|
SAPIENTIAM
veterum exquirentes assidue, juxta sapientis consilium, Ecclesiastici nono et
tricensimo: Sapientiam, inquit, omnium antiquorum exquiret sapiens, non in
illam opinionem dignum duximus declinandum, ut primos artium fundatores omnem
ruditatem elimasse dicamus, scientes adinventionem cujusque fideli canonio
ponderatam pusillam efficere scientiae portionem. Sed per plurimorum
investigationes sollicitas, quasi datis symbolis singillatim, scientiarum
ingentia corpora ad immensas, quas cernimus, quantitates successivis
augmentationibus succreverunt. Semper namque discipuli, magistrorum sententias
iterata fornace liquantes, praeneglectam scoriam excoxerunt, donec fieret aurum
electum probatum terrae purgatum septuplum et perfecte, nullius erronei vel
dubii admixtione fucatum.
Neque enim
Aristoteles, quamvis ingenio giganteo floreret, in quo naturae complacuit
experiri quantum mortalitati rationis posset annectere, quemque paulo minus
minoravit ab angelis Altissimus, illa mira volumina, quae totus vix capit
orbis, ex digitis suis suxit. Quinimmo Hebraeorum, Babyloniorum, Aegyptiorum,
Chaldaeorum, Persarum etiam et Medorum, quos omnes diserta Graecia in thesauros
suos transtulerat, sacros libros oculis lynceis penetrando perviderat. Quorum
recte dicta recipiens, aspera complanavit, superflua rescavit, diminuta
supplevit et errata delevit; ac non solum sincere docentibus sed etiam
oberrantibus regratiandum censuit, quasi viam praebentibus veritatem facilius
inquirendi, sicut ipsemet secundo Metaphysicae clare docet. Sic multi
jurisperiti condidere Pandectam, sic medici multi Tegni, sic Avicenna Canonem,
sic Plinius molem illam Historiae Naturalis, sic Ptolemaeus edidit Almagesti.
Quemadmodum
namque in scriptoribus annalium considerare non est difficile quod semper
posterior praesupponit priorem, sine quo praelapsa tempora nullatenus enarrare
valeret, sic est in scientiarum auctoribus aestimandum. Nemo namque solus est
in quancunque scientiam generavit, cum inter vetustissimos et novellos
intermedios reperimus, antiquos quidem si nostris aetatibus comparentur, novos
vero si ad studiorum fundamenta referantur, et istos doctissimos arbitramur.
Quid fecisset
Vergilius, Latinorum poeta praecipuus, si Theocritum, Lucretium et Homerum
minime spoliasset et in eorum vitula non arasset? quid nisi Parthenium
Pindarumque, cujus eloquentiam nullo modo potuit imitari, aliquatenus
lectitasset? Quid Sallustius, Tullius, Boetius, Macrobius, Lactantius,
Martianus, immo tota cohors generaliter Latinorum, si Athenarum studia vel
Graecorum volumina non vidissent? Parum certe in scripturae
gazophylacium Hieronymus, trium linguarum peritus, Ambrosius, Augustinus, qui
tamen Graecas litteras se fatetur odisse, immo Gregorius, qui prorsus eas se nescisse
describit, ad doctrinam ecclesiae contulissent, si nihil eisdem doctior Graecia
commodasset. Cujus rivulis Roma rigata, sicut prius generavit philosophos ad
Graecorum effigiem, pari forma postea protulit orthodoxae fidei tractatores. Sudores sunt Graecorum symbola quae cantamus, eorundem
declarata consiliis et multorum martyrio confirmata.
Cedit tamen ad gloriam Latinorum per accidens
hebetudo nativa, quoniam sicut fuerunt in studiis minus docti, sic in erroribus
minus mali. Arriana nempe malitia fere totam eclipsarat ecclesiam, Nestoriana
nequitia, quae blasphema rabie debacchari praesumpsit in virginem, tam nomen
quam definitionem Theotokos abstulisset reginae non pugnando sed disputando,
nisi miles invictus Cyrillus, ad monomachiae congressum paratus, eam favente
consilio Ephesino in spiritu vehementi penitus exsufflasset.
Innumerabiles nobis sunt Graecorum haeresium
tam species quam auctores; nam sicut fuerunt sacrosanctae fidei primitivi
cultores, ita et primi zizaniorum satores produntur historiis fide dignis.
Sicque posterius profecerunt in pejus quod, dum Domini inconsutilem tunicam
scindere molirentur, claritatem doctrinae praehabitam perdiderunt totaliter ac
novis tenebris excaecati decidunt in abyssum, nisi ille sua occulta dispenset
potentia, cujus sapientiam numerus non metitur.
Haec hactenus; nam hic nobis subducitur
judicandi facultas. Unum tamen elicimus ex praedictis, quod damnosa nimis est
hodie studio Lationorum Graeci sermonis inscitia, sine quo scriptorum veterum
dogmata sive Christianorum sive gentilium nequeunt comprehendi. Idemque de
Arabico in plerisque tractatibus astronomicis, ac de Hebraico pro textu sacrae
bibliae, verisimiliter est censendum, quibus defectibus proinde Clemens quintus
occurrit, si tamen praelati quae faciliter statuunt, fideliter observarent.
Quamobrem grammaticam, tam Hebraeam quam Graecam, nostris scholaribus providere
curavimus cum quibusdam adjunctis, quorum adminiculo studiosi lectores in
dictarum linguarum scriptura, lectura necnon etiam intellectu, plurimum
poterunt informari, licet proprietatem idiomatis solus auditus aurium animae
repraesentet.
|