XXXVI. DE SCHEMATIBVS. [1] Schemata ex Graeco in Latinum eloquium figurae interpretantur, quae fiunt in verbis vel sententiis per varias dictionum formas propter eloquii ornamentum. Haec dum multae sint apud Grammaticos, istae inveniuntur. [2] Prolempsis est praesumptio, ubi ea, quae sequi debent, anteponuntur, ut (Virg. Aen. 12,161):

Interea reges ingenti mole Latinus.

Debuit enim sic dicere: "Interea reges ingenti mole" et statim adicere, quod sequitur: "procedunt castris" deinde dicere: "Latinus" etc.; sed facta est pro ornamento praesumptio rei, et qui sequi debuerunt reges interpositi sunt in septem versibus, et postea additum est: "Procedunt castris" Inde et praesumptio, quia anteposita sunt quae sequi debuerunt. [3] Zeugma est clausula, quum plures sensus uno verbo clauduntur, quae fit tribus modis. Nam aut in primo, aut in postremo, aut in medio id verbum ponitur, quod sententias iungit. In primo, ut (Lucil. 139):

Vertitur oenophoris fundus, sententia nobis.

In medio [ut] (Enn. Ann. 329):

Graecia Sulpicio sorti data, Gallia Cottae.

In postremo, [ut] (Ter. Andr. 68):

Namque hoc tempore
obsequium amicos, veritas odium parit.

[4] Hypozeuxis est figura superiori contraria, ubi in singulis sensibus propria unicuique clausula est, ut (Virg. Aen. 10,149):

Regem adit et regi memorat nomenque genusque.

[5] Syllempsis est in dissimilibus clausulis aut pluralis dictio singulari verbo finita, ut (Virg. Aen. 1,553):

Sociis et rege recepto,

aut singularis dictio plurali verbo expleta, ut (Virg. Ecl. 1,81):

Sunt nobis mitia poma,
et pressi copia lactis.

Supra enim "suntí dixit. Hic debuit dicere: "est et pressi copia lactis" [6] Fit autem Syllempsis non solum per partes orationis, sed et per accidentia partibus. Nam ubi et pro multis unus et pro uno multi ponuntur, Syllempsis est. Pro multis unus, ut est illud (Virg. Aen. 2,20):

Vterumque armato milite conplent,

cum non uno, sed multis militibus. Item pro uno multi, ut in Evangelio (Matth. 27,44): "Latrones qui crucifixi erant cum eo improperabant" ubi pro uno uterque inducitur blasphemasse. [7] Anadiplosis est, quando ab eodem verbo quo prior versus finivit, sequens versus incipit, ut est illud (Virg. Ecl. 8,55):

Certent et cygnis ululae, sit Tityrus Orpheus,
Orpheus in silvis, inter delphinas Arion.

[8] Anaphora est repetitio eiusdem verbi per principia versuum plurimorum, ut (Virg. Aen. 3,157):

Nos te Dardania incensa tuaque arma secuti,
nos tumidum sub te permensi classibus aequor.

[9] Epanaphora est in uno versu per principia sensuum eiusdem verbi repetitio, ut (Virg. Aen. 7,759):

Te nemus Anguitiae, vitrea te Focinus unda,
te liquidi flevere lacus.

[10] Epizeuxis in uno sensu congeminatio verbi, ut (Virg. Aen. 4,660):

Sic sic iuvat ire per umbras.

[11] Epanalempsis est sermonis in principio versus positi eiusdem in fine replicatio, ut est illud (Juven. 14,139):

Crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crescit.

[12] Paronomasia est in significatione diversa dictio pene ipsa, ut illud: "Abire an obire te convenit?í id est exulem fieri, an mori. [13] Schesis onomaton multitudo nominum coniunctorum quodam ambitu copulata, ut:

Nubila, nix, grando, procellae, fulmina, venti.

[14] Paromoeon est multitudo verborum ex una littera inchoantium, quale est apud Ennium (Ann. 109):

O Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti.

Sed bene hoc temperat Virgilius, dum non toto versu utitur hanc figuram, ut Ennius, sed nunc in principio versus tantum, ut est illud (Aen. 1,295):

Saeva sedens super arma;

nunc autem in fine, ut (Aen. 3,183):

Sola mihi tales casus Cassandra canebat.

[15] Homoeoptoton est, quum plurima nomina per unum casum denuntiantur, ut illud (Virg. Aen. 12,903):

Sed neque currentem, sed nec cognoscit euntem,
tollentemque manu saxumque inmane moventem.

[16] Homoeon teleuton est, quum uno modo verba plurima finiuntur, ut (Cic. Catil. 2,1): "abiit, abcessit, evasit, erupit" [17] Polyptoton est, cum diversis casibus sententia variatur, ut (Pers. 3,84):

Ex nihilo nihilum, ad nihilum nil posse reverti.

et (Pers. 5,79):

Marci Dama. Papae! Marco spondente, recusas?
Marcus dixit. Ita est. Adsigna, Marce, tabellas.

[18] Hirmos est sententia continuatae orationis tenorem suum usque ad ultimum servans, ut (Virg. Aen. 1,159):

Est in secessu longo locus, insula portum,

et reliqua. Hinc enim in longum vadit sensus usque ad illud (Virg. Aen. 1,165):

Horrentique atrum nemus inminet umbris.

[19] Polysyntheton est dictio multis concatenata coniunctionibus, ut (Virg. Georg. 3,344):

Tectumque, laremque,
armaque, Amicleumque canem.

[20] Dialyton vel asyntheton est figura, quae e contrario sine coniunctionibus solute ac simpliciter effertur, ut: "Venimus, vidimus, placuit" [21] Antitheton, ubi contraria contrariis opponuntur et sententiae pulchritudinem reddunt, ut illud (Ovid, Met. 1,19):

Frigida pugnabant calidis, humentia siccis:
mollia cum duris: sine pondere habentia pondus.

[22] Hypallage, quotienscumque per contrarium verba intelleguntur, ut (Virg. Aen. 3,61):

Dare classibus Austros,
cum ventis naves demus, non navibus ventos.