bold = Main text
     Pars                                          grey = Comment text

 501 textus|         dicere debes, non solum inter extraneos, sed etiam inter tuos. «
 502 textus|               mors, neque aliud, quod extrinsecus accidere possit, tam est
 503 textus|               et verba mendacii longe fac a me; mendicitatem et divitias
 504 textus|               rogemus res turpes, nec faciamus rogati. Nam, secundum regulam
 505 textus|              plano ore, vultu quieto, facie composita, sine immoderato
 506 textus|           valeas doctrinam dicendi et faciendi in promptu habere. Deum
 507 textus|            denique caute loquendum et faciendum est; quia multi creduntur
 508 textus|           dicente Seneca: Cujuscunque facti causam require, et quum
 509 textus|             ait: ~Alterius dictum aut factum ne carpseris unquam, ~Exemplo
 510 textus|              quantum in ipso est, non fallit, sed ipse fallitur. Et contra
 511 textus|             est, non fallit, sed ipse fallitur. Et contra mentitur, qui
 512 textus|           eorum, qui tunc quum maxime fallunt, id agunt, ut boni viri
 513 textus|            uti mendacio, utere non ad falsitatem, sed ad veri custodiam.
 514 textus|              in qua nihil immisceatur falsitatis, nam ut idem ait: Bonum
 515 textus|              vicem veri obtinet, quod falso creditur, et ideo dixi supra:
 516 textus|             pacto conturbato, in vero falsoque discernendo discretionis
 517 textus|               Ambitio multos mortales falsos fieri coegit, aliud clausum
 518 textus|        praeclare ait: Lucrum cum mala fama damnum est appellandum.
 519 textus|               alibi idem ait: Nec cum fatuis consilium habeas, non enim
 520 textus|           inflata vel anhelata vel in faucibus frendentia, nec vocis immanitateresonantia,
 521 textus|               De quibus Salomo dicit: Favus mellis, composita verba:
 522 textus|     peccaveris. Amici enim crimina si feras, facis tua; et, quod plus
 523 textus|         laudem consequatur, si optime feratur: et quamvis expolita sit,
 524 textus|              sunt contraria consilio: festinantia, ira et cupiditas. ~In faciendo
 525 textus|                et non velocitatem aut festinantiam; in deliberando enim utilia,
 526 textus|             an jures. De religione et fide scias agi, ubicunque de
 527 textus|       Digestis, De Jure Fisci, L. Ita fidei-- ideo illa exponere, ac
 528 textus|           custodiam. Et si contigerit fidelitatem mendacio redimere, non mentieris
 529 textus|              alibi idem dixit: ~Nulla fides hosti tibi sit qui talia
 530 textus|            timeas, si inimicus postea fieret. Ait enim Seneca in Epistolis:
 531 textus|          versiculo comprehensam, tibi filio meo, Stephano, tradere curavi.
 532 textus|               ad instructionem suorum filiorum compositus. ~
 533 textus|              alterius rixae. Et Jesus filius Sidrach dixit: De ea re,
 534 textus|           praesenti loquimur de causa finali, quam causam quaerimus per
 535 textus|          Pamphilus dixit: ~Principium finemque simul prudentia spectat. ~
 536 textus|             rebus, sunt certi denique fines, ~Quos ultra citraque nequit
 537 textus|                  ut Digestis, De Jure Fisci, L. Ita fidei-- ideo illa
 538 textus|         susceperit, semper in majorem flammam erigitur, ita malus homo,
 539 textus|          deprimenda, alia miseratione flectenda, ita ut vox et oratio semper
 540 textus|           quum ipsimet scelerosissimi forent. Terreantur hic judices
 541 textus|                Et certe istud Quomodo formam et modum requirit. Ergo
 542 textus|              tibi copia, si sapientia formaque detur, ~Sola superbia destruit
 543 textus|         iterum idem dixit in libro De Forme Honestae Vitae: «Nihil tibi
 544 textus|            sed facit sapientem. ~Pari formiter in consiliis requiras tarditatem,
 545 textus|                Terreantur hic judices fornicarii, adulteri, avari, injusti,
 546 textus|          causa nil agitur, nec mundus fortuitis casibus implicatur, ut Cassiodorus
 547 textus|               nec ostentationis causa frangatur oratio. Verum pro locis,
 548 textus|             enim Salomo: Mollis sermo frangit iram, sermo quoque durus
 549 textus|      comprehensam, tibi et aliis tuis fratribus litteratis scribere curavi,
 550 textus|              anhelata vel in faucibus frendentia, nec vocis immanitateresonantia,
 551 textus|      immanitateresonantia, non aspera frendentibus vel hiantibus labiis prolata;
 552 textus|           stateram, et impone ori tuo frenos rectos, et attende ne forte
 553 textus|               sunt verba plurima, ibi frequenter egestas. Et Seneca: «Nihil
 554 textus|         exercitatione intentissima et frequenti usu te ipsum exerceas --
 555 textus|              quia beata Maria turbata fuerat in salutatione archangeli.
 556 textus|            gesseris optima et locutus fueris pauca. ~e. In qualitate
 557 textus|       Gloriosius tacendo est injuriam fugere, quam respondendo superare. ~
 558 textus|             assiduitatem quasi toxica fugias. Societas ejus, cui loqueris,
 559 textus|       revertitur voluntate, ut capiat fugiendo, quae non potuit prosequendo.
 560 textus|                plus magnificentiae et fulgoris est exhibendum. In comparatis
 561 textus|            praedictis libentius verba fundas utilia, scilicet pro Dei
 562 textus|  Ecclesiastico: Potius diligendus est fur, quam assiduus in mendacio.
 563 textus|              doces: qui praedicas non furandum, furaris: qui dicis non
 564 textus|               praedicas non furandum, furaris: qui dicis non moechandum,
 565 textus|           mihi, ne compulsus egestate furer, et perjurem nomen Dei mei. »
 566 textus|           sermo quoque durus suscitat furorem. Hoc idem Tullius preclare
 567 textus|             Et hoc facias ad exemplum Gabrielis archangeli, qui, quum missus
 568 textus|           incipere debes, ad exemplum galli, qui antequam cantet, ter
 569 textus|            regnat ebrietas. Et alius: Garrulitas mulierum id solum novit
 570 textus|           tibi narrare, ut ad aeterna gaudia nos faciat pervenire. Amen. ~
 571 textus|       Officiis: «Duo sunt injustitiae genera: unum eorum, qui inferunt
 572 textus|        comprehensa, ponderosa sunt et generalia, et generalitas parit obscuritatem --
 573 textus|       ponderosa sunt et generalia, et generalitas parit obscuritatem -- ut
 574 textus|    verecundiam nostramlaedunt, et, ut generaliter dicam, quae contra bonos
 575 textus|              Jesus Sidrach: «Regnum a gente in gentem transfertur propter
 576 textus|           Sidrach: «Regnum a gente in gentem transfertur propter injustitias,
 577 textus|               testatur Aesopus: ~Omne genus pestis superat mens dissona
 578 textus|           omnibus placere poteris, si gesseris optima et locutus fueris
 579 textus|          facit, accipiet quod iniquum gessit. Et Seneca in Epistolis:
 580 textus|       historiam dicas, quae docet rem gestam, postea vero allegoriam,
 581 textus|              ibi sapientia» simul cum gloria. Et Job: Si ascenderit usque
 582 textus|               in libro De Summo Bono: Gloriosius tacendo est injuriam fugere,
 583 textus|               abjicienda est. » Cinos graece, latine dicitur canis. Inde
 584 textus|          etiam in parvis causis nihil grande, nihil sublime dicendum
 585 textus|             Celeritas enim beneficium gratum facit. Hoc pulchre dicit
 586 textus|          dicere vis, utrum sit utile, grave et profitabile, aut sit
 587 textus|              qui excitat dormientem a gravi somno. ~Et non solum in
 588 textus|          iterum: «Bonus amicus laesus gravius irrascitur; »inimicus autem
 589 textus|           loqui debes, ut dictum tuum habeat pondus juris jurandi, et
 590 textus|             bona, quae malum effectum habent. Quaeritur non solum principium;
 591 textus|             sit habet puncta septem. ~Habito tractatu super his duabus
 592 textus|        appareat, utrum bonum effectum habiturum sit an non, silere debes
 593       | Hanc
 594 textus|               aspera frendentibus vel hiantibus labiis prolata; sed pressim
 595 textus|             detorqueantur, nec magnus hiatus, nec supinus (id est suppressus)
 596 textus|               nemo intelligat dicere. Hinc est, ut nemo sophistice
 597 textus|      desideras tempore congruo, prius historiam dicas, quae docet rem gestam,
 598 textus|           titulo De Amicitia Iracundi Hominis Vitanda. ~Etiam certe cavere
 599 textus|             majoribus, ubi de Deo vel hominum salute referimus, plus magnificentiae
 600 textus|              quum in omni parte vitae honestas pernecessaria sit. »-- Et
 601 textus|             inter suos uti debet, qui honestus inter alios esse desiderat,
 602 textus|     prosequendo. Et alibi idem verbum horribile dicit: In oculis tuis illacrimabitur
 603 textus|              idem dixit: ~Nulla fides hosti tibi sit qui talia nosti. ~
 604 textus|              talia nosti. ~Prorsus et hostilis tibi sit persuasio vilis. ~
 605 textus|             credas in aeternum: et si humilis vadat et curvus, non credas
 606 textus|              et contumelia; ubi autem humilitas, ibi sapientia» simul cum
 607 textus|             quum autem parva dicimus, humiliter; quum mediocria, temperate.
 608       | I
 609 textus|             moecharis: qui abominaris idola, sacrilegium facis: Deum
 610 textus|              linguoso ne loquaris, in ignem illius ne sternas ligna.
 611 textus|        regibus stabit, nec erit inter ignobiles. Et Jesus Sidrach dicit:
 612 textus|               sunt inimici. Nam omnes ignotos quasi inimicos suspicandos
 613 textus|               si quisquam in via tibi ignotus se associaverit, iterque
 614 textus|       horribile dicit: In oculis tuis illacrimabitur inimicus, et si viderit
 615       | illam
 616       | illorum
 617       | illud
 618 textus|        faucibus frendentia, nec vocis immanitateresonantia, non aspera frendentibus
 619 textus|             est nimia laudatio, sicut immoderata vituperatio: illa enim adulatione,
 620 textus|             canem, ita qui transit et impatiens commiscetur alterius rixae.
 621 textus|              in operibus perfectionem impediat. ~d. In quantitate insuper
 622 textus|             incerta contendere noli: ~Impedit ira animum, ne possit cernere
 623 textus|               Seneca: Si tibiipsi non imperasti, ut taceres, quomodo ab
 624 textus|           injuriam infert: qui arguit impium, ipse sibi maculam quaerit. ~
 625 textus|              tuis facito stateram, et impone ori tuo frenos rectos, et
 626 textus|             non effundas sermonem, et importune noli extolli in sapientia
 627 textus|           narrationem ejus, quod tibi impositum fuerit. Tertio facies exhortationem
 628 textus|             quum dixit: Quia non erit impossibile apud Deum omne verbum. ~
 629 textus|               Homo assuetus in verbis improperii non erudietur cunctis diebus
 630 textus|             tempus: lascivus autem et imprudens non observabit tempus. Servando
 631 textus|        abstineto, quia licentia eorum imprudentiam nutrit. Et Salomo dixit:
 632 textus|   profitabilia semper dicere debemus, inania vero penitus silere. Ait
 633 textus|             Sermo quoque tuus non sit inanis, sed aut consoletur, aut
 634 textus|            dixit Catho: ~Iratus de re incerta contendere noli: ~Impedit
 635 textus|         respondeat quantum ad hoc, ut incertum dimittat interrogantem.
 636 textus|               desideras, a temet ipso incipere debes, ad exemplum galli,
 637 textus|            dicit Salustius: Priusquam incipias, consulito, et ubi consulueris
 638 textus|            dejecti in terram oculi et inclinata cervix, nec elevata aut
 639 textus|        contranaturam, quam ex aliorum incommodo suum augere commodum; »
 640 textus|              qui veritati operam dat, incomposita et simplex esse debet. Ita
 641 textus|       custodit animam suam: qui autem inconsideratus est ad loquendum, sentiet
 642 textus|              quamvis expolita sit, si indecenter dicatur, contemptum irrisionemque
 643 textus|            dixit: ~Deridens alios non inderisus abibis. ~Et iterum idem: ~
 644 textus|        auctoritate suadenda, alia cum indignatione deprimenda, alia miseratione
 645 textus|            tuum, ne capiaris in verbo indisciplinato, et confundaris. ~Quintum
 646 textus|              sententiam Marci Tullii, indocta oratio laudem consequatur,
 647 textus|          velis, utrum bene doctus vel indoctus; etiam quod dicere velis
 648 textus|              moveat atque ad dicendum inducat, quod appetitus tuus rationi
 649 textus|      postulator, fieri valeat. Quinto induces exempla de rebus in similibus
 650 textus|               in Epistola ad Romanos: inexcusabilis es, o homo, qui judicas;
 651 textus|         irrisorem, ipse sibi injuriam infert: qui arguit impium, ipse
 652 textus|             eorum, qui ab his, quibus infertur, si possunt, non propulsant
 653 textus|               genera: unum eorum, qui inferunt injuriam, alterum eorum,
 654 textus|                   Et certe licet sint infinita exempla super hoc verbo,
 655 textus|             tuis velox esto, et omnis infirmatis non occurret tibi. -- Non
 656 textus|         emendanda sunt, ne verba sint inflata vel anhelata vel in faucibus
 657 textus|             taceri debet, fere posset inflecti. Hanc igitur doctrinam super
 658 textus|             leniter, matura graviter, inflexa moderate. Quum magna dicimus,
 659 textus|              tropologiam, quae est ad informationem bonorum morum. 2. Si vero
 660 textus|              sufficiant. ~Tu autem ex ingenio tibi a Deo praestito multa
 661 textus|           exerceas -- nam exercitatio ingenium et naturam saepe vincit,
 662 textus|           etiam inter tuos. «Nec enim inhonestis verbis inter suos uti debet,
 663 textus|               sacrilegium facis: Deum inhonoras. Et Catho dixit: ~Quae culpare
 664 textus|             male dicere vero exordium inimicitiarum. Dicenda igitur sunt verba
 665 textus|             ut non timeas ipsum fieri inimicum. Unde Petrus Alfonsius,
 666 textus|        superbia, et execrabilis omnis iniquitas. Et iterum: «Objurgatio
 667 textus|               causam require, et quum initia inveneris, exitus cogitabis, --
 668 textus|            locutionis; nam quaedam ab initio videntur bona, quae malum
 669 textus|           dicendo vel faciendo alteri injuriamcohibere te debes atque cessare,
 670 textus|               in vitio qui non obstat injurianti, quam si parentes aut patriam
 671 textus|      transfertur propter injustitias, injurias et contumelias. » Et non
 672 textus|          fornicarii, adulteri, avari, injusti, tam spirituales quam seculares,
 673 textus|          libro De Officiis: «Duo sunt injustitiae genera: unum eorum, qui
 674 textus|            gentem transfertur propter injustitias, injurias et contumelias. »
 675 textus|            culpes, a vitiis similibus innocens esse cures; quod idem Gregorius
 676 textus|              punctum. Requirere debes inprimis, utrum verum vel falsum.
 677 textus|              lingua et sit casus tuus insanabilis in morte. Et iterum idem
 678 textus|              punctum. Requiras, utrum insipienti, an sapienti loquaris. Ait
 679 textus|               enim Salomo: In auribus insipientium ne loquaris, quia despiciunt
 680 textus|           qualiter damnari debet, diu instituit. Priusquam igitur alium
 681 textus|               causidico brixiensi, ad instructionem suorum filiorum compositus. ~
 682 textus|                 Praedictis auditis et intellectis super hoc adverbio Cur,
 683 textus|         adverbio Cur, expositionem et intellectum audias hujus dictionis Quomodo.
 684 textus|            Jesus Sidrach: Si est tibi intellectus, responde proximo tuo: sin
 685 textus|            mutum esse, quam quod nemo intelligat dicere. Hinc est, ut nemo
 686 textus|            Superest denique videre de intelligentia et expositione hujus adverbii
 687 textus|            judicem existimo, qui cito intelligit et tarde judicat. Inde etiam
 688 textus|             immisceatur aversum. Idem intelligo etiam de simplici veritate;
 689 textus|          temere manifestat vitia, sua intempestive audiet crimina. Et Martialis
 690 textus|              praedicta, exercitatione intentissima et frequenti usu te ipsum
 691 textus|        apertum. Dicit enim lex: Nihil interest, neget quis aut taceat,
 692 textus|             hoc, ut incertum dimittat interrogantem. Scriptum est enim: Satius
 693 textus|        respondere, donec finis fuerit interrogationis. Nam ut ait Salomo: Qui
 694 textus|           punctum. Requiras a te ipso intra te, quis es qui dicere velis,
 695 textus|               In malevolam animam non intrat sapientia. Quare Catho dixit: ~
 696 textus|               require, et quum initia inveneris, exitus cogitabis, -- ita
 697 textus|            irascatur sive rideat, non inveniet requiem. Et iterum: Non
 698 textus|               nihil laudabile poterit inveniri. Ait enim Cassiodorus: Modus
 699 textus|               et in multis sermonibus invenitur stultitia. Et alibi idem:
 700 textus|            associaverit, iterque tuum investigaverit, dic te longius ire quam
 701 textus|    jurejurando Deus non invocetur, et invocatus non sit testis, tamen non
 702 textus|             etsi jurejurando Deus non invocetur, et invocatus non sit testis,
 703 textus|          judicabant peccatricem, quum ipsimet scelerosissimi forent. Terreantur
 704 textus|           quum ipse Deus veritas sit, ipsomet hoc testante, quum dixit:
 705 textus|          Vitae, in titulo De Amicitia Iracundi Hominis Vitanda. ~Etiam
 706 textus|              Etsi de ira, irato atque iracundo scire volueris, lege in
 707 textus|             Et Ovidius: ~Vince animos iramque tuam, qui cetera vincis. ~
 708 textus|              stulto contenderit, sive irascatur sive rideat, non inveniet
 709 textus|            careat oculo. Etsi de ira, irato atque iracundo scire volueris,
 710 textus|        investigaverit, dic te longius ire quam disposueris. Et si
 711 textus|           Bonus amicus laesus gravius irrascitur; »inimicus autem propter
 712 textus|              quod rationabile sit, an irrationabile. Rationabilia verba sunt
 713 textus|            verba sunt semper dicenda; irrationabilia vero sunt tacenda. Nam quod
 714 textus|                Evolat, emissum semel, irrevocabile verbum. ~Hoc vult Aristoteles
 715 textus|              discat, ad contemptum et irrisionem properat. Unde Jesus Sidrach
 716 textus|        indecenter dicatur, contemptum irrisionemque mereatur. In pronuntiatione
 717 textus|       convalescit. » Et certe propter irrisiones factas cito diceretur tibi,
 718 textus|            punctum. Requiras, ne quid irrisorium dicas neque de amico, neque
 719 textus|        injuriosum nec seditiosum, non irrisoriumnec dolosum, non superbum nec
 720 textus|           faciunt in nomine passiones istae, ira, odium, invidia, amore,
 721 textus|              hac dictione Cui Et sunt istius considerationis septem puncta. ~
 722 textus|                nisi quae eis placent. Item cum cinicis non multum loquaris;
 723 textus|              ignotus se associaverit, iterque tuum investigaverit, dic
 724 textus|           plenum valeat domare, beato Jacobo hoc testante, qui dicit:
 725 textus|           competenti. Ait enim beatus Jacobus in Epistola sua: Esto velox
 726 textus|             est, neminem cum alterius jactura fieri locupletiorem; quod
 727 textus|       sapientia» simul cum gloria. Et Job: Si ascenderit usque ad
 728 textus|               enim: Amicum ludere nec joco quidem liceat; et iterum: «
 729 textus|               et liberavit a pessimis Judaeis, qui accusabant et judicabant
 730 textus|            Judaeis, qui accusabant et judicabant peccatricem, quum ipsimet
 731 textus|     necessaria sentire. ~Similiter in judicando tardius esse debes. Scriptum
 732 textus|               penitus fugato. Non est judicandus mendax, qui dicit falsum,
 733 textus|            Scriptum est enim: Optimum judicem existimo, qui cito intelligit
 734 textus| scelerosissimi forent. Terreantur hic judices fornicarii, adulteri, avari,
 735 textus|              tuum habeat pondus juris jurandi, et nihil intersit inter
 736 textus|       obscuritatem -- ut Digestis, De Jure Fisci, L. Ita fidei-- ideo
 737 textus|             intersit, an affirmes, an jures. De religione et fide scias
 738 textus|       jurejurando pondus, ejus quoque jurisjurandi pondus vile est. Et iterum
 739 textus|               justam advocationem, et jurisperito vendere justum consilium.
 740 textus|              simplicem assertionem et jusjurandum. Nam ut ait Seneca: Dictum,
 741 textus|           debet, dum tamen verba sint justa et honesta. Lex enim amicitiae,
 742 textus|     Augustinum licet advocato vendere justam advocationem, et jurisperito
 743 textus|             fugato. Unde propheta: Os justi meditabitur sapientiam,
 744 textus|               transeas veritatem, nec justiciae transsilias legem. Quod
 745 textus|             dicit: Ante judicium para justitiam, et antequam loquaris, disce
 746 textus|                et jurisperito vendere justum consilium. Et hic, quando
 747 textus|               tibi honesta causa est; justus autem secreta non prodit,
 748 textus|              Digestis, De Jure Fisci, L. Ita fidei-- ideo illa exponere,
 749 textus|           rectos, et attende ne forte labaris in lingua et sit casus tuus
 750 textus|                qua quidem peste multi laborant dignitatum cupidi, quod
 751 textus|              viro occupatio exercendi lacertos et dilatandi cervicem. ~
 752 textus|               Laudare praesentem, nec laedere decet absentem. ~b. c. In
 753 textus|              et iterum: «Bonus amicus laesus gravius irrascitur; »inimicus
 754 textus|              ergo, ut quae laeta sunt laeto vultu pronuntientur; quae
 755 textus|             dicere quod deceat. Labia lambere vel mordere est deforme,
 756 textus|          disposueris. Et si detulerit lanceam, vade a dextris: si ensem,
 757 textus|              plena minarum, ~Ludentem lasciva, severum seria dicta. ~Observandum
 758 textus|              tacebit usque ad tempus: lascivus autem et imprudens non observabit
 759 textus|               proferre sinistrum, ~Ne lateat forsan qui maledicat idem. ~
 760 textus|                Vapor enim odii semper latet in pectore inimici. Unde
 761 textus|       abjicienda est. » Cinos graece, latine dicitur canis. Inde cinici
 762 textus|           canis. Inde cinici dicuntur latrantes ut canes, de quibus et similibus
 763 textus|             neque cum cinicis, id est latrantibus et mordacibus. Ait enim
 764 textus|             De Formula Honesta Vitae: Lauda parce, vitupera parcius.
 765 textus|             si modus omittatur, nihil laudabile poterit inveniri. Ait enim
 766 textus|             Cassiodorus: Modus ubique laudandus est. ~Modus itaque tuus
 767 textus|            debet. Scriptum est enim: ~Laudare praesentem, nec laedere
 768 textus|          praesentia autem sui aliquis laudari non debet. Scriptum est
 769 textus|               reprehendenda est nimia laudatio, sicut immoderata vituperatio:
 770 textus|          Marci Tullii, indocta oratio laudem consequatur, si optime feratur:
 771 textus|              iracundo scire volueris, lege in libro, quem composui,
 772 textus|             nec justiciae transsilias legem. Quod si aliquando cogaris
 773 textus|               verbum. ~4. Si autem de legibus et decretis tractare volueris,
 774 textus|    enuntientur, et unumquodque verbum legitimo accentu decoretur, nec immoderato
 775 textus|             sublime dicendum est; sed levi ac pedestri more loquendum
 776 textus|       quandoque fiet inimicus, et sic levius poterit perquirere damnun
 777 textus|               omnibus vero praedictis libentius verba fundas utilia, scilicet
 778 textus|              deprehensam absolvit, et liberavit a pessimis Judaeis, qui
 779 textus|            invidia, amore, tristitia, libido. Ait enim Salustius: Omnes
 780 textus|         Amicum ludere nec joco quidem liceat; et iterum: «Bonus amicus
 781 textus|              turpibus abstineto, quia licentia eorum imprudentiam nutrit.
 782 textus|               te in carcere suo tenet ligatum. Quare dixit: Qui consilium
 783 textus|       spiritus moderatio, corporis et linguae motus. Vitia quoque si qua
 784 textus|       volueris, primo tempore et loco litteram ponas, secundo casum, tertio
 785 textus|               et aliis tuis fratribus litteratis scribere curavi, quia vita
 786 textus|              est et minime conveniens litterato viro occupatio exercendi
 787 textus|            scribere curavi, quia vita litteratorum potius in loquendo vel in
 788 textus|           frangatur oratio. Verum pro locis, rebus, causis et temporibus
 789 textus|     substantiam; et domus, quae nimis locuples est, annullabitur superbia. »
 790 textus|            cum alterius jactura fieri locupletiorem; quod ait Tullius: «Neque
 791 textus|               quis erit effectus tuae locutionis; nam quaedam ab initio videntur
 792 textus|               nocet, nocet esse saepe locutum. ~Verba enim sagittis sunt
 793 textus|        poteris, si gesseris optima et locutus fueris pauca. ~e. In qualitate
 794 textus|           tuum investigaverit, dic te longius ire quam disposueris. Et
 795 textus|          Requiras ne cum linguoso vel loquaci colloquium habeas, neque
 796 textus|              est. Et iterum: Qui odit loquacitatem, extinguit malitiam. Et
 797 textus|       irrisore consortium non habeas: loquelae ejus assiduitatem quasi
 798 textus|           prodit, tacenda enim tacet, loquenda loquitur; atque ita apta
 799 textus|               sapientiam, lingua ejus loquetur judicium, id est veritatem
 800 textus|            sub Quis, sed in praesenti loquimur de causa finali, quam causam
 801 textus|             sit. Aequitas enim per se lucet, dubitatio autem significationem
 802 textus|            sunt verba laeta, honesta, lucida, simplicia; plano ore, vultu
 803 textus|            quia secundum leges turpia lucra sunt ab hominibus propulsanda.
 804 textus|                iratum plena minarum, ~Ludentem lasciva, severum seria dicta. ~
 805 textus|             scriptum est enim: Amicum ludere nec joco quidem liceat;
 806 textus|              arguit impium, ipse sibi maculam quaerit. ~Quartum punctum.
 807 textus|              Oratius dicens: ~Tristia maestum vultum verba decent, iratum
 808 textus|          saepe vincit, et usus omnium magistrorum praecepta superat -- ut
 809 textus|       pertinentibus minime curaveris, magnam cordis et animi tranquillitatem
 810 textus|               dicat, non tamen semper magnifice dicere debet. «Nam, ut auctor
 811 textus|        hominum salute referimus, plus magnificentiae et fulgoris est exhibendum.
 812 textus|               labia dolosa et linguam magniloquam. Et idem praeclare quaerit:
 813 textus|         notandum est quod, quamvis de magnis rebus quisquam dicat, non
 814 textus|              labia detorqueantur, nec magnus hiatus, nec supinus (id
 815 textus|              ait enim Tullius: «Nulla major aut capitalior est injuria
 816 textus|         loquendum est. In causis vero majoribus, ubi de Deo vel hominum
 817 textus|      sinistrum, ~Ne lateat forsan qui maledicat idem. ~Et certe multa exempla
 818 textus|          excitabitur. Unde Salomo: In malevolam animam non intrat sapientia.
 819 textus|             punctum. Requiras, ne cum malevolis multum contendas. Ait enim
 820 textus|            illa enim adulatione, haec malignitate suspecta est. » In praesentia
 821 textus|             dicenda sunt, turpibus et malis dimissis. Ait enim beatus
 822 textus|                Et alibi scriptum est: Mallem perdidisse quam turpiter
 823 textus|              dixit Salomo: Qui temere manifestat vitia, sua intempestive
 824 textus|            tibi soli habeas, nullique manifestes. Ait enim Jesus Sidrach:
 825 textus|           proximo tuo: sin autem, sit manus tua super os tuum, ne capiaris
 826 textus|               ut, secundum sententiam Marci Tullii, indocta oratio laudem
 827 textus|             Dominus: Nolite projicere margaritas inter porcos. ~Quintum punctum.
 828 textus|              a Deo ad beatam virginem Mariam, primo posuit salutationem
 829 textus|       intempestive audiet crimina. Et Martialis dixit: ~Deridens alios non
 830 textus|         quoque sunt submissa leniter, matura graviter, inflexa moderate.
 831 textus|         consulito, et ubi consulueris mature, facto opus est. Et Salomo:
 832       | me
 833       | meae
 834 textus|            sodali. ~Corporis auxilium medico committe fideli. ~Inimico
 835 textus|              dicimus, humiliter; quum mediocria, temperate. Nam etiam in
 836 textus|               Unde propheta: Os justi meditabitur sapientiam, lingua ejus
 837       | mei
 838 textus|            quibus Salomo dicit: Favus mellis, composita verba: dulcedo
 839 textus|             psalterium suavem faciunt melodiam, super utraque autem lingua
 840 textus|             Omnes injuriae proximi ne memineris, et nihil agas in operibus
 841 textus|              ideo dixi supra: dolosum mendacium penitus fugato. Non est
 842 textus|              mendacii longe fac a me; mendicitatem et divitias ne dederis mihi,
 843 textus|             Cassiodorus, «si commodum mensuram aequalitatis excesserit,
 844 textus|    fidelitatem mendacio redimere, non mentieris sed potius excusabis, quia
 845       | meo
 846 textus|              contemptum irrisionemque mereatur. In pronuntiatione itaque
 847 textus|        comparabis; quod egregie dicit metrista quidam: ~Pacificat multum
 848 textus|               philosophus: «Si dicere metuas, unde poeniteas, semper
 849 textus|            sed haec ad praesens tibi, mi fili, dicta sufficiant. ~
 850 textus|          mysticum sensum ad ecclesiam militantem pertinentem, tertio vero
 851 textus|               et consiliarius unus de mille. Et Catho: ~Consilium arcanum
 852 textus|            tibi semel de inimicis, et millesies de amicis; quia forsan amicus
 853 textus|           tristi vultu, quae crudelia minaci vultu dicenda sunt, quod
 854 textus|            verba decent, iratum plena minarum, ~Ludentem lasciva, severum
 855 textus|             Scriptum est enim: Multis minatur, qui uni facit injuriam.
 856 textus|         quiescere, et cum aliis loqui minima, secum multa. » Moderate
 857       | Minus
 858 textus|         indignatione deprimenda, alia miseratione flectenda, ita ut vox et
 859 textus|             odio, amicitia, ira atque misericordia vacuos esse decet; quoniam
 860 textus|       Gabrielis archangeli, qui, quum missus esset a Deo ad beatam virginem
 861 textus|           dulce multiplicat amicos et mitigat inimicos. Unde et dici consuevit: ~
 862 textus|             loquendum, sed tardus cum moderamine competenti. Ait enim beatus
 863 textus|             Debet etiam esse commodum moderatum; componitur enim commodum
 864 textus|            ideo illa exponere, ac pro modulo meae scientiae, licet non
 865 textus|                furaris: qui dicis non moechandum, moecharis: qui abominaris
 866 textus|             qui dicis non moechandum, moecharis: qui abominaris idola, sacrilegium
 867 textus|          dixit: De ea re, quae te non molestat, ne certaveris. Unde quidam: ~
 868 textus|              facundia dulcis amorem. ~Mollia etiam verba et non dura
 869 textus|        dicenda sunt. Ait enim Salomo: Mollis sermo frangit iram, sermo
 870 textus|           doceat, aut praecipiat, aut moneat. Et Paulus in Epistola ad
 871 textus|            non verum videt, quia sunt morbi animi ipsum excaecantes;
 872 textus|        cinicis, id est latrantibus et mordacibus. Ait enim propheta: Vir
 873 textus|             deceat. Labia lambere vel mordere est deforme, quum etiam
 874 textus|             est; sed levi ac pedestri more loquendum est. In causis
 875 textus|              ne deneges mihi antequam moriar: vanitatem et verba mendacii
 876 textus|             timor, neque dolor, neque mors, neque aliud, quod extrinsecus
 877 textus|             Salustius: Ambitio multos mortales falsos fieri coegit, aliud
 878 textus|             casus tuus insanabilis in morte. Et iterum idem ait: Qui
 879 textus|              ad informationem bonorum morum. 2. Si vero de epistolis
 880 textus|         voluntas dicendi in tantum te moveat atque ad dicendum inducat,
 881 textus|             vero dicendi pro amico te movere debet, dum tamen verba sint
 882 textus|              secretis cum ebrioso vel muliere mala loquaris. Dicit enim
 883 textus|         alienus, exemplo Christi, qui mulierem in adulterio deprehensam
 884 textus|        ebrietas. Et alius: Garrulitas mulierum id solum novit celare, quod
 885 textus|             Et Salomo in Eccl. dicit: Multas curas sequuntur somnia,
 886 textus|             non multa dicendo; nam in multiloquio non deest peccatum. Et Salomo
 887 textus|              idem dixit: Verbum dulce multiplicat amicos et mitigat inimicos.
 888 textus|            sine causa nil agitur, nec mundus fortuitis casibus implicatur,
 889 textus|         subjice rationi. Ratione enim munienda est adolescentia; et etiam
 890 textus|             Sicut urbs patens et sine murorum ambitu, ita vir, qui non
 891 textus|           propterea disturbationes et mutationes patiuntur. Nam ut ait Jesus
 892 textus|         Scriptum est enim: Satius est mutum esse, quam quod nemo intelligat
 893 textus|           vero allegoriam, quae docet mysticum sensum ad ecclesiam militantem
 894       | namque
 895 textus|               Nam aliqua simplicitate narranda, aliqua auctoritate suadenda,
 896 textus|           mihi donavit praedicta tibi narrare, ut ad aeterna gaudia nos
 897 textus|         stulto sapientiam, et in fine narrationis dicet: Quis est hic? ~Tertium
 898 textus|               et alieno: ait enim lex naturae; Aequum est, neminem cum
 899 textus|             habet. » Debet etiam esse naturale et quasi commune, id est
 900 textus|               exercitatio ingenium et naturam saepe vincit, et usus omnium
 901 textus|               prorumpere, et celerius necessaria sentire. ~Similiter in judicando
 902 textus|               donec loqui tibi fuerit necessarium. Et non solum tuum silentium
 903 textus|             enim lex: Nihil interest, neget quis aut taceat, an obscure
 904 textus|             cernit, quid optimum sit, neglecta vero multis implicatur erroribus. ~
 905 textus|         exempla de rebus in similibus negotiis factis et observatis. Sexto
 906 textus|               Quod secretum esse vis, nemini dicas. Et alius: Vix existimes
 907 textus|           fines, ~Quos ultra citraque nequit consistere rectum: ~et ita
 908 textus|             liber a mendacio, qui ore nesciens verum loquitur, sciens autem
 909 textus|           Similiter reprehendenda est nimia laudatio, sicut immoderata
 910 textus|           substantiam; et domus, quae nimis locuples est, annullabitur
 911 textus|            dicit enim Pamphilus: ~Nec nimium taceas, nec verba superflua
 912 textus|           sunt, ut non solum cuilibet noceant, sed et etiam civitatibus
 913 textus|             cito diceretur tibi, quod nolles audire; nam dixit Salomo:
 914 textus|           egestate furer, et perjurem nomen Dei mei. » Et sicut non
 915 textus|           ergo quanta mala faciunt in nomine passiones istae, ira, odium,
 916 textus|              ad rem non pertinet, non nominetur in vobis, sicut decet sanctos.
 917 textus|      aequalitatis excesserit, vim sui nominis non habet. » Debet etiam
 918 textus|               malum, et non obscurum, nonambiguum, non sophisticum, non injuriosum
 919 textus|             domus supra domum cadet. ~Nonum punctum. Requiras, ne quid
 920       | nos
 921 textus|         contra bonos mores fiunt, nec nosfacere posse credendum est, ut
 922 textus|              hosti tibi sit qui talia nosti. ~Prorsus et hostilis tibi
 923 textus|              caritatem et verecundiam nostramlaedunt, et, ut generaliter dicam,
 924       | nostris
 925       | nostro
 926 textus|                quae enim mala egeris, notabunt; quae vero bona fiunt, denigrabunt. »
 927 textus|               Quae res tibi summopere notanda est, quoniam si de rebus
 928 textus|            moderate dicendum est. Sed notandum est quod, quamvis de magnis
 929 textus|            hujus dictionis Quis multa notari possent; sed ista quinque
 930 textus|            quid loqueris. ~Praedictis notatis diligenterque cognitis super
 931 textus|          Garrulitas mulierum id solum novit celare, quod nescit. ~Septimum
 932 textus|               superbia, et caput ejus nubes tetigerit, quasi sterquilinium
 933 textus|            Quod te non tangit, hoc te nullatenus angit. ~Quae res tibi summopere
 934 textus|          reveletur, tibi soli habeas, nullique manifestes. Ait enim Jesus
 935       | nullo
 936 textus|         loquaris. Dicit enim Salomon: Nullum secretum est, ubi regnat
 937       | Nunc
 938 textus|         pectore inimici. Unde Seneca: Nunquam, ubi diu fuit ignis, deficit
 939       | o
 940 textus|          animi turbatos, ac appetitus obedientes efficere rationi: et ideo
 941 textus|          omnis iniquitas. Et iterum: «Objurgatio et injuriae annullabunt
 942 textus|               a te prolatae sive tibi oblatae. Et etiam Cassiodorus: «
 943 textus|             neget quis aut taceat, an obscure respondeat quantum ad hoc,
 944 textus|       generalia, et generalitas parit obscuritatem -- ut Digestis, De Jure
 945 textus|                Sermo enim sophisticus obscurus est et deceptorius. Ait
 946 textus|                bis peccat qui peccato obsequium accommodat. Crimen sibi
 947 textus|       lascivus autem et imprudens non observabit tempus. Servando ergo tempus
 948 textus|      requirendum est, et sunt quinque observanda. Nunc accedamus ad expositionem
 949 textus|        lasciva, severum seria dicta. ~Observandum est etiam, ut sit recta
 950 textus|          similibus negotiis factis et observatis. Sexto denique assignabis
 951 textus|            dicere vel facere injuriam obsistere debes, si commode potes.
 952 textus|              est tam in vitio qui non obstat injurianti, quam si parentes
 953 textus|           sicut e converso vicem veri obtinet, quod falso creditur, et
 954 textus|               te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Quinto posuit exemplum,
 955 textus|              Pro amico potius expedit occidi, quam cum inimico vivere.
 956 textus|             conveniens litterato viro occupatio exercendi lacertos et dilatandi
 957 textus|               et omnis infirmatis non occurret tibi. -- Non tamen tantam
 958 textus|           quam respondendo superare. ~Octavum punctum. Requiras, ne quid
 959 textus|         vultus, nec dejecti in terram oculi et inclinata cervix, nec
 960 textus|            verbum horribile dicit: In oculis tuis illacrimabitur inimicus,
 961 textus|       discernendo discretionis careat oculo. Etsi de ira, irato atque
 962 textus|              arguere irrisorem, ne te oderit: argue sapientem, et diliget
 963 textus|           quod superbia facit hominem odibilem apud omnes, et destruit
 964 textus|           gratiam redit. » Vapor enim odii semper latet in pectore
 965 textus|          odibilis est. Et iterum: Qui odit loquacitatem, extinguit
 966 textus|          nomine passiones istae, ira, odium, invidia, amore, tristitia,
 967 textus|             Tullius in primo libro De Officiis: «Duo sunt injustitiae genera:
 968 textus|              verum providet, ubi haec officiunt. Quare animus his passionibus
 969 textus|           prae postero ordine penitus omisso. 1. Nam si de praedicatione
 970 textus|             et ita in dictis si modus omittatur, nihil laudabile poterit
 971 textus|               vero tacenda et penitus omittenda. Dixit enim Jesus Sidrach:
 972       | omnem
 973       | omnium
 974 textus|             Jesus Sidrach: Ante omnia opera tua verbum verum praecedat
 975 textus|             Oratio ejus, qui veritati operam dat, incomposita et simplex
 976 textus|               Nam bene dicere et mala operari, nihil aliud est, quam se
 977 textus|               hominem velocem in omni opere suo? coram regibus stabit,
 978 textus|         conditus, ut sciatis, quomodo oporteat unicuique respondere. ~Sextum
 979 textus|          placere poteris, si gesseris optima et locutus fueris pauca. ~
 980 textus|            Petrus Alfonsius, qui fuit optimus philosophus: «Si dicere
 981 textus|             consulueris mature, facto opus est. Et Salomo: Vidisti
 982 textus|         commodo, ut causidici et alii oratores. Nam secundum beatum Augustinum
 983 textus|           participant. Ita et Dominus ordinavit his, qui evangelium denuntiant,
 984 textus|            diligenter tempus simul et ordinem. ~a. Ait enim Jesus Sidrach:
 985 textus|            facito stateram, et impone ori tuo frenos rectos, et attende
 986 textus|              Vitia quoque si qua sint oris, diligenti cura emendanda
 987 textus|             dulcedo animae et sanitas ossium. ~Et haec ad expositionem
 988 textus|              clamore vociferetur, nec ostentationis causa frangatur oratio.
 989 textus|           scriptum estnamque: De omni otioso verbo reddituri sumus rationem. ~
 990 textus|            iratus non videt illam. Et Ovidius: ~Vince animos iramque tuam,
 991 textus|               dicit metrista quidam: ~Pacificat multum de paucis sumere
 992 textus|             Suadet enim Salomo: Multi pacifici sint tibi et consiliarius
 993 textus|              humana, ut, animo quoquo pacto conturbato, in vero falsoque
 994 textus|          Sidrach dicit: Ante judicium para justitiam, et antequam loquaris,
 995 textus|               accommodat. Crimen sibi parat, qui nocentem adjuvat. Nam
 996 textus|          Formula Honesta Vitae: Lauda parce, vitupera parcius. Similiter
 997 textus|          Vitae: Lauda parce, vitupera parcius. Similiter reprehendenda
 998 textus|            obstat injurianti, quam si parentes aut patriam aut amicos deserat. »
 999 textus|            est, sed facit sapientem. ~Pari formiter in consiliis requiras
1000 textus|           Ecce concipies in utero, et paries filium etc. Quarto posuit
1001 textus|               Elizabeth, cognata tua, pariet filium in senectute sua.