Prooemium

[0431A]

In lacrymas risus, in fletum gaudia verto:
     In planctum plausus, in lacrymosa jocos,
Cum sua naturam video secreta silere,
     Cum Veneris monstro naufraga turba perit.
Cum Venus in Venerem pugnans, illos facit illas:
     Cumque suos magica devirat arte viros.
Non fraus tristitiam, non fraudes fletus adulter
     Non dolus, imo dolor parturit, imo parit.
Musa rogat, dolor ipse jubet, natura precatur,
     Ut donem flendo, flebile carmen eis.
Heu! quo naturae secessit gratia? morum
     Forma, pudicitiae norma, pudoris amor!
Flet natura, silent mores, proscribitur omnis
     Orphanus a veteri nobilitate pudor.
Activi generis sexus, se turpiter horret
[0431B]
Sic in passivum degenerare genus.
Femina vir factus, sexus denigrat honorem,
     Ars magicae Veneris hermaphroditat eum.
Praedicat et subjicit, fit duplex terminus idem,
     Grammaticae leges ampliat ille nimis.
Se negat esse virum, naturae factus in arte
     Barbarus. Ars illi non placet, imo, tropus.
Non tamen ista tropus poterit translatio dici;
     In vitium melius ista figura cadit.
Hic modo est logicus, per quem conversio simplex
     Artis, naturae jura perire facit.
Cudit in incude, quae semina nulla monetat
     Horret et incudem malleus ipse suam.
Nullam materiam matricis signat idaea,
     Sed magis in sterili littore vomer arat.
[0431C]
Sic pede dactilico Veneris male iambitur usus,
     In quo non patitur syllaba longa brevem.
Quamvis femineae speciei supplicet omnis
     Forma viri, semper hujus honore minor;
Quamvis Tyndaridi vultus formetur, Adonis
     Narcissique decor victus adoret eam:
Spernitur ipsa tamen, quamvis decor ille peroret
     Et formae deitas disputet esse deam.
Qua Jovis in dextra fulmen langueret, et omnis
     Phoebi cessaret otia nervus agens:
Qua liber fieret servus, propriumque pudorem

Venderet Hippolytus, hujus amore fruens.
Queis impressa semel, mellirent oscula succo,
     Queis mellita darent, mellis in ore favum.
[0431D]
Spiritus exiret ad basia deditus ori,
     Totus et in labiis luderet ipse sibi.
Ut dum sic moriar, in me defunctus, in illa
     Felici vita perfruar alter ego.
Non modo Tyndaridem Phrygius venatur adulter,
     Sed Paris in Paridem monstra nefanda parit.
Non modo per rimas rimatur basia Thysbes
[0432A]
Pyramus, huic Veneris rimula nulla placet.
Non modo Pelides mentitur virginis actus,
     Ut sic virgineum se probet esse virum;
Sed male naturae munus pro munere donat,
     Cum sexum lucri vendit amore suum.
A Genii templo tales anathema merentur,
     Qui Genio decimas, et sua jura negant.

Cum hanc elegiam lamentabili modulatione crebrius recenserem, mulier ab impassibilis mundi penitiori dilapsa palatio, ad me maturare videbatur accessum; cujus crinis non mendicata luce, sed propria scintillans, non similitudinarie radiorum repraesentans effigiem, sed eorum claritate nativa naturam praeveniens, in stellare corpus caput effigiabat [0432B]] puellae; quod duplex tricatura diffibulans, superna non deserens, terrae non dedignabatur osculo arridere. Quoddam vero lilioli tramitis spatium, sub obliquitate decussata, crinis dividebat litigium, nec illa unquam obliquitas vultui erat detrimento, sed praeerat decori. Crinale vero aureum in legitimi ordinis choream crinis aurum concilians, vultum mirabatur invenisse conformem. Phantasia enim coloris aurum consequentis, paralogismum visui concludebat. Frons vero in amplam evagata planitiem, lacteo liliata colore, lilio videbatur contendere. [0432] Supercilia aureo stellata fulgore, non in silvam evagantia, nec in nimiam demissa pauperiem, inter utrumque medium obtinebant. Oculorum serena placiditas [0432C] amica blandiens claritate, gemelli praeferebat sideris novitatem. Naris utraque odore imbalsamata mellito, nec citra modum humilis, nec injuste prominens; quoddam repraesentabat insigne. Oris nardus naribus delicatas odoris epulas offerebat. Labia modico tumore surgentia Veneris tyrones invitabant ad oscula. Dentes quadam sui coloris consonantia eboris faciem exemplabant. Genarum ignis purpureus, rosarum succensus murice, dulci flamma faciem amicabat: candore namque grato amicam sentiebat temperiem, purpura vultus sindoni maritata. Menti expolita planities crystallina luce circumspectior, argenteum induebat fulgorem. Colli non injusta proceritas sub gracilitate moderata, [0432D] cervicem maritari humeris non sinebat. [0432] Mamillarum pomula gratiose juventutis maturitatem spondebant. Brachia ad gratiam inspectoris prospicua, postulare videbantur amplexus. Laterum aequata convallatio, justae moderationis impressa sigillo, totius corporis speciem ad cumulum perfectionis eduxit. [0433A] Caetera vero quae thalamus secretior absentabat, meliora fides esse loquebatur. In corpore etenim latebat vultus gratior, cujus facies ostentabat praeludium. Et quamvis tanta esset pulchritudinis laetitia, hujus tamen risum decoris, fletus inaestimabilis exstinguere conabatur: nam ex oculorum scaturigine derivatus fluxus, doloris praedicabat mentem. Ipsa etiam facies in terram casto pudore demissa, ipsi puellae illatam quodammodo loquebatur injuriam; regalis autem diadematis corona rutilans, gemmarum scintillata choreis, in capite superne fulgurabat; cujus non adulterina auri materies ab ipsius honore degenerans, luce sophistica oculos parallogizans, sed ipsius nobilitas ministrabat [0433B] essentiam. Miraculoso vero circuitu, aeternaque volatione ipsum diadema ab oriente peregrinans in occidens, reciprocando crebrius referebatur in ortum. Idemque perenniter exercendo, ex nimia ejusdem petitione principii, nugatoria motio videbatur. Praedictarum vero gemmarum aliae ad tempus nova Dei miracula, novo sui luminis sole, visibus offerebant; ad tempus autem, suae coruscationis eclipsi, videbantur a diadematis exsulare palatio. Aliae insertae solio, suae scintillationis vigiliam perennantes, perennes faciebant excubias. Inter has, circulus elucens ad zodiaceae obliquitatis similitudinem pretiosorum lapidum stellatus, monilibus sidereae contiguitatis oscula syncopabat. In [0433C] quo cohors duodena gemmarum, successivo privilegialique splendore inter alias praerogativam poscere videbatur. In anteriori quoque ipsius diadematis parte, tres pretiosi lapides audaci suae radiationis superbia, reliquis novem antonomastice praefulgebant. Lapis primus, noctis frigus in luminis incendio pati jubeat exsilium, in quo, ut faceta picturae loquebantur mendacia, leonis effigiata fulminabat effigies. Lapis secundus, et priori non secundus in lumine, in praefatae partis audaciori loco praefulgens, quasi ex quadam indignatione, reliquos lapides deorsum aspicere videbatur. In quo, prout veritatis simia, pictura docebat, sub mutatoria conflictione progrediendo retrogradus, incedendo recedens, [0433D] cancer post se incedere videbatur. Lapis tertius oppositi lapidis splendorem pauperculum abundantibus suae claritatis recompensabat divitiis. In quo, sicut picturae veritas praedicabat, umbratilis Ledea proles sibi mutuo amplexu congratulans incedebat. Ad hunc modum, tres eodem dignitatis honore pollentes, thronum in contradictoria parte locaverunt. Quorum primus sudoris guttulis lacrymas exemplando, quodam imaginario fletu contristabat aspectum. In quo, prout curialis scripturae phantasia imaginando docebat, adolescentis cujusdam urceolus, fluentem excipiebat torrentem. Lapis secundus a suo regno caloris hospitia glaciali torpore repellendo, hiemem sibi hospitem vindicabat: in quo, ex caprinae lanae [0434A] adulterino vellere, capricorni tunicam pictura texuerat. Lapis tertius, vultum lucis induens crystallinae, hiemis prophetabat adventum. In quo assidua sui arcus inflexione senex Chironius vulnera minabatur, nunquam tamen minis recompensabat effectum. Alteri quoque lateri blandienti lasciviens gemmarum benigna oculis gratiabatur serenitas. Quarum prima rosei coloris flammata murice, rosam visibus praesentabat: in qua taurus suae frontis insignia praeferens, sitire praelium videbatur. Alia, suae lucis privilegiata temperie, bonitatis gratia sororum trahebat collegia, in qua aries frontis honore superbiens, gregis postulabat dominium. Tertia vero, viriditatem praeferens smaragdineam, [0434B] refocillationis oculorum in se gerebat antidotum, in qua, sub imaginario flumine, pisces suae naturae nando littoris exercitium frequentabant. In contradicenti latere throni, siderum pulchritudo jucundo scintillabat applausu. Horum lapidum primus, suae fulgurationis aureo sole radians indefesse pulchritudinis gratiam efferebat, in qua, sicut sculpturae tropica figura demonstrabat, quadam sui praerogativa fulgoris, astris contendebat Astraea. Secundus, non superfluo splendore luxurians, nec penuriosi splendoris mendicans scintillas, flamma moderata gaudebat: In quo quoque sub aequo examine juxta artis pictoriae normam, [0434C] libra ponderum spondebat judicia. Tertius, vultus alternando vicarios, nunc serenitatis benevolentiam spondebat, nunc obscuritatis nubes inducebat: in quo resultans facies scorpionis, vultu risum, fletum caudae minabatur aculeo. Sub his autem duodecim lapidum domiciliis, septena gemmarum pluralitas, motum circularem perennans, miraculoso genere ludendi, choream exercebat plausibilem; nec ipsi choreae sua deerat suavitas harmoniae, nunc semi tonis lasciviens, nunc mediocri tonorum sonoritate juvenescens, nunc maturiori tuba melidioma procedens, sua modulatione nostrarum aurium excitabat libidinem, et oculis offerebat dormiendi praeludia. Sed cui audiendi parcitas auris promeretur offensam, [0434D] prodigalitas educit fastidium; nam ex abundanti copia audiendi fastidita auris elanguet. Hi septem lapides, quamvis nullis juncturarum ligaturis ipsi diademati tenerentur obnoxii, nunquam tamen sui absentatione superiorum lapidum orphana faciebat collegia. Lapis autem superior, adamas erat, qui caeteris motu avarior, prodigalior in desidia, in amplioris sui circuli peragragratione, nimiam temporis moram trahebat. Qui tanti frigoris gelicido segnescebat, ut ipsum ex Saturno sidere genitum genialis naturae probaret conformitas. Secundus Achates erat, qui dum sui cursus vicinia caeteris fiebat familiarior, quorumdam inimicitias transformabat: in quo, dum gratiam etiam quorumdam, et puerilem benevolentiam imperiali [0435A] suae virtutis potentia reddebat adultam; quoniam propinqua naturae cognatione, Joviali fidei esset familiaris, gratialis disputabat effectus. Tertius astrites erat, in quo, caloris principatu castra metente, quadam proprietatis continuitate, Martii sideris legebatur effectus: qui minaci suae figurationis vultui terribilis, caeteris minabatur perniciem. Quartus erat carbunculus, qui solis gerens imaginem, sub radiationis cereo proscribens umbraculum, fratrum lampades soporabat eclipticas, nunc caeteros regali suae majestatis auctoritate deviare praecipiens, nunc quietam agitationi tribuens potestatem. Cum sapphiro vero hyacinthus ejus insistendo vestigiis, ipsi velut assecla ancillando, praefati luminis nunquam fraudabatur aspectu, brevique [0435B] in superjecta distantia, ejus orbem currunt pariter aut sequuntur, aut una sequens stella, alteri praeeundi concedit obsequia. Horum duorum lapidum alter suae naturae congruentia, Mercurialis stellae; reliquus vero Dionei sideris redolebat effectum. Lapis ultimus margarita erat, quae rutilantis coronae margini insita, luce lucens aliena, a carbunculo luminis mendicabat suffragia. Quae aliquando lumini vicina praefato, proficiens, sive prolongata deficiens, in crescendo radios sui luminis quasi carbunculum venerata, submittit, ut fraternis ignibus rursus ornata, renovata sui splendoris ornamenta circumferens, nunc supplementis solemninibus attriti orbis nutriens damna, nunc propriis [0435C] orphanata luminibus, jacturam conquerens propriae majestatis. Quae crystallino inargentata fulgore, lunaris sideris resplendebat effectu. His omnibus lapidum splendoribus praefati diadematis serenata nobilitas, in se firmamenti repraesentabat effigiem. Vestis autem ex serica lana contexta, multifario protecta colore, puellae pelli serviebat in usum, quam discolorando colorans alteritas, multiplici colore faciem alterabat; quae primitus candore lilii dealbata, intuitum offendebat. Secundo, velut penuria ducta, quasi laborans in melius, ruboris sanguine purpurata splendebat. Tertio, ad cumulum perfectionis, virore, quasi smaragdo, oculis applaudebat. Haec autem nimis subtilizata, subterfugiens [0435D] oculorum indaginem, ad tantam materiae tenuitatem devenerat, ut ejus, aerisque eamdem crederes esse naturam, in qua, prout oculis pictura imaginabatur, animalium celebrabatur concilium. Illic aquila post juvenem secundo senem induens, iterum in Adonidem revertebatur a Nestore. Illic accipiter violentia et tyrannide a subditis redditus exposcebat. Illic venatoris induens personam milvus, veneratione furtiva, larvam gerebat accipitris. Illic falco in ardeam bellum excitabat civile, non tamen aequali lance divisum; non enim pugnae debet appellatione censeri, ubi tu pulsas, ego latito tantum. Illic struthio vita saeculari postposita, vitam solitariam, quasi eremita factus, desertorum solitudines incolebat. Illic olor sui funeris praeco, [0436A] mellitae citharizationis organo, vitae vaticinabatur apocham. Illic in pavone tantum pulchritudinis compluit natura thesaurum, ut eam postea crederes mendicasse. Illic phoenix in se mortuus, redivivus in alio, quodam naturae miraculo, se sua morte a mortuis suscitabat. Illic ciconia prolem decimando, naturae persolvebat tributum. Illic, passere in atomum pigmeae humilitatis relegato, grus ex opposito in giganteae quantitatis evadebat excessum. Illic phasianus natalis insulae perpessus angustias, principum futurus deliciae, nostros evolabat in orbes. Illic gallus, tanquam vulgaris astrologus, suae vocis horologio, horarum loquebatur discrimina. Illic gallus silvestris, domestici galli deridens desidiam, peregre proficiscens, nemorales peragrabat [0436B] provincias. Illic bubo profanus miseriae psalmodias funere lamentationis percinebat. Illic noctua tantae deformitatis sterquilinio sordescebat, ut in ejus formatione naturam fuisse crederes somnolentam. Illic cornix ventura prognosticans, nugatorio concitabatur garritu. Illic pica, dubio picturata colore, curam logices perennabat insomnem. Illic monedula laudabili latrocinio recivas thesaurizans, innatae avaritiae argumenta monstrabat. Illic columba dulci malo inebriata Diones Cypridis laborabat in palaestra. Illic corvus zelotypiae abhorrens dedecus, suos fetus non sua esse fatebatur pignora, usque dum, nigri argumento coloris, hoc quasi secum disputando probabat. Illic perdix nunc aeriae potestatis insultus, nunc venatorum sophismata, nunc canum [0436C] latratus propheticos abhorrebat. Illic anas cum ansere sub eorum jure vivendi, hiemabat in patria fluviali. Illic turtur suo viduata consorte, amorum epilogare dedignans, bigamiae refutabat solatia. Illic psittacus, cum sui gutturis incude, vocis monetam fabricabat humanae. Illic coturnicem figurae draconis ignorantem fallaciam, imaginariae vocis decipiebant sophismata. Illic picus propriae architectus domunculae, sui rostri dolabro clausulam fabricabat in ilice. Illic curruca novercam exuens, materno pietatis ubere, alienam cuculi prolem adoptabat in filium; quae tamen capitali praemiata stipendio, privignum agnoscens, filium ignorabat. Illic hirundo, a sua peregrinatione [0436D] reversa, sub trabe nidi lutabat hospitium. Illic philomela suae deflorationis querelam reintegrans, armonica tympanizans dulcedine, parvitatis dedecus excusabat. Illic alauda quasi nobilis citharista, non studii artificio, sed naturae magisterio musicae perdocta scientiam, citharam praesentabat in ore, quae tonos in tenues subtilizans particulas, semi tonia in gumphos divisibiles dividebat. Illic vespertilio avis hermaphroditica, cifri locum inter aviculas obtinebat. Haec animalia, quamvis illic allegorice viverent, ibi tamen esse videbantur ad litteram. Sindon, virorem adulterato candore, quam puella inconsutibiliter postea ipsa discrete texuerat, non plebea vilescens materia, artificio subtili lasciviens, [0437A] pallii gerebat officium; quae multis intricata amplexibus, colorem imaginabatur aquatilem, in qua, supra animalis aquatilis naturam, multifarias particulatam in species, fabula commentabatur picturae. Illic cetus rupibus contendens, suae scopulo quantitatis, turriti corporis incursu, navium arietabat oppidula. Illic canis marinus, cum latrabili sui nominis aequivocatione, nullis indulgendo latratibus, sui generis lepores maris venabatur in saltibus. Illic sturgio sui corporis nobilitatem individuali sui corporis benedictione, mensis offerebat regalibus. Illic halex piscis generalissimus, ampla sui corporis communitate, pauperum solabatur jejunia. Illic plays sui corporis dulcoratis saporibus, in quadragesimali austeritate, carnis redimebat absentiam. Illic [0437B] mulo dulcibus suae carnis irritamentis, palata seducebat gustantium. Illic tritula sinus marinos ingrediens, in aequore baptizata, salmonis nomine censebatur. Illic delphinus suae apparitionis perennio, maris invectiones futuras praedicebat. Illic in sirenum renibus piscis, homo legebatur in facie. His marinae regionis incolis pallii portio concessa fuerat medialis; reliqua vero chlamidis portio, pisces peregrinos habebat, qui diversis fluctibus evagantes, in dulcioris aquae patria sedes posuerant. Illic lucius exactione tyrannica, non exigentia meriti, subditos, corporis proprii incarcerebat ergastulo. Illic barbulus non minoris sui corporis dignitate famosus, cum plebecula piscium familiarius habitabat. Illic alosa tempus comitata vernalescum, veris [0437C] deliciis sui saporis delicias offerens, sui corporis adventu, gustus salutabat humanos. Illic muraena multiplici fenestrata foramine, febrium introductiones lectitabat prandentibus. Illic anguilla colubri naturam imaginans quadam proprietatis similitudine, neptis credebatur esse ejusdem. Illic perca, spermatis jaculis loricata, aquatilis lupi minus abhorrebat insultus. Illic capito quod inferioris corporis parvitate perdebat, strumoso recuperabat in capite. Hae sculpturae, tropo picturae, eleganter in pallio figuratae, natare videbantur pro miraculo. Tunica vero polymita opere picturata plumario, infra se corpus claudebat virgineum. Quae multis stellata coloribus, in grossiorem materiam conglobata, [0437D] in terrestris elementi speciem aspirabat. In hujus vestis parte primaria, homo sensualitatis deponens segnitiem, ducta ratiocinationis aurigatione, coeli penetrabat arcana. In qua parte, tunica suarum partium passa dissidium, suarum injuriarum contumelias demonstrabat. In reliquis tamen locis, partes eleganti continuatione concordes, nullam divisionis in se sustinebant discordiam. In quibus quaedam picturae incantatio, terrestria animalia vivere faciebat. Illic elephas monstruosa corporis quantitate progressus in aera, os sibi a natura conditum multiplici fenore duplicabat. Illic camelus strumoso corpore deformis, quasi servus emptitius, hominum usibus ministrabat. Illic cornua vicem cassidis usurpando, bubali frontem videbantur armare. [0438A] Illic taurus terram pedibus vexando, mugitibus intonando, sui duelli fulmina praecinebat. Illic boves, taurorum recusantes militiam, quasi rustici, servilibus negotiis inhiabant. Illic equus ferventi provectus audacia, suo assessori commilitans, hastam frangebat cum milite. Illic asinus clamoribus horridis aures fastidiens, quasi per antiphrasim organizans, barbarismum faciebat in musica. Illic unicornis virginali soporatus in gremio, ab hostibus somnum mortis incurrebat. Illic leo, rugitus carmina auribus natorum immurmurans, in illis vitae suscitabat igniculum. Illic ursa, per portas narium fetus enixa deformes, ipsos stylo linguae crebrius delambendo monetans, meliorem ducebat in formam. Illic lupus, latitando, [0438B] furis usurpabat officium. Illic pardus, apertiori latrocinio neronizans, pecudum vulgus non solum in vestibus, verum etiam in propria praedabatur persona. Illic tigris pecualium civium rempublicam crebra innocentis sanguinis effusione violabat. Illic onager, asini exuens servitutem, naturae manumissus imperio, montium incolebat audaciam. Illic aper dentis armatura fulmineus, mortem propriam canibus multiplici vendebat in vulnere. Illic canis autem phantasticis vexando vulneribus, aera dentium importunitate mordebat. Illic cervus et dama, pedum velocitate volatiles, vitam praeeundo lucrantes, subsequentium canum morsus defraudabant iniquos. Illic caper lana vestitus sophistica, nares fastidire quadriduano videbatur [0438C] odore. Illic aries tunica nobiliore trabeatus, uxorum pluralitate gavisus, matrimonii defraudabat honorem. Illic vulpecula idiotam bruti exuens animalis, ad meliorem hominis anhelabat astutiam. Illic lepus melancholico arreptus furore, non somno, sed timoris sopore perterritus, canum somniabat adventum. Illic cuniculus pelle nostri frigoris iram temperando, carne propria nostrae famis debellabat insultus. Illic castor, ne ab hostibus totius corporis patiatur dicresim, corporis partes amputabat extremas. Illic lynx, tanta luminis limpiditate vigebat, ut ejus respectu lippire caetera animalia viderentur. Illic martes et sabelo, semi-plenam palliorum pulchritudinem eorum postulantem subsidia, [0438D] suarum nobilitate pellium, ad plenum deducebant. Has animalium figuras, historialis figurae repraesentatio, quasi jucunditatis convivia, oculis donabat intuentium. Quid vero in caligis camisiaque, in superioribus vestibus consepultis picturae industria somniabat, nulla certitudinis auctoritate probavi; sed tantum, ut quaedam fragilis probabilitatis remedia docuerunt, opinor in herbarum arborumque naturis, ibi picturae lusisse lasciviam. Illic arbores, nunc tunicis vestiri purpureis, nunc foliis criniri virentibus, nunc florum parturire redolentem videro infantiam, nunc fetum senescere potiorem. Sed quoniam solius probabilitatis lubrico, non certitudinis fide hujus seriem picturationis agnovi, hanc sub silenti pace sepultam praetereo [0439A] Calcei autem, ex allutea pelle traducentes materiam, ita familiariter pedum sequebantur ideas, ut in ipsis pedibus nati, ipsisque mirabiliter viderentur inscripti. In quibus vix a vera degenerantibus essentia, sub picturae ingenio flores amoenabantur umbratiles.

Illic forma rosae, picta fideliter,

A vera facie devia paululum,
Aequabat proprio murice purpuram,
Telluremque suo sanguine tinxerat.
Concludens sociis floribus, adfuit
Flos illic redolens gratus Adonidis,
Argentoque suo nobile lilium,
Praedicabat agros, imaque vallium.
Illic ore thymus disparere disputans[0439B]
Certabat, reliquis floribus invidens
Narcissi sociis flore, jocantia
Ridebant tacito murmure flumina.
Vultu florigero flos aquileius
Florum praenituit lucifer omnium,
Vernalisque loquens temporis oti
Stellabat violae flosculus arbuta,
Picturae facies plena favoribus:
Hic florum speciem vivere jusserat
Quae regalis erat chartula nominis,
Scribentisque tamen nescia pollicis.
Hae sunt veris opes, et sua pallia,
Telluris species, et sua sidera,
Quae pictura suis artibus edidit,
[0439C] Flores effigians arte sophistica.
His florum tunicis prata virentibus
Veris nobilitat gratia prodigi.
Haec byssum tribuunt, illaque purpuram;
Quae texit sapiens dextra favonii.