
 481 textus|       secundum regulam juris, non est excusatio peccati, si amici causa
 482 textus|             et hominibus superbia, et execrabilis omnis iniquitas. Et iterum: «
 483 textus|              litterato viro occupatio exercendi lacertos et dilatandi cervicem. ~
 484 textus|           deliberationem, velocitatem exercere debes. Ait enim Seneca in
 485 textus|          pronuntiatione itaque primum exerceri debet vocis et spiritus
 486 textus|              te ipsum exerceas -- nam exercitatio ingenium et naturam saepe
 487 textus|              auditis circa praedicta, exercitatione intentissima et frequenti
 488 textus|        magnificentiae et fulgoris est exhibendum. In comparatis vero causis,
 489 textus|           nemini dicas. Et alius: Vix existimes ab uno posse celari secretum.
 490 textus|             est enim: Optimum judicem existimo, qui cito intelligit et
 491 textus|             et quum initia inveneris, exitus cogitabis, -- ita quoque
 492 textus|          promptu habere. Deum insuper exora, qui mihi donavit praedicta
 493 textus|              faciat pervenire. Amen. ~Explicit liber de doctrina loquendi
 494 textus|            optime feratur: et quamvis expolita sit, si indecenter dicatur,
 495 textus|              L. Ita fidei-- ideo illa exponere, ac pro modulo meae scientiae,
 496 textus|            videre de intelligentia et expositione hujus adverbii Quando. Certe
 497 textus|               sequitur videre aliqua, expositionis causa, super hac dictione
 498 textus|               etc. Quarto posuit modi expressionem, quum dixit: Spiritus sanctus
 499 textus|                Qui odit loquacitatem, extinguit malitiam. Et alibi idem
 500 textus|           sermonem, et importune noli extolli in sapientia tua. » Importuna