[CAPUT IV.]

De amicitia avari vel cupidi vitanda. Rubrica.

In te amicitiam autem avari vel cupidi amor tuus converti non debet, quia cum avaricia, secundum Apostolum, sit “radix omnium malorum,” et ab avaro nulla bona possunt oriri. Avarus enim nisi cum moritur nil recte facit. Unde eciam Martialis Cochus dixit,

Non sibi non aliis prodest dum vivit avarus,

                  Et prodest aliis et sibi dum moritur.¹¹⁰

Et alius philosophus dixit, “In nullo avarus bonus est, in se pessimus.”¹¹¹ Et alius dixit, “Pecunia non satiat avarum, sed irritat.”¹¹² Et certe avaro Deus ipse non sufficit, unde Augustinus dixit: “Quid avarius est illo quem ei Deus ipse non sufficit?”¹¹³ Et nota quod avarus semper habet manus porrectas in accipiendo, clausas vero in dotes dando, et tribuendo vel retribuendo, contra dictum filii Sirac qui ait, “Non sit porrecta manus tua ad accipiendum, et ad dandum collecta.”¹¹⁴ Quare non est dignus amore vel amicitia, unde Regula Amoris dixit, “Amor semper consuevit ab avaritie domiciliis exulare.”¹¹⁵ Et alia Regula dixit, “Probitas sola quemque facit amare.”¹¹⁶

Quam probitatem certe avarus nullus potest habere, nec eciam potest avarus nancisci honorem avaritia obstante. Unde quidam dixit,

Nec sol splendorem nec thus prestabit odorem,

Cum per avaritiam fuerit quis nactus honorem.¹¹⁷

Indignus est enim avarus habere honorem vel dignitatem, et apud eum esset loco ignominie. Nam ut ait Seneca, “Loco ignominie est apud indignum dignitas.”¹¹⁸ Et iterum, “Honos honestum decorat, inhonestum notat.”¹¹⁹ Et merito respuenda est amicitia avari, quia ut ait Ihesus filius Sirac: “Avaro nichil scelestius. Quid superbit terra et cinis? Nichil est iniquius quam amare pecuniam.”¹²⁰ Avarus sibi namque malus et nullum diligit. Et ut ait sapiens, “Qui sibi ipsi malus est, nulli alii bonus erit.”¹²¹ Nam ut ait Seneca, “Avarus ipse causa est sue miserie.”¹²² Nam et sibi et aliis omnia denegat, quare idem ait: “Negandi causa nunquam avaro deficit.”¹²³

Nec eciam potest avarus securam vitam ducere, cum de re producenda nimis cogitet, eodem testante qui ait, “Nulli potest secura vita contingere qui de re producenda nimis cogitat.”¹²⁴ Et eciam miser est semper avarus, cum sua ei semper videantur parva et non ampla. Nam ut ait idem, “Si alicui sua non videntur amplissima; licet totius mundi sit dominus, miser est.”¹²⁵ Et: “Avarus nulli gratus est; ergo nec sibi.”¹²⁶ Nam ut ait Seneca epistolarum, “Nemo sibi gratus est qui alteri non fuit.”¹²⁷ Et sive dives sit sive pauper, avaritia et omne malum semper illum comitatur quemadmodum enim nichil refert utrum egrum in ligneo lectulo, aut in aureo colloces. Quocumque autem illum transtuleris morbum suum secum transfert. Sic nichil refert utrum eger et avarus animus in delitiis aut in paupertate ponatur, malum suum illum sequitur, ita quod desunt inopie multa, avaritie omnia. Nam ut ait Seneca in epistolis, “Avaritia paupertatem intulit, et multa concupiscendo omnia amisit.”¹²⁸ Nam is in ymo eget qui nimium cupit. Hoc enim percipitur ut homines in animo et non in patrimonio putent esse divitias.

Et cum avarus non possit conprimere animum suum propter avaritiam, conturbat secum morantes et domum suam. Unde Salomon ait, “Conturbat domum suam qui sectatur avaritiam; qui autem odit munera vivet.”¹²⁹ Quare avari amicitia merito est vitanda. Et nota quod avarus proprie dicitur in retinendo, cupidus in acquirendo. Multi enim sunt qui per nimiam cupiditatem multa enormiter acquirunt. Postquam autem acquisierint non sunt in retinendo avari, sed acquisita per cupiditatem largiter expendunt atque consumunt. Concupiscentia enim mala est. Nam is nimio eget qui nimium cupit. Unde Dominus dixit, “Non concupisces rem proximi tui.”¹³⁰ Et beatus Iacobus dixit, “Unusquisque enim temptatur a concupiscentia sua abstractus et illectus; deinde cum concupiscentiam conceperit, parit peccatum: cum consummatum fuerit, generat mortem.”¹³¹ Et eciam Apostolus in epistola ad Timotheum dixit, “Radix omnium malorum est cupiditas.”¹³² Et in tantum cupiditas mala est, ut “cupienti animo nihil satis festinetur.”¹³³ Unde dici consuevit, “Cupiditati tarda est celeritas.”¹³⁴ “Omnes enim prave cupiditates porte sunt inferni, per quas itur ad mortem.”¹³⁵ “Que si aliter auferri non possent, ipsum cor evellendum esset.”¹³⁶ Quia nichil amat cupiditas nisi quod non licet. Quare Seneca, “Ferocissima cupiditas pestis est, que solet egenos facere quos capit, dum finem querendi non invenit.”¹³⁷ Nam ut idem ait, “Altera cupiditas ex fine alterius nascitur.”¹³⁸ Unde ait, “Fortior est qui cupiditatem vincit, quam qui hostem subicit.”¹³⁹ Inde eciam Tullius De Senectute dixit,

Nullam capitaliorem pestem quam voluptatem corporis hominibus a natura datam, cuius voluptatis avide libidines et temere et effrenate ad pociendum incitatur. Hinc patrie proditiones, hinc rerum publicarum eversiones, hinc cum hostibus clandestina colloquia nasci.¹⁴⁰

Dicebat,

Nullum denique scelus, nullum facinus malum esse, ad quod suscipiendum non libido voluptatis impelleret; stupra vero et adulteria et omne tale flagitium nullis aliis illecebris excitari nisi voluptatis; cumque natura homini sive natura sive quis deus nichil mente prestabilius dedisset, huic divino muneri ac dono nichil tam esse inimicum quam voluptatem. Nec enim libidine dominante locum temperantie esse, nec omnino in voluptatis regno virtutem posse consistere. Quocirca nichil esse tam detestabile tam pestiferum quam voluptatem, si quid ea, cum maior esset atque longior, omne animi lumen extinguit.¹⁴¹