[CAPUT VII.]

De amicitia iracundi hominis.

Amicitiam autem iracundi hominis non desideres, quia illam nullo modo habere potes. Ut ait sapiens, “Homini iracundo nullus erit amicus, nec in bonis illius erit gratia.”¹⁷² Et alibi, “Ne sis velox ad irascendum, quia ira in sinu stulti requiescit.”¹⁷³ Et alibi Salomon ait, “Noli esse amicus homini iracundo, neque ambules cum viro furioso; ne forte discas semitas eius, et sumas scandalum anime tue.”¹⁷⁴ Et alibi, “Sicut carbones ad prunas, et ligna ad ignem, sic homo iracundus suscitat rixas.”¹⁷⁵ Homo enim extra cor­pus suum est cum irascitur in tantum ut dicatur: “Nulli irascenti ira sua videtur iniusta.”¹⁷⁶ Et beatus Prosper dixit,

Nemo sue mentis motus non extimat equos,

Quodcumque voluint homines, se bene velle putant.¹⁷⁷

Ira dicitur ab ur quod est calor, et diffinitur ita: Ira est fervor animi ab interioribus ad exteriora prorumpens, ob illatam sibi iniuriam vindictam querens. Quare iratus consilium spernit; inde eciam dici consuevit: “Iratus eciam facinus consilium putat.”¹⁷⁸ Unde eciam philosophus dixit, “Iratum breviter vites, et inimicum diu.”¹⁷⁹ Et Ovidius epistolarum dixit,

Quelibet iratis ipse dat arma dolor.¹⁸⁰

Et debes vitare iracundiam tam in te quam in alio. Nam, “Iracundiam qui vincit, maximum superat hostem.”¹⁸¹ Unde idem Ovidius dixit,

Vince animos iramque tuam, qui cetera vincis.¹⁸²

Et alius dixit, “Lex videt iratum, iratus non videt illam.”¹⁸³ “Respicere enim nil assuevit iracundia,”¹⁸⁴ ut Socrates. Et Dominus in evangelio dixit, “Qui irascitur fratri suo, reus erit iuditio.”¹⁸⁵ Et Apostolus ait, “Ira enim viri iustitiam Dei non operatur.”¹⁸⁶ Et Cato dixit,

Iratus de re incerta contendere noli:

Ira impedit animum, ne possit cernere verum.¹⁸⁷

Et Seneca dixit, “Iratus nil nisi criminis loquitur.”¹⁸⁸ Quare ait, “Finem dare ire initium est sapientie.”¹⁸⁹ Et alibi idem dixit, “Legem solet oblivisci iracundia.”¹⁹⁰

Et nota quod iratus semper putat se plus posse facere quam possit, et ideo superat posse suum, et inmoratur. Quare Seneca dixit, “Iratus semper putat posse quam possit.”¹⁹¹ Et alibi dixit,

Qui plus posse putat, sua quam natura ministrat,

                  Posse suum superans, se minus ipse potest.¹⁹²

Quare Tullius dixit, “Ira procul absit, cum qua nil recte fieri, nil considerari potest.”¹⁹³ “Que enim aliqua perturbatione fiunt, ea nec constanter fieri possunt nec hiis, qui adsunt, approbari.”¹⁹⁴ Et Pitagoras dixit, “Quominus presseris iram, ob hoc ab ira magis premeris; tunc enim nobis incipimus irasci, cum aliis desivimus; finis namque ire initium est penitentie.”¹⁹⁵ Unde Socrates dixit, “Iracundus cum irasci desierit, tunc irascitur sibi.”¹⁹⁶ Et certe vitare debes quemlibet iratum et maxime potentem. Nam ut ait Seneca, “Fulmen est ubi cum potestate habitat iracundia.”¹⁹⁷ Nec eciam irasci debes potenti. Nam ut idem ait, “Potenti irasci periculum est.”¹⁹⁸ Quare si potens te leserit, potius sustineas quam cum eo irascaris; et fac quod Cato dixit:

Cede locum lese fortune, cede potenti:

Ledere qui potuit, aliquando prodesse valebit.¹⁹⁹

Potentioribus enim pares esse non possumus. Similiter vitare debes stultum iratum. Nam ut ait Salomon, “Grave est saxum et honerosa arena, sed ira stulti utroque gravior. Ira certe non habet misericordiam nec erumpens furor; et impetum concititi ferre quis poterit?”²⁰⁰

Sic et ira probi hominis periculosa est. Unde Seneca dixit, “Gravissima est hominis probi iracundia.”²⁰¹ Quid idea accidit quia probus homo proposuit non irasci. Et ut ait Cassiodorus, “Gravius irascitur qui contra propositum commovetur.”²⁰² Et si forte iracundus vel iratus in aliquo te leserit, non sis facilis ad indignacionem con­tra illum. Nam ut ait Salomon, “Vir iracundus provocat rixas, et qui ad indignationem facilis est erit ad peccata proclivior.”²⁰³ Et in tantum nocet iracundia, quia eciam dies hominis minuit. Unde Ihesus filius Sirac dixit, “Zelus et iracundia minuent dies, et ante tempus adducet senectam cogitatus.”²⁰⁴ Sed licet ira taliter prohibeatur, quandoque tamen bene conceditur, ut ait propheta: “Irascimini, et nolite peccare.”²⁰⁵ Et alibi dicitur, “Non occidat sol super iracundiam vestram.”²⁰⁶ Et eciam Seneca dixit, “Bonum ad virum cito moritur iracundia.”²⁰⁷

Et in tantum conceditur ira, ut quandoque melior risu censeatur. Unde sapiens dixit, “Melior est ira risu, quia per tristitiam vultus corrigitur animus delinquentis.”²⁰⁸ Risus tamen pro maiori parte malus censetur. Unde sapiens dixit, “Risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat.”²⁰⁹ Vix enim aut numquam nisi pro stultitia ridere potest homo. Unde consilium ridentium te timere non oportet, statim enim cum rides plures consiliantes ridere scire poteris quod de stultia loquuntur. Unde Ihesus filius Sirac dixit, “Fatuus in rixu exaltabit vocem suam, vir autem sapiens vix tacite ridebit.”²¹⁰