XXIV.
DE PALLIIS VIRORVM. [1] Pallium est quo ministrantium scapulae
conteguntur ut, dum ministrant, expediti discurrant. Plautus (frag. 177):
Si quid facturus es, adpende in humeris pallium,
et pergat quantum valet tuorum pedum pernicitas.
Dictum
autem pallium a pellibus, quia prius super indumenta pellicia veteres
utebantur, quasi pellea; sive a palla per derivationem. [2]
Chlamys est qui ex una parte induitur, neque consuitur, sed fibula infrenatur.
Hinc et Graece nomen accepit. [3] Toga dicta quod velamento sui corpus tegat
atque operiat. Est autem pallium purum forma rotunda et fusiore, et quasi
inundante sinu, et sub dextro veniens supra humerum sinistrum ponitur, cuius
similitudinem in operimentis simulacrorum vel picturarum aspicimus; easque
statuas togatas vocamus. [4] Toga autem Romani in pace utebantur,
belli autem tempore paludamentis. [5] Mensura togae iusta si sex ulnas
habeat. Toga palmata dicebatur quam merebantur hi qui reportabant de hostibus
palmas: ipsa vocabatur et toga picta, eo quod victorias cum palmis intextas
haberet. [6] Toga candida eademque cretata in qua candidati, id est
magistratum petentes, ambiebant, addita creta quo candidior insigniorque esset.
Cicero in oratione quam habuit contra conpetitores 'In Toga Candida' scripsit.
[7] Cinctus Gabinus est cum ita inponitur toga ut togae lacinia, quae
post secus reicitur, adtrahitur ad pectus, ita ut ex utroque latere ex humeris
picturae pendeant, ut sacerdotes gentilium faciebant aut cingebantur praetores.
[8] Trabea erat togae species ex purpura et cocco qua operti Romanorum
reges initio procedebant. Hanc primum Romulus
adinvenisse perhibetur ad discretionem regii habitus. Trabea autem dicta quod
in maiori gloria hominem transbearet, hoc est ultra et in posterum ampliori
dignitate honoris beatum faceret. [9] Paludamentum erat insigne pallium
inperatorum cocco purpuraque et auro distinctum. De quo Sallustius (Hist.
1,87): 'Togam,' inquit, 'paludamento mutavit.' Erat autem pallium bellicum,
dictum, aliquibus videtur, quod eo indutus palam faceret imperator bellum
futurum. [10] Circumtextum est quod Graece KUKLAS
dicitur. De quo Vergilius (Aen. 1,649):
Et circumtextum croceo velamen acantho.
Circumtextum autem dictum quia est rotundum pallium. [11] Diplois
Graecum nomen, ab eo quod sit duplex amictus. Horatius (Epist. 1,17,25):
Contra quem duplici panno patientia velat.
[12] Est autem vestis militaris, cuius usus
Gallicis primum expeditionibus coepit e praeda hostili. De qua est vox illa
senatui: 'Togis depositis Quirites ad saga fuerunt.' [13] Sagum autem
Gallicum nomen est: dictum autem sagum quadrum eo quod apud eos primum
quadratus vel quadruplex esset. [14] Paenula est pallium cum fimbriis
longis. Lacerna pallium fimbriatum quod olim soli milites utebantur; unde et in
distinguenda castrensi urbanaque turba hos togatos, illos lacernatos vocabant.
Inde autem lacernae quasi amputatis capitibus fimbriarum, neque ita laxis ut
sunt paenularum. [15] Mantum Hispani vocant quod manus tegat tantum;
est enim breve amictum. [16] Praetexta puerile est pallium quo usquead
sedecim annos pueri nobiles sub disciplinae cultu utebantur; unde et
praetextati pueri appellati sunt. Dicta autem praetexta quia praetexebatur ei
latior purpura. [17]
Casula est vestis cucullata, dicta per diminutionem a casa, quod totum hominem
tegat quasi minor casa. Inde et cuculla, quasi minor cella. Sic et Graece planetas, dicta quia oris errantibus evagantur. Vnde et stellae
planetae, id est vagae, eo quod vago sui errore motuque discurrunt.
[18] Birrus a Graeco vocabulum trahit, illi enim birrum bibrum dicunt.
[19] Melotes, quae etiam pera vocatur, pellis est caprina [a] collo
pendens praecincta usque ad lumbos: est autem habitus proprie necessarius ad
operis exercitium. Fiebat autem prius, ut quidam
existimant, de pelliculis melonum; unde et melotes vocatae sunt. [20]
Fimbriae vocatae ora vestimentorum, hoc est fines, ex Graeco vocabulum trahunt;
Graeci enim terminum ORON vocant.