V. Sicilia. In ea memorabilia soli et aquarum. Item de achate
lapide.
Si respiciamus ad ordinem temporum, vel locorum, post Sardiniam res vocant
Siculæ. Primo, quod utraque insula in Romanum arbitratum redacta, iisdem
temporibus facta est provincia: cum eodem anno Sardiniam M. Valerius, alteram
C. Flaminius prætor sortiti sunt. Adde,
quod freto Siculo excipitur nomen Sardi maris. Ergo Sicilia, quod cum primis
assignandum est, diffusis prominentibus triquetra specie figuratur. Pachynus
adspectus in Peloponnesum, et meridianam plagam dirigit; Pelorias adversa
vespero Italiam videt; Lilybæum in Africam extenditur. Inter quæ Pelorias
præstat, laudata unico soli temperamento, quod neque humido in lutum madefiat,
neque fatiscat in pulverem siccitate. Ea ubi introrsum recedit, et in
latitudinem panditur, tres lacus obtinet: quorum unus quod piscium copiosus
est, non equidem ad miraculum duxerim, sed quod ei proximans condensus arbustis
inter virgultorum opaca feras nutriat, et admissis venantibus per terrenos
tramites, quibus pedestris accessus excipit, duplicem piscandi venandique
præbeat voluptatem, numeratur inter eximia. Tertium ara sacrum approbat, qua in
media sita, brevia dividit a profundis. Qua ad eam pergitur, aqua crurum tenus
pervenit: quod ultra est, nec explorari licet, nec attingi; et si fiat, qui id
ausus sit, malo plectitur, quantamque sui partem gurgiti intimaverit, tantam it
perditum. Ferunt quemdam in hæc alta quam longissime jecisse lineam, eam ut
recuperaret dum demerso brachio nisum adjuvat, cadaver manum factam.
Peloritana ora habitatur colonia Taurominia, quam prisci Naxum vocabant; oppido
Messana; Regio Italiæ opposito, quod Regium a dehiscendi argumento „R®gion
Græci dictitabant. Pachyno multa thynnorum inest copia, echinis et omnibus mari
nantibus pisculentissimum, ac propterea semper captura larga. Lilybitano
Lilybæum oppidum decus est, et Sibyllæ sepulcrum. Sicaniæ diu ante Trojana bella
Sicanus rex nomen dedit, advectus cum amplissima Iberorum manu; post Siculus
Neptuni filius. In hanc plurimi Corinthiorum, Argivorum, Iliensium, Dorensium,
Cretensium confluxerunt. Inter quos et Dædalus fabræ artis magister. Principem urbium Syracusas habet; in qua
etiam cum hiberno conduntur serena, nullo non die sol est. Adde quod
Arethusa fons in hac urbe est. Eminet montibus Ætna et Eryce. Vulcano Ætna
sacer est, Eryx Veneri. In Ætnæ vertice hiatus duo sunt, crateres nominati, per
quos eructatus erumpit vapor, præmisso prius fremitu, qui per æstuantes
cavernarum latebras longo mugitu intra terræ viscera diu volvitur, nec ante se
flammarum globi attollunt, quam interni strepitus antecedant. Mirum hoc est;
nec illud minus, quod in illa ferventis naturæ pervicacia mixtas ignibus nives
præfert, et licet vastis exundet incendiis, apicis canitie perpetua brumalem
detinet faciem. Itaque, invicta
in utroque violentia, nec calor frigore mitigatur, nec frigus calore
dissolvitur. Laudant alios montes duos, Nebroden et Neptunium: e Neptunio
specula est in pelagus Tuscum, et Adriaticum; Nebroden damæ et hinnuli gregatim
pervagantur: inde Nebrodes. Quidqquid Sicilia gignit sive soli sive hominis
ingenio, proximum est his, quæ optima judicantur, nisi quod fœtus terræ Centuripino
croco vincitur. Hic primum inventa comœdia. Hinc et cavillatio mimica in scena
stetit. Hinc domo Archimedes, qui juxta siderum disciplinam machinarius
commentator fuit. Hinc Lais illa, quæ eligere patriam maluit, quam fateri.
Gentem Cyclopum testantur vasti specus. Læstrigonum sedes adhuc sic vocantur.
Ceres inde magistra sationis frumentariæ. Hic ibidem campus Ennensis in
floribus semper, et in omni vernus die. Quem propter est demersum foramen, quo
Ditem patrem ad raptus Liberæ exeuntem fama est lucem hausum.
Inter
Catinam et Syracusas certamen est de illustrium fratrum memoria, quorum nomina
sibi diversæ partes adoptant. Si Catinenses audiamus, Anapis fuit, et
Amphinomus; si quod malunt Syracusæ, Emantiam putabimus, et Critonem.
Catinensis tamen regio causam dedit facto, in quam se quum Ætnæ incendia
protulissent, juvenes duo sublatos parentes evexerunt in flammas illæsi
ignibus. Horum memoriam ita
posteritas munerata est, ut sepulcri locus nominaretur Campus piorum.
De
Arethusa, et Alpheo verum est hactenus, quod conveniunt fons et amnis. Fluminum
miracula abunde varia sunt. Dianam, qui ad Camerinam fluit, si habitus impudice
hauserit, non coibunt in corpus unum latex vineus et latex aquæ. Apud Segestanos Helbesius in medio flumine
subita exæstuatione fervet. Acidem, quamvis demissum Ætna, nullus frigore
antevertit. Himeræum cœlestes mutant plagæ: amarus denique est, dum in
aquilonem fluit, dulcis ubi ad meridiem flectitur. Quanta in aquis, tanta novitas in salinis.
Salem Agrigentinum si igni junxeris, dissolvitur ustione; cui si liquor aquæ
proximaverit, crepitat, veluti torreatur. Purpureum Enna mittit: in Pachyno
translucidus invenitur. Cetera salinarum metalla, quæ sunt aut Agrigento, aut
Centuripiis proximantia, funguntur cautium ministerio: nam illinc excuduntur
signa ad facies hominum, vel deorum. Thermitanis locis insula est arundinum
ferax, quæ accommodatissimæ sunt in omnem sonum tibiarum; seu præcentorias
facias, quarum locus est ad pulvinaria præcinendi; seu vascas, quæ foraminum numeris
præcentorias antecedunt; seu puellatorias, quibus a sono clariore vocamen
datur; sive gingrinas, quæ breviores licet, subtilioribus tamen modis insonant;
aut milvinas, qua in accentus exeunt acutissimos; aut Lydias, quas et turarias
dicunt; vel Corinthias, vel Ægyptias, aliasve a musicis per diversas officiorum
et nominum species separatas. In Halesina regione fons alias quietus et
tranquillus quum siletur, si insonent tibiæ exsultabundus ad cantus elevatur,
et quasi miretur vocis dulcedinem, ultra margines intumescit. Gelonium stagnum
tetro odore abigit proximantes. Ibi et fontes duo: alter, de quo si sterilis
sumpserit, fecunda fiet; alter, quem si fecunda hauserit, vertitur in
sterilitatem. Stagnum Petrensium serpentibus noxium est, homini salutare. In
lacu Agrigentino oleum supernatat: hoc pingue hæret arundinum comis de assiduo
volutabro, e quarum capillamentis legitur unguentum medicum contra armentarios
morbos. Nec longe inde collis Vulcanius, in quo, qui divinæ rei operantur,
ligna vitea super aras struunt, nec ignis apponitur in hanc congeriem: quum
prosicias intulerunt, si adest deus, si sacrum probatur, sarmenta licet viridia
sponte concipiunt, et nullo inflagrante habitu, ab ipso numine fit accendium.
Ibi epulantes alludit flamma, quæ flexuosis excessibus vagabunda, quem
contigerit, non adurit: nec aliud est quam imago nuntia perfecti rite voti.
Idem ager Agrigentinus eructat limosas scaturigines, et ut venæ fontium
sufficiunt ripis subministrandis, ita in hac Siciliæ parte, solo nunquam deficiente,
æterna rejectatione terram terra evomit.
Achatem lapidem Sicilia primum dedit in Achatæ fluminis ripis repertum, non
vilem, quum ibi tantum inveniretur: quippe interscribentes eum venæ naturalibus
sic notant formis, ut, quum optimus est, varias præferat rerum imagines. Unde
annulus Pyrrhi regis, qui adversus Romanos bella gessit, non ignobilis famæ
fuit, cujus gemma achates erat, in quo novem Musæ cum insignibus suis singulæ,
et Apollo tenens citharam videbatur, non impressis figuris, sed ingenitis. Nunc diversis
locis apparet. Dat Creta, quem curaliachatem vocant, curalio similem, sed
illitum guttis auro micantibus, et scorpionum ictibus resistentem. Dat India
reddentem nunc nemorum, nunc animalium facies, quem vidisse oculis favet,
quique intra os receptus sedat sitim. Sunt et qui usti redolent myrrhæ odorem,
hæmachates sanguineis maculis irrubescit; sed qui maxime probantur, vitream
habent perspicuitatem, ut Cyprius: nam, qui sunt facie cerea, abundantes
trivialiter, negliguntur. Omnis ambitus hujus insulæ clauditur stadiorum tribus
millibus.
|