[CAPUT IX.]

De multiplici utilitate amicorum.

Et nota quod in habendis et acquirendis et retinendis amicis magna et multiplex est utilitas. Corpus enim hominis sine amicitia pro mortuo reputatur, unde dicitur: “Qualis est sine anima corpus, talis est sine amicis homo.”²³⁹ Amicorum ergo suffragio corpus mortuum vivificare dicitur. Per amicos eciam vita hominis iocundatur, et sine amicis non potest esse iocunda. Unde Tullius dixit, “Et si ea permaneant, que dicuntur dona fortune, vita tamen inculta et deserta ab amicis non potest esse iocunda.”²⁴⁰ Et amicorum utilitas tanta est, ut auro vel argento bonitas fidelis amici nullatenus comparetur. Unde sapiens dixit, “Amico fideli nulla est comparatio, nec est digna ponderatio auri et argenti contra bonitatem fidei eius.”²⁴¹ Et alibi eciam dixit,

Amicus si permanserit fixus, erit tibi quasi coequalis, et in domesticis tuis fiducialiter aget attende. Amicus fidelis protectio fortis; qui autem invenit illum invenit thesaurum. Amicus fidelis medicamentum vite et inmortalitatis; et qui metuit Dominum inveniet illum.²⁴²

Unde Cato ait,

Auxilium a notis petito si forte laboras;

Nec quisquam melior medicus quam fidus amicus.²⁴³

Et est tanta utilitas in acquirendis amicis ut eciam regnum amicis non valeat comparari. Ut Cato ait,

Utilius est regno meritis acquirere amicos.²⁴⁴

Per amicos eciam vita amicorum procuratur, sicut Palades curavit Horestem. Hic quoque amicitie non levis usus erit. Nam ut ait sapiens, “Nichil est dulcius quam habere amicum, cum quo tamquam cum te ipso loquaris.”²⁴⁵ Unde Tullius De Amicitia dixit,

Ego tantum vos hortari possum, ut amicitiam anteponatis omnibus humanis rebus; nichil est enim tam nature aptum, tam conveniens ad res secundas vel adversas. Sed hoc primum sentio, nisi in bonis amicitiam esse non posse.²⁴⁶

Quare idem Tullius postea subiunxit, “Solem e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt, quia nichil a diis immortalibus melius habemus, et nichil iocundius.”²⁴⁷ Et iterum idem ait, “Que tamen res humanae fragiles caduceque sunt, semper aliqui acquirendi sunt quos vere diligamus cum caritate et benivolentia; qua sublata, omnis est e vita sublata iocunditas.”²⁴⁸ Per amicorum eciam multitudinem et civi­um dilectionem ita munitur et defenditur, ut ab aliquo nequeat expugnari. Unde Seneca dixit, “Unum est inexpugnabile munimentum: amor civium.”²⁴⁹ Per multam eciam amicorum consuetudinem et dilectionem opes conservantur et retinentur, sicut nulle opes odiis multorum obsistere possunt. Unde Tullius De Officiis dixit,

Omnium autem rerum nec quicquam est aptius ad opes tuendas et retinendas quam diligi, et nichil est alienius quam timeri. Preclare enim homines, que metuunt, oderunt; quod quisque autem odit, perisse expetit. Multorum autem odiis nullas opes obsistere posse, etsi antea ignotum fuerat, modo autem cognitum.²⁵⁰

Non ergo credas amicum fidelem per metum posse acquiri. Nam ut dixit philosophus, “Nemo ei satis fidus est, quem metuit.”²⁵¹ Unde idem Tullius dixit,

Malus custos diuturnitas est metus, contraque benivolentia fidelis vel ad perpetuitatem.²⁵² Qui vero in libera civitate ita se instituunt, ut metuantur, hiis nihil potest esse dementius. Etenim qui se metui volunt: a quibus metuuntur, eosdem ut metuant ipsi necesse est.²⁵³

Blanditia autem et non imperio vis crescit amoris. Unde Marcialis Cocus dixit,

Torvus et hore minax nos, Tite, posstis amare:

Invitus nemo coactus amat.

Blanditia, non imperio, vis crescit amoris.

Vacca quidem taurum, sed et ipsa leena leonem

Iratos fugiunt, sed cupiunt placidos;

Dilige nos omnes, ut ameris ab omnibus unus.

Querit amor pariles, dissimiles odium.²⁵⁴

Et non solum amicitia per metum et timorem non acquiritur vel retinetur, sed eciam imperium premente metu perditur. Unde Tullius dixit, “Nulla vis imperii tanta est, que premente metu possit esse diuturna.”²⁵⁵ Et alius dixit, “Multos timere debet, quem multi timent.”²⁵⁶ Et male imperando firmum imperium ammittitur. Et Seneca epistolarum dixit, “Nemo terribilis potest esse secure.”²⁵⁷ Et iterum, “Magna securitatis portio est nichil inique facere: quia nocens habuit aliquando latendi fortunam, nunquam autem fidutiam.”²⁵⁸ Multos ergo studeas acquirere amicos non metu, sed merito, et pacificos tantum.