11.

 Nunc age, quos clades insignis Iapyge campo
verterit ad Libyam populos Sarranaque castra,
expediam. stat nulla diu mortalibus usquam,
Fortuna titubante, fides. adiungere dextras
certavere palam rumpenti foedera Poeno            
(heu nimium faciles laesis diffidere rebus!)
saevior ante alios iras servasse repostas
atque odium renovare ferox in tempore Samnis,
mox levis et sero pressurus facta pudore
Bruttius, ambiguis fallax mox Apulus armis,            
tum gens Hirpini vana indocilisque quieti
et rupisse indigna fidem: ceu dira per omnis
manarent populos foedi contagia morbi.
iamque Atella suas iamque et Calatia adegit,
fas superante metu, Poenorum in castra cohortes.            
inde Phalanteo levitas animosa Tarento
Ausonium laxare iugum. patefecit amicas
alta Croton portas Afrisque ad barbara iussa
Thespiadum docuit summittere colla nepotes.
idem etiam Locros habuit furor. ora vadosi            
litoris, Argivos Maior qua Graecia muros
servat et Ionio luitur curvata profundo,
laetas res Libyae et fortunam in Marte secuta,
iuravit pavitans Tyrio sua proelia Marti.
iam vero, Eridani tumidissimus accola, Celtae            
incubuere malis Italum veteresque doloris
tota se socios properarunt iungere mole.
      Sed fas id Celtis, fas impia bella referre
Boiorum fuerit populis: Capuaene furorem,
quem Senonum genti, placuisse, et Dardana ab ortu            
moenia barbarico Nomadum sociata tyranno
quisnam mutato tantum nunc tempore credat?
luxus et insanis nutrita ignavia lustris
consumptusque pudor peccando unisque relictus
divitiis probrosus honor lacerabat hiantem            
desidia populum ac resolutam legibus urbem.
insuper exitio truculenta superbia agebat.
nec vitiis deerant vires. non largior ulli
Ausoniae populo (sic tum Fortuna fovebat)
aurique argentique modus; madefacta veneno            
Assyrio maribus vestis medioque dierum
regales epulae atque ortu convivia solis
deprensa et nulla macula non inlita vita.
tum populo saevi patres, plebesque senatus
invidia laeta, et conlidens dissona corda            
seditio. sed enim interea temeraria pubis
delicta augebat pollutior ipsa senectus.
nec, quos vile genus despectaque lucis origo
foedabat, sperare sibi et deposcere primi
deerant imperia ac patriae pereuntis habenas.            
quin etiam exhilarare viris convivia caede
mos olim et miscere epulis spectacula dira
certantum ferro, saepe et super ipsa cadentum
pocula, respersis non parco sanguine mensis.
      Has astu adgressus quo verteret acrius aegras            
ad Tyrios mentes, quae nulla sorte daturam
certus erat Romam (neque enim impetrata volebat)--
Pacuvio fuit haud obscurum crimine nomen
hortatur summi partem deposcere iuris
atque alternatos sociato consule fasces            
et, si partita renuant sedisse curuli
aequatumque decus geminasque videre secures,
ultorem ante oculos atque ora astare repulsae.
ergo electa manus gressu fert dicta citato.
antistat cunctis praecellens Virrius ore,            
sed genus obscurum nullique furore secundus.
qui postquam coetu patrum ingentique senatu
impia dementis vulgi ac vix tota profudit
consulta et tumidis incendit vocibus aures,
concordi fremitu renuentum effunditur asper            
toto e concilio clamor, tum quisque fatigat
increpitans, vocumque tremit certamine templum.
      Hic Torquatus, avum fronte aequavisse severa
nobilis, 'Heu Capua portantes talia dicta
Romuleis durastis' ait 'succedere muris,            
ad quos non ausi Carthago atque Hannibal arma
post Cannas adferre suas? numquamne per auris
it vestras, in Tarpeia cum sede Latini
orarent paria, haud verbis, haud voce, sed acri
propulsum dextra, qui tum mandata superbo            
ore adportabat, tanto per limina templi
turbine praecipitem revoluti corporis actum,
ut saevo adflictus saxo spectante piaret
tristia dicta Iove et lueret verba impia leto?
en ego progenies eius, qui sede Tonantis            
expulit orantem et nuda Capitolia consul
defendit dextra.' rabidum hinc palmasque virorum
intentantem oculis proavitaque facta parantem
ut vidit maiore adeo crudescere motu,
excipit his frendens Fabius: 'Pro cuncta pudendi!            
sedes, ecce, vacat, belli viduata procella:
quem, quaeso, e vobis huic imposuisse paratis
inque locum Pauli quemnam datis? an tua, Virri,
prima atque ante alios sors, concedente senatu,
te citat ac nostris aequat iam purpura Brutis?            
i, demens, i, quo tendis; tibi perfida fasces
det Carthago suos.' medio fervore loquentis
impatiens ultra gemitu cohibere furorem
fulminea torvum exclamat Marcellus ab ira:
'Quae tandem et quam lenta tenet patientia mentem,            
o confuse nimis Gradivi turbine Varro,
ut perferre queas furibunda insomnia consul?
nonne exturbatos iam dudum limine templi
praecipites agis ad portas, et discere cogis
semiviros, quod sit nostro de more creati            
consulis imperium? non umquam sobria pubes
et peritura brevi, moneo, ocius urbe facesse.
muros ante tuos, ut par est, debita ductor
armatus responsa dabit.' consurgere cuncti
hinc pariter magnoque viros clamore premebant.            
necnon et foribus propere Campana iuventus
extulit ipsa gradum, tantaeque dolore repulsae
concitus Hannibalem volvebat Virrius ore.
Fulvius (huic nam spondebant praesagia mentis
venturum decus, et Capuae pereuntis imago            
iam tum erat ante oculos) 'Non si Carthaginis' inquit
'ductorem vestris devinctum colla catenis
Romam victor agis, posthac intrare Quirini
sacratas dabitur sedes. tende ocius, oro,
quo mens aegra vocat.' referunt haec inde citati            
mixta minis et torva trucis responsa senatus.
      Tantane, omnipotens, caligine mersa latere
fata placet? veniet quondam felicior aetas,
cum pia Campano gaudebit consule Roma
et per bella diu fasces perque arma negatos            
ultro ad magnanimos referet secura nepotes.
poena superborum tamen haec durabit avorum,
quod non ante suos Capua ad suffragia mittet,
quam Carthago suos.
      Postquam nunc dicta senatus,
nunc facta exposuit, tum veris falsa per artem            
Virrius admiscens cecinit fatale cruenti
turbatis signum belli. furiata iuventus
arma, arma Hannibalemque volunt. ruit undique vulgus
et Poenos in tecta vocant. ingentia facta
Sidonii iuvenis celebrant: ut ruperit Alpes            
Herculei socius decoris divisque propinquas
transierit cursu rupes, ut caede referta
clauserit Eridani victor vada, victor ut idem
Lydia Romano turbarit stagna cruore,
ut Trebiae ripas aeterno nomine famae            
tradiderit Paulumque idem inter proelia et idem
Flaminium, proceres rerum, demiserit umbris.
his super excisam primori Marte Saguntum
et iuga Pyrenes et Hiberum et sacra parentis
iuratumque viro bellum puerilibus annis            
accumulant. unum, ducibus tot caede peremptis,
tot fusis acie, stare inter proelia nullis
attactum telis. superum cum munere detur
huic sociare viro dextras et foedere iungi,
fastus exanguis populi vanumque tumorem            
nimirum Capua et dominatum perferat urbis,
ceu famulis fasces aequataque iura negantis?
prorsus enim tanto potiorem nomine habendum
Varronem, ut fugiat consul fulgentior ostro.
      Talia iactantes iam lectam sorte parabant            
mittere quae Tyrios adiungat foedere pubem.
sed non invictum ponebat pectore robur
tum solum Decius Capuae decus. isque receptus
in medios coetus (neque enim differre dabatur)
'Itis,' ait 'cives, violanda ad iura parentum            
damnatumque caput temerati foederis aris
iungitis hospitio? quae tanta oblivio recti?
magnum atque in magnis positum populisque virisque
haud versam ostentare fidem! nunc tempus inire
proelia pro Rutulis, nunc signa aciemque movere,            
dum trepidae res, et medicinam vulnera poscunt:
is locus officio, cum cessant prospera, cumque
dura ad opem Fortuna vocat. nam laeta fovere
haud quaquam magni est animi decus. huc, age, adeste.
novi dis animas similes et pectora magnis            
numquam angusta malis. capiunt, mihi credite, Cannas
et Trasimenna vada et Pauli memorabile letum.
hi sunt qui vestris infixum moenibus hostem
deiecere manu et Capuam eripuere superbis
Samnitum iussis. hi sunt qui iura dedere            
terrore expulso Sidicinaque bella remorunt.
quos fugitis socios? quosve additis? ille ego sanguis
Dardanius, cui sacra pater, cui nomina liquit
ab Iove ducta Capys magno cognatus Iulo,
ille ego semihomines inter Nasamonas et inter            
saevum atque aequantem ritus Garamanta ferarum
Marmarico ponam tentoria mixtus alumno,
ductoremque feram, cui nunc pro foedere proque
iustitia est ensis solaeque e sanguine laudes?
non ita, non Decio permixtum fasque nefasque,            
haec ut velle queat. nullo nos invida tanto
armavit Natura bono, quam ianua mortis
quod patet et vita non aequa exire potestas.'
      Haec vana aversas Decius iactavit ad auris.
ast delecta manus iungebat foedera Poeno.            
iamque aderat praemissa duci turbante tumultu
Autololes numerosa cohors. ipse agmine magno
festinata citus per campos signa movebat.
et Decius: 'Nunc hora, viri, nunc tempus. adeste,
dum Capua dignum, dum me duce dextera vindex            
molitur facinus: procumbat barbara pubes.
pro se quisque alacres rapite hoc decus. hostis adire
si parat, obstructas praebete cadavere portas
et ferro purgate nefas. hic denique solus
eluerit sanguis maculatas crimine mentes.'            
      Dumque ea nequiquam non ulli laeta profatur,
audita asperitate viri coeptoque feroci,
multa feta gerens ira praecordia, Poenus
astabat muris propereque accersere lectos
immitem castris Decium iubet. horrida virtus            
armatumque fide pectus rectique cupido
et maior Capua mens imperterrita mole
invicta stabat torvoque minacia vultu
iussa ducis verbisque etiam incessebat amaris.
quem Libyae rector tot signa, tot arma ferentis            
spernentem increpitans magno clamore profatur:
'Post Paulum, post Flaminium componimur, eheu,
vecordi Decio, mecum certasse volenti
in decus et famam leti. rapite (ite citati)
signa, duces. pateatne mihi Campana vetante            
urbs Decio, explorare libet, nova bella moventi
cui patuere Alpes, saxa impellentia caelum
atque uni calcata deo.' suffuderat ora
sanguis et a torvo surgebant lumine flammae.
tum rictus spumans et anhelis faucibus acta            
versabant penitus dirum suspiria murmur.
sic urbem invectus, toto comitante senatu
et vulgo ad spectanda ducis simul ora ruente,
effundit cunctam rabiem irarumque procellas.
      Necnon et Decio propiora pericula mentem            
flammarant, tempusque adeo cernebat adesse,
quo laudes ducis invicti superaret inermis.
non illum fuga, non clausi occuluere penates,
sed liber, veluti nullus penetrasset in urbem
Hannibal, intrepido servaverat otia vultu,            
cum iuvenem saevis, horrendum, concitus armis
invadit globus et pedibus sublime sedentis
ductoris sistit. tonat inde ferocibus alte
incessens victor dictis: 'Solusne ruentem
fulcire ac revocare paras a funere Romam,            
o demens? en, qui divum mihi munera tanta
eripiat. Decio prorsus servabar inerti
vincendus, Decio imbelli, cui femina nulla
orta in Agenoreis nostrae Carthaginis oris
cesserit. huic agedum (nam cur indigna feramus            
magnanimi?), miles, meritas innecte catenas.'
dixerat haec, necdum finem convicia norant:
inlatus velut armentis super ardua colla
cum sese imposuit victorque immane sub ira
infremuit leo et immersis gravis unguibus haesit,            
mandit anhelantem pendens cervice iuvencum.
at Decius, dum vincla ligant, 'Necte ocius' inquit
'(nam sic Hannibalem decet intravisse) catenas,
foederis infausti pretium. sic victima prorsus
digna cadit Decius. nec enim te sanguine laetum            
humano sit fas caesis placasse iuvencis.
en dextra! en foedus! nondum tibi curia necdum
templorum intrati postes: iam panditur acri
imperio carcer. perge ac primordia tanta
accumula paribus factis. mihi fama sub umbras            
te feret oppressum Capuae cecidisse ruinis.'
nec plura effari concessum. obnubitur atra
veste caput, trahiturque ferox ante ora suorum.
      Exin victor ovans sedato pectore tandem
spectandis urbis tectis templisque serenos            
laetus circumfert oculos et singula discit:
quis muris sator, et pubes sit quanta sub armis,
quot bello pateant argenti aerisque talenta,
nunc qualis frenata acies, nunc deinde pedestris
copia quanta viris. monstrant Capitolia celsa            
Stellatisque docent campos Cereremque benignam.
iamque diem ad metas defessis Phoebus Olympo
impellebat equis, fuscabat et Hesperos umbra
paulatim infusa properantem ad litora currum:
instituunt de more epulas festamque per urbem            
regifice extructis celebrant convivia mensis.
ipse, deum cultu et sacro dignatus honore,
praecipuis multoque procul splendentibus ostro
accipitur sublime toris. non una ministri
turba gregis: posuisse dapes his addita cura,            
his adolere focos, his ordine pocula ferre;
necnon et certis struitur penus. aspera mensa
pondera caelati fulgent antiquitus auri.
eripiunt flammae noctem, strepituque moventum
murmurat alta domus. stupet inconsuetus opimae            
Sidonius mensae miles faciemque superbi
ignotam luxus oculis mirantibus haurit.
vescitur ipse silens et tantos damnat honores
esse epulis facilesque coli tanto agmine mensas,
donec pulsa fames et Bacchi munera duram            
laxarunt mentem. tum frontis reddita demum
laetitia, et positae graviores pectore curae.
      Personat Euboica Teuthras testudine, Cymes
incola, et obtusas immiti murmure saevae
inter bella tubae permulcet cantibus auris.            
namque chaos, caecam quondam sine sidere molem            
non surgente die, ac mundum sine luce canebat.
tum deus ut liquidi disclusset stagna profundi
tellurisque globum media compage locasset;
ut celsum superis habitare dedisset Olympum,
castaque Saturni monstrabat saecula patris.
iamque Iovem et laetos per furta canebat amores            
Electraeque toros Atlantidos, unde creatus
proles digna deum tum Dardanus, isque Tonanti
ut det Erichthonium magna de stirpe nepotem;
hinc Tros, hinc Ilus, generis tunc ordine longo            
Assaracus, nulloque minor famave manuve
tum Capys ut primis dederit sua nomina muris.
concelebrant plausu pariter Sidonia pubes
Campanaeque manus. ante omnis ductor honori
nominis augusto libat carchesia ritu;            
cetera quem sequitur Bacchique e more liquorem
inrorat mensis turba ardescitque Lyaeo.
      Interea, Tyrio resoluta in gaudia coetu
converso (neque enim, iuvenis non digne sileri,
tramittam tua coepta libens famamque negabo            
quamquam imperfectis, magnae tamen indolis, ausis),
mens una, inviolata mero nullisque venenis
potandi exarmata decus, pugnaeque necisque
Sidoniae tacito volvebat pectore molem.
quoque esset miranda magis tam sacra libido,            
Pacuvio genitus patrias damnaverat artis.
is variis oneratum epulis atque atria tardo
linquentem gressu comitatus pone parentem,
postquam posse datum meditata aperire novosque
pandere conatus, et liber parte relicta            
tectorum a tergo patuit locus, 'Accipe digna
et Capua et nobis' inquit 'consulta:' (togaque
armatum amota nudat latus) 'hoc ego bellum
conficere ense paro atque avulsum ferre Tonanti
rectoris Libyci victor caput. hic erit ille,            
qui polluta dolis iam foedera sanciet, ensis.
si perferre nequit spectacula tanta senectus
et tremit inceptis lasso maioribus aevo,
at tu securis concede penatibus et me
linque meae menti. summum quod credis et aequas            
Hannibalem superis, o quantum nomine maior
iam Poeno tibi natus erit!' vibrabat ab ore
ignis atrox, animusque viri iam bella gerebat,
cum senior, tanti pondus conaminis aegra
iam dudum vix aure ferens, tremebundus ibidem            
sternitur et pedibus crebro pavida oscula figens:
'Per si quid superest vitae, per iura parentis
perque tuam nostra potiorem, nate, salutem,
absiste inceptis, oro, ne sanguine cernam
polluta hospitia ac tabo repleta cruento            
pocula et eversas pugnae certamine mensas.
tune illum, quem non acies, non moenia et urbes
ferre valent, cum frons propior lumenque corusco
igne micat, tune illa viri quae vertice fundit
fulmina pertuleris, si viso intorserit ense            
diram, qua vertit per campos agmina, vocem?
fallit te, mensas inter quod credis inermem.
tot bellis quaesita viro, tot caedibus armat
maiestas aeterna ducem. si admoveris ora,
Cannas et Trebiam ante oculos Trasimennaque busta            
et Pauli stare ingentem miraberis umbram.
quid? tanto in casu comitum iuxtaque iacentum
torpebunt dextrae? parce, oro, et desine velle,
cui nequeas victor superesse. an tristia vincla
et Decius non erudiunt componere mentem?'            
      Talia commemorans, famae maioris amore
flagrantem ut vidit iuvenem surdumque timori,
'Nil ultra posco, refer in convivia gressum;
approperemus:' ait 'non iam tibi pectora pubis
Sidoniae fodienda manu tutantia regem:            
hoc iugulo dextram explora. namque haec tibi ferrum,
si Poenum invasisse paras, per viscera ferrum
nostra est ducendum. tardam ne sperne senectam.
opponam membra atque ensem extorquere negatum
morte mea eripiam.' lacrimae tunc ore profusae,            
et magna superum cura servatus in arma
Scipiadae Poenus, nec tantum fata dederunt
externa peragi dextra. pulcherrimus irae
et dignus fieri compos memorabilis ausi,
amisit quantam posito conamine laudem,            
cui tantum est volvisse decus. tum reddere sese
festinant epulis et tristia fronte serenant,
donec laeta virum solvit convivia somnus.
      Postera lux Phaethontis equos proferre parabat,
iam rapido summis curru splendente sub undis,            
et iuvenis magno generatus Hamilcare duras
iam dudum exercet curas. Carthaginis arces
ire ferox Mago et patribus portare iubetur
nuntius acta ducis. praeda et captiva leguntur
corpora dereptaeque viris sub Marte cruento            
exuviae, fausti superis libamina belli.
altera curarum Libycis dimittitur oris
heu Decius, reduci lentas servatus ad iras,
ni poenae iuvenem indignae miseratus ab alto
Iuppiter antiquam Batti vertisset ad urbem.            
hic Pellaea virum Ptolomaei sceptra vehentum
eripuere minis, resolutaque vincula collo.
atque eadem vitae custos mox deinde quieto
accepit tellus ossa inviolata sepulchro.
      Nec Venerem interea fugit exoptabile tempus            
Poenorum mentes caeco per laeta premendi
exitio et luxu corda importuna domandi.
spargere tela manu passim fallentia natis
imperat et tacitas in pectora mittere flammas.
tum pueris dulce adridens: 'Eat improba Iuno            
et nos (nec mirum, quid enim sumus?) acta secundis
despiciat. valet illa manu, valet illa lacertis:
parvula nos arcu puerili spicula sensim
fundimus, et nullus nostro de vulnere sanguis.
verum, agite, o mea turba, precor (nunc tempus), adeste            
et Tyriam pubem tacitis exurite telis.
amplexu multoque mero somnoque virorum
profliganda acies, quam non perfregerit ensis,
non ignes, non immissis Gradivus habenis.
combibat inlapsos ductor per viscera luxus,            
nec pudeat picto fultum iacuisse cubili,
nec crinem Assyrio perfundere pugnet amomo.
ille sub hiberno somnos educere caelo
iactator tectis malit consumere noctes,
ac ponat ritus vescendi saepe citato            
dum residet sub casside equo, discatque Lyaeo
imbellem donare diem. tum deinde madenti
post epulas sit grata chelys, segnisque soporas
aut nostro vigiles ducat sub numine noctes.'
      Haec postquam Venus, adplaudit lascivus et alto            
mittit se caelo niveis exercitus alis.
sentit flammiferas pubes Maurusia pennas,
et pariter fusis tepuerunt pectora telis.
Bacchi dona volunt epulasque et carmina rursus
Pieria liquefacta lyra. non acer aperto            
desudat campo sonipes, non ulla per auras
lancea nudatos exercet torta lacertos.
mollitae flammis lymphae languentia somno
membra fovent, miserisque bonis perit horrida virtus.
ipse etiam, adflatus fallente Cupidine, ductor            
instaurat mensas dapibus repetitque volentum
hospitia et patrias paulatim decolor artis
exuit, occulta mentem vitiante sagitta.
altera iam patria atque aequo sub honore vocatur
altera Carthago Capua, intactumque secundae            
fortunae ingenium vitia adlectantia quassant.
nec luxus ullus mersaeque libidine vitae
Campanis modus: accumulant variasque per artis
scaenarum certant epulas distinguere ludo,
ut strepit assidue Phrygiam ad Nilotica loton            
~Memphis Amyclaeo passim lasciva Canopo.
inprimis dulcem, Poeno laetante, per auris
nunc voce infundit Teuthras, nunc pectine cantum.
isque ubi mirantem resonantia pollice fila
ductorem vidit Libyae, canere inde superbas            
Aoniae laudes sensim testudinis orsus,
concordem citharae movit per carmina linguam
vincere linquentis vitam quae possit olores,
atque haec e multis carpsit mollissima mensae:
      'Argolicis quondam populis, mirabile dictu,            
exaudita chelys lapidem testudine felix
ducere et in muris posuisse volentia saxa.
haec Amphionio vallavit pectine Thebas
ac silice aggeribus per se scandente vocatis
iussit in immensum cantatas surgere turris.            
altera turbatum plectro moderata profundum
et tenuit phocas et in omni Protea forma
traxit et aequoreo portavit Ariona dorso.
iam quae Peliaca formabat rupe canendo
heroum mentes et magni pectora Achillis,            
Centauro dilecta chelys, compesceret iras
percussa fide vel pelagi vel tristis Averni.
[namque chaos, caecam quondam sine sidere molem
non surgente die, ac mundum sine luce canebat.
tum deus ut liquidi ~discisset stagna profundi            
tellurisque globum media compage locasset;
ut celsum superis habitare dedisset Olympum,
castaque Saturni monstrabat saecula patris.]
sed quos pulsabat Riphaeum ad Strymona, nervi,
auditus superis, auditus manibus Orpheus,            
emerito fulgent clara inter sidera caelo.
hunc etiam mater, tota comitante sororum
Aonidum turba, mater mirata canentem.
non illo Pangaea iuga aut Mavortius Haemus,
non illo modulante sonos stetit ultima Thrace:            
cum silvis venere ferae, cum montibus amnes,
immemor et dulcis nidi positoque volatu
non mota volucris captiva pependit in aethra.
quin etiam, Pagasaea ratis, cum caerula nondum
cognita terrerent pontoque intrare negarent,            
                        . . . . . . . . . . . .                                                
ad puppim sacrae, cithara eliciente, carinae
adductum cantu venit mare. pallida regna
Bistonius vates flammisque Acheronta sonantem
placavit plectro et fixit revolubile saxum.
o dirae Ciconum matres Geticique furores            
et damnata deis Rhodope! tulit ora revulsa
in pontum, ripis utraque sequentibus, Hebrus.
tum quoque, cum rapidi caput a cervice recisum
portarent fluctus, subito emicuere per undas
ad murmur cete toto exultantia ponto.'            
      Sic tunc Pierius bellis durata virorum
pectora Castalio frangebat carmine Teuthras.
interea placida attulerant iam flamina terris
Magonem Libycis. lauro redimita subibat
optatos puppis portus, pelagoque micabant            
captiva arma procul celsa fulgentia prora.
at patulo surgens iam dudum ex aequore late
nauticus implebat resonantia litora clamor,
et simul adductis percussa ad pectora tonsis
centeno fractus spumabat verbere pontus.            
nec lentum in medios rapienda ad gaudia vulgus
procurrit fluctus, elataque turba favore
certatim ingenti celebrat nova gaudia plausu.
aequatur rector divis: illum undique matres,
illum turba minor moniti gaudere nepotes,            
et senior manus et iuxta populusque patresque
mactatis superum dignantur honore iuvencis.
sic patriam Mago et portas ingressus ovantis
fraternae laudis fama. ruit inde senatus,
et multo patrum stipatur curia coetu.            
tum divos veneratus avum de more vetusto
'Martem' ait 'egregium et fractas, quis Itala tellus
nitebatur, opes, pars ipse haud parva laborum,
nuntio. pugnatum superis in vota secundis.
est locus, Aetoli signat quem gloria regis,            
possessus quondam prisca inter saecula Dauno.
umentis rapido circumdat gurgite campos
Aufidus et stagnis intercipit arva refusis,
mox fluctus ferit Hadriacos magnoque fragore
cedentem impellit retrorsus in aequora pontum.            
hic Varro et magnum Latia inter nomina Paulus
nomen, quis rerum ducibus permissa potestas,
vixdum depulsa nigrae caligine noctis
invadunt campum et late fulgentibus armis
accendunt ultro lucem surgentis Eoi.            
nos contra (nam germanum furor acer agebat
optatae pugnae) castris cita signa movemus.
intremit et tellus et pulsus mugit Olympus.
hic fluvium et campos abscondit caede virorum
ductor, quo numquam maiorem ad bella tulerunt            
rectorem terrae. vidi cum turbine saevo
Ausonia et sonitu bellantis fusa per agros
uni terga daret. vidi cum Varro citato
auferretur equo, proiectis degener armis.
quin et magnanimum perfosso corpore telis            
strage super socium vidi te, Paule, cadentem.
Aegatis ille et servilia foedera larga
ultus caede dies: non plus optasse liberet
quam tum concessit dexter deus. altera iam lux
si talis redeat, populis sis omnibus una            
tum, Carthago, caput terrasque colare per omnis.
testes hi stragis, quos signum inlustre superbis
mos laeva gestare viris.' tum funditur ante
ora admirantum praefulgens anulus auro
datque fidem verbis haud parvo insignis acervo.            
hinc iterum repetens, 'Restat nunc sedibus imis
vertenda atque aequanda solo iam subruta Roma.
adnitamur:' ait 'vires refovete tot haustas
casibus, et pateant non parca aeraria dextris
quas emimus bello. defit iam belua, tristis            
Ausoniis terror, necnon alimenta fatigant.'
      Atque ea dum memorat, torvo conversus in ora
Hannonis vultu, quem gliscens gloria pravum
ductoris studio iam dudum agitabat acerbo:
'Iamne tibi dextras inceptaque nostra probamus?            
iam fas Dardanio me non servire colono?
anne iterum Hannibalem dedi placet? atra veneno
invidiae nigroque undantia pectora felle,
tandem tot titulis totque exorata tropaeis,
infelix muta. dextra en, en dextera, quam tu            
Aeneadis lacerare dabas, et litora et amnes
et stagna et latos implevit sanguine campos.'
haec Mago, atque animos favor haud obscurus alebat.
      Cui, simul invidia atque ira stimulantibus, Hannon:
'Talia vesani iuvenis convicia miror            
haud equidem: tumet ingenio, fraternaque corda
non tarde agnoscas et virus futtile linguae.
qui ne mutatum vanis absistere credat,
nunc pacem orandum, nunc improba foedere rupto
arma reponendum et bellum exitiale cavendum            
auctor ego. atque adeo vosmet perpendite, quaeso,
quid ferat: haud aliud nobis censere relictum est.
tela, viros, aurum, classis, alimenta precatur
belligeramque feram. victus non plura dedissem.
sanguine Dardanio Rutulos saturavimus agros,            
et iacet in campis Latium. deponere curas
tandem ergo, bone, da victor, liceatque sedere
in patria, liceat non exhaurire rapacis
impensis belli vacuatos saepe penates.
nunc en, nunc, inquam (falsa ut praesagia nostra            
sint, oro, mensque augurio ludatur inani),
haud procul est funesta dies. atrocia novi
corda ac prospicio natas e cladibus iras.
vos ego, vos metuo, Cannae. summittite signa
atque adeo temptate, agedum, ac deposcite pacem:            
non dabitur. parat ille dolor, mihi credite, maius
exitium accepto, citiusque haec foedera victor
quam victus dabit. atque adeo, qui tanta superbo
facta sonas ore et spumanti turbine perflas
ignorantum aures, dic, en, germanus in armis            
ille tuus par Gradivo, per saecula tellus
cui similem numquam ductorem in bella creavit,
moenia Romuleae cur nondum viderit urbis?
scilicet e gremio matrum rapiamus in hostem
nondum portandis habiles gravioribus armis,            
aeratas iussi texamus mille carinas,
atque omnis Libyae quaeratur belua terris,
ut longa imperia atque armatos proroget annos
Hannibal et regnum trahat usque in tempora fati?
vos vero (neque enim occulto circumdamur astu)            
ne dulcis spoliate domos, castrisque potentum
atque opibus sancite modum. pax optima rerum
quas homini novisse datum est, pax una triumphis
innumeris potior, pax custodire salutem
et civis aequare potens revocetur in arcis            
tandem Sidonias, et fama fugetur ab urbe
perfidiae, Phoenissa, tua. si tanta libido
armorum tenet atque enses non reddere perstat
poscenti patriae, nil suppeditare furori
hortor et haec fratri Magonem dicta referre.'            
      Plura adnectentem (neque enim satiaverat iras
dicendo) clamor turbat diversa volentum:
'Si Libyae decus, haud ulli superabilis armis,
Hannibal est irae tibi, destituemus ad ipsas
victorem metas nec opum adiumenta feremus,            
invidia unius sceptra ut iam parta retardet?'
inde alacres tribuunt quae belli posceret usus
absentique suum iactant sub teste favorem.
mox eadem terris placitum traducere Hiberis,
dum malus obtrectat facta immortalia livor            
nec sinit adiutas ductoris crescere laudes.