XXV. DE EXPEDIENDIS NEGOTIIS

     1. Celeritas nimia et affectata negotia, ut plurimum, perdit. Similis est illi rei quam medici praedigestionem sive praeproperam digestionem vocant, quae corpus implere solet humoribus crudis et secretis seminibus morborum. Itaque negotiorum expeditionem ne metiaris per tempora consulendi, sed per negotii ipsius progressum. Et quemadmodum in cursu minime in passus granditate aut pedum elevatione altiore celeritas constit, sed in motu eorundem humiliore et aequabili, ita in negotiis mordicus rei inhaerere, neque partem negotii nimiam pro una vice una amplecti, celeritatem in conficiendo procurat. Curae est nonnullis illud tantum, ut brevi tempore multum confecisse videantur, aut ut periodos aliquas negotiorum falsas constringant, quo acres in negotiis existimentur. Verum aliud est tempori parcere negotium contrahendo, aliud intercedendo. Negotia autem in eum modum tractata crebris nimirum congressibus plerunque sursum deorsum feruntur magna inconstantia. Novimus virum prudentem cui semper in ore erat cum festinationem nimiam videret manete paulisper ut expediamus celerius.
     2. Ex altera parte vera celeritas in expediendis negotiois res est pretiosa. Tempus siquidem negotiorum, sicuti pecunia mercium, est mensura. Emitur igitur negotium magno, ubi nimia est protractio. Spartani et Hispani tarditatis notati sunt: mi venga la muerte de Spagna, veniet mors mea ab Hispania. Tum, scio, cunctanter veniet.
     3. Aurem illis praebe facilem quibus primae in informatione negotii partes demandatae sunt, et potius viam illis monstres ab initio quam postea in orationis filo crebrius interrumpas. Qui enim in ordine quem sibi praestituit perturbatur, subsultabit, et prolixior fiet dum memoriam suam recolliget. Quam alias futurus fuisset, si sua methodo perrexisset. Sed interdum videre est moderatorem molestum esse magis quam oratorem.
     4. Repetitiones plerunque cum temporis iactura fiunt. Attamen statum quaestionis saepe repetere lucrum est temporis vel maximum. Etenim complures sermones prorsus abs re in ipso partu abigit. Orationes prolixae et curiosae aeque expeditioni negotiorum conveniunt ac toga praeloga, terram verrens, cursui. Praefatiunculae, transitiones bellae, et excusationes, atque alia verba quae ad personam loquentis referuntur, tempus haud parvum devastant. Et licet a modestia emanare videantur, sunt tamen gloriolae captatrices. Sed cave ne in rem ipsam ab initio descendas, cum in hominum voluntatibus impedimentum aliquod reperiatur aut obstructio. Etenim animorum praeoccupatio sermonum semper postulat praefationes, instar fomentationis ante unguentum, quo unguentum mollius subintret.
     5. Ante omnia, ordo, et distributio, et partium apta extractio, celeritatis tanquam vita est, ita tamen ut distributio non sit nimium subtilis. Nam qui partitione non utetur, in negotia nunquam commode ingredietur. Qui autem nimia utetur, vix emerget. Tempora prudenter deligere, tempus plurimum lucratur. Atque intempestiva propositio nil aliud quam aerem verberare et tempore abuti. Tres sunt negotiorum partes, praeparatio, consultatio sive examinatio, et perfectio. Harum (si expeditioni consulere in animo est) media sit opus multorum, prima autem et ultima paucorum. Procedendi in negotiis initium sumere ab iis qui scripto comprehensa sunt plerunque expeditionem promovet. Licet enim contigerit ea in totum reiici, nihilominus negativa illa plus valebit ad consilia educenda quam indefinita, quemadmodum cinis magis generativus quam pulvis.