XVIII. DE PEREGRINATIONE IN PARTES EXTERAS

     1. Peregrinatio in partes exteras in iunioribus pars institutionis est, in senioribus pars experientiae. Qui proficiscitur in partes exteras antequam in lingua gentis quam adit aliquos fecit progressus ad ludum grammaticum vadit, non ad peregrinandum. Ut adolescentes peregrinentur sub tutore aut servo aliquo experto, probo, modo talis sit qui linguam calleat, quique regionem illam ante adiverit, unde possit eos instruere quae in illa regione ubi peregrinantur digna spectatu et cognitu sint, quae amicitiae et familiaritates contrahendae, quae denique studia et disciplinae ibi vigeant. Aliter enim adolescentes peregrinabuntur cucullati et foras prospicient parum. Mirabile certe est, in navigationibus ubi nihil aspici datur praeter coelum et pontum, conficere consuesse homines diaria, verum in peregrinationibus per terram, in quibus tot res occurrunt observandae, plerunque hoc omitti, ac si fortuita magis in codicillos mererentur referri quam quae de industria observantur. Diaria igitur in usu sint. Res spectandae et observandae sunt istae: aulae principum, praesertim cum legatos exteros admittunt; iudicia et curiae, cum caussae perorantur, et similiter consistoria ecclesiastica; templa et monasteria, cum monumentis in illis extantibus; moenia et munitiones urbium et oppidorum; portus et sinus; antiquitates et ruinae; bibliothecae, collegia, disputationes, et praelectiones ubi habentur; naves et carinae; palatia et horti magnifici et amoeni prope urbes magnas; armaria; navalia, cellae et horrea publica; loci excambrii; bursae; cellae mercium; exercitia equitationum, muneris gladiatorii, militum delectus et instructio, cum similibus; comoediae, illae scilicet quae ad quas homines melioris notae spectatum veniunt; thesauri monilium et vestium; curiositates et raritates; denique quicquid in locis quae transeunt sit celebre aut memorabile. De his omnibus a tutoribus aut servis praedictis diligenter inquirendum. Quantum ad triumphos, saltationes sub larva, convivia, nuptias, funera, supplicia capitalia, et huiusmodi spectacula, non opus est ut reducantur hominibus in memoriam. Attamen non sunt certe illa prorsus negligenda. Si tibi cordi sit fructum peregrinationis adulescentis in compendium redigere, utque brevi spatio multum colligat, hoc faciendum praecipio. Primo (ut dictum est) in lingua aliquis profectus faciendus antequam proficiscatur. Tum adiungendus est servus aliquis aut tutor qui regionem pernorit, ut et iam dictum est. Habeat etiam praesto librum aliquem aut chartam chorographicam regionis illius ubi peregrinatur, quae instar clavis erit ad inquirendum. Conficiat etiam diarium. Ne moretur longius in una urbe aut oppido. Plus certe aut minus prout locus meretur, sed minime diu. Imo dum moratur in aliqua civitate aut oppido mutet saepius hospitium ex una parte oppidi in alteram. Nam et hoc certe magnes est attrahendi familiaritates et consuetudines hominum complurium. Secludat se ut plurimum a consortio popularium suorum, atque in iis locis victitet ubi simul convivantur homines melioris notae ex natione ubi peregrinatur. Etiam cum de loco in locum itineratur, paret sibi literas commendatorias ad personam aliquam eminentiorem degentem in loco quo se transfert, ut eius favore et opera utatur in iis, quae spectare aut cognoscere desiderat. Hoc modo peregrinationis utilitatem accelerare poterit. Quatenus ad familiaritates et amicitias quiae inter peregrinandum adiungendae sunt, utilissima omnium est illa secretariorum et ministrorum interiorum quibus legati utuntur. Hoc enim pacto in una regione peregrinando etiam plurium regionum notitiam et experientiam ad se attrahet et suget. Visitet etiam et adeat personas in unoquoque genere egregias, quae magni apud exteros nominis sunt, ut possit notare quomodo os, vultus, et corporis lineamenta et motus respondeant famae. Quantum ad rixas et simultates, cum cura et diligentia sunt illae vitandae. Oboriuntur saepissime circa amores, compotationes, praesidentiam, et verba contumeliosa. Et caveat imprimis quivis a consortio hominum iracundorum, et qui facile inimicitias suscipiunt. Illi enim eum suis immiscebunt contentionibus. Quando peregrinator domum revertitur, nihilominus regiones in quibus peregrinatus est non relinquat prorsus pone se. Verum conservet et colat amicitiam eorum cum quibus familiaritatem contraxit (iis dico qui sunt ex dignioribus) per literas. Et peregrinatio sua potius manifestetur et appareat in sermonibus suis quam in vestitu aut gestu. Etiam in sermonibus suis potius meditetur quid sobrie respondeat, quam ad narrationes facilis et pronus sit. Illud etiam in eo sit conspicuum, quod mores patrios cum moribus exteris non commutaverit, sed potius quod consuetudines patrias iis quae peregre didicit tanquam floribus asperserit.