2 - Parricida carcerem petens

DAMNATUS PARRICIDII ANNO CUSTODIATUR.

Qui sub noverca damnatus est, vult illum pater domi custodire. Ille petit, ut publico carcere servetur. Iubete quam primum ad illas me impiorum tenebras trahi. Liceat impetrare quod non licet recusare. Ego me umquam crederem tam infelicem, ut mihi aliquis etiam carcerem invideat? Parum est tibi in cruciatus meos annus et carcer; vereris, ne quem gemitum miseri aures tuae perdant, ne non singulis tormentis meis paterni oculi fruantur, ne laxata vincula desit qui astringat. Non potes adversus damnatum iure patris uti: iam non larem habeo, non sacrum, non patrem, ac, ne damnatum esse paeniteat, non novercam. Video carcerem publicum, saxis ingentibus structum, angustis foraminibus tenuem lucis umbram recipientem. In hunc rei abiecti robur Tullianumque prospiciunt, et, quotiens iacentes ferrati postis stridor excitat, exanimantur, et alienum supplicium spectando suum discunt. Sonant verbera, cibus recusantibus spurca manu carnificis ingeritur. Sedet ianitor inexorabili pectore, qui matre flente siccos teneat oculos. Inluvies corpus exasperat, manum catenae premunt. Quid est, quod me lex anno reservat, nescioquid diu cogitat? Nimirum de parricidio, etiam cum creditur, non liquet. Aestimate, iudices, quid fugiam, qui hoc postulo! Quid hoc est, iudices, a patre parricida non timeor? Dicam "saevite" cum rogem? Dicam "miseremini" cum carcerem rogem?

PARS ALTERA

Egone secretum isti conscientiae dabo et ibi te patiar includi, ubi non erubescas? Dignus es, parricida, dignus es videre patrem, si tam grave putas, ut vel carcerem malis. Debeo, iudices, debeo tandem agere mitius pater, si tam graviter sibi damnatus irascitur. Mirabar, si quis tantum sceleris auderet, quin contemnere carcerem posset. Fugit, odit, avertitur et limen patris execratur: ignoras profecto sortem tuam, si putas aliud iudices debere respicere, quam quod nolis. Hanc lucem patere, si gravis est, hunc diem, si odisti, vide. Nihil illi adversus patrem liceret, si parricida non esset. Leno Iuvenes frequenter ad lupanar veniebant. Cum his leno frequenter denuntiasset, ne accederent, foveam fecit et complevit ignibus. Adulescentes cum venissent, exusti sunt. Accusatur a parentibus eorum leno laesae rei publicae. "Denuntiavi" inquit: dii boni, quantum ausus est, cui ne post denuntiationem quidem creditum est! Fuit in illis summa pietas: placuere patribus; summa frugalitas: displicuere lenoni. Tu te iure audes defendere? Nihil ei licet, in quem nihil non licet. "Denuntiavi" inquit: novimus lenonum minas venales. "Iniuriam" inquit "faciebant mancipiis meis." Quid enim aliud in his quam iniuriam vendis?

PARS ALTERA

Ubi quid futurum est denuntiatum, culpa patientis est. Decreto reditu exul occisus Adulescens dives nobilis hospitatus apud exulem. Exul scripsit senatui velle se indicare de affectata tyrannide. Senatus revocandum censuit hoc divite contradicente. Dum revertitur exul, occisus est. Accusatur dives affectatae tyrannidis. Intercepisse te putas indicium? Ipse fecisti. Secundum sententiam divitis pauper non est reversus. Dicturum se de tyrannide pollicetur: quid vis suspicemur? Tu nihil nuntias, sed, unde venisti, venerunt epistulae consecutae. Sed cur de publico statu mandare hospiti noluit? Putatis illum contradixisse? Confessus est. Sceleratis ingeniis et plus quam civilia cupientibus non dominari instar servitutis est. Iam pridem [te] arci nostrae tua fortuna minitatur. Supra civilem hanc peraequationem divitiae te elevaverunt. Non sine exemplo timemus: in Manlio quondam potuisse damnatum est.

PARS ALTERA

Non intellego, quemadmodum infamet iste sententiam meam; ego si auditus essem, ille non esset occisus. Inquieta res est homo, cui iam in deterius nihil superest. Egerat mecum illic multa de iudicibus, de ignominia sua. Prodam necesse est affectus hospitis mei: hoc tyrannis videbatur. Dives imperator Pauper et dives inimici. Pauperi duo filii. Dives imperator creatus. Rumor ortus est prodi rem publicam a pauperis filiis. Utrumque torquens pernegantem necavit, corpora eorum extra vallum proici iussit. Quae hostes sepelierunt et recesserunt. Pauper accusat divitem caedis. Numquam, iudices, contra istum tutior veni: quicquid auferri potuit, amisi. Soli omnium torti sunt, donec mentirentur. Ita laniatos miseros, ita confusis lineamentis proici iussit, ut iam nec pater posset agnoscere. Miramini, si ab hostibus sepulti sunt? Nullos sic ab isto esse tortos nisi captivos putarent. Proditores putas, quos tam misere tamque crudeliter punitos hostis non vindicavit? "Pauperes erant" inquit "et ideo potuere corrumpi." Age, qui nescit illos ideo perisse, quod divitias nimis oderant? Super eculeum corpus extenditur, et irato imperatori tortor non sufficit. Uritur, et flagella ignibus adiuvantur. quaeritis exitum? Pernegavit. Tortor inimicus tamen, quod quaerebat, invenit, nos proditores, qui pro te, patria, etiam sub isto militavimus.

PARS ALTERA

Negas potuisse corrumpi? Pauperes fuerunt. Negas voluisse prodere? Inimici. Non possum tibi proditionis argumentum afferre praesentius: quamdiu vixere, pugnatum est. Cum mihi civitas mandaret imperium, quo malo laboraret, intellexit. Imperatorem me fecit inimicus. Demens ter triumphalis Ter triumphalis, ter consularis, cum haberet liberos aeque ter triumphales, ter consulares, suspendit se. Liberatus a liberis ab iisdem reus fit dementiae. Omnium calamitatum materia est homo diu felix. Nesciunt stare successus, et quotiens prodire felicitas non potest, redit. Mori volo; quid me iam fortuna custodit?

PARS ALTERA

Ter consulatum gessisti, ter triumphasti; licet iam velit fortuna mutari, in illius potestate non est fuisse. Quis timeret fortunam, nisi prodisset? Pater excaecatus Cum luxurioso filio pater abdita matre secessit in secretum. Excaecatus rediit. Petit a filio talionem. Mater se fecisse dicit. Invenit, iudices, pessimus adulescens, quomodo utrumque excaecaret parentem. Quid te secreto fecisse credamus? Matrem in foro excaecas. Non vis pro matre verum dicere, cum illa pro te mentiatur. In tantam iuvenis processit amentiam, [ut] propter illum pater ut perderet oculos, mater odisset. Tu me, mulier, excaecare potuisti, quae nec parricidam potes? Ut innocens sis; dum excaecaretur pater, exspectasti? "Non feci" inquit. Non crederem, si confitereris. Talis es, adulescens, ut excaecare volueris patrem, ut et excaecari velit mater. Quam sceleratus es. Plus te pater odit, quam eum, a quo excaecatus est. Tantum ausus est integro patre; quid facturus est inter duos caecos? Quam miser est pater, cui verum dicendum est, quam misera mater, cui mentiendum! Non eruit oculos quisquis laborat, ut hoc fecerit. Cuius crimen est excaecasse patrem, patrocinium excaecare matrem. Qui fieri potuit, ut mala fuerit uxor, quae tam bona mater est? "Ego feci." Non sceleris, sed matris ista confessio est.

PARS ALTERA

Si neganti, iudices, non vultis, quod proximum est, credite confitenti. Sed si difficile est fateri, etiam cum feceris damni paulum,

< . . . >

Pater receptis oculis cui erant tres filii, amissis duobus flendo oculos perdidit. Somniavit se recepturum oculos, si tertius filius perisset. Somnium uxori indicavit, illa filio prodidit. Suspendit se adulescens, pater recepit oculos. Repudiat uxorem. Agit illa iniusti repudii. Ante omnia hoc ad vos meae defero infelicitatis, quod videre coepi, si spectatores oculi tertiae redeunt orbitatis; qui calamitatibus cesserant, parricidio reverterunt. Mirabar profecto, quod in utriusque orbitate solus pater oculos perdidisset. Iussus sum videre, postquam spectatorem tertia orbitas non habebat. Numquid discutiunt recti necessitatem, qui aliquid amore fecerunt? Cessate parumper, exhausti fletus, differ aliquantum, saucium lumen: decet esse oculos duriores, qui scelere reverterunt. Nullum in tali calamitate ab uxore solacium: miserationem meam tunc habuit, postquam coepi monere de filio. Horret referre animus quod paenitet indicasse. Nec remedia quaerenda sunt, ubi maioris supplicii sanatio. "Gratulandum patri est, quod non filius somniavit, debet hoc sola mater audire, vel ut filio caveat, vel ne mariti doleat caecitatem." Arcesso coniugem: "iam" inquam "esse caecus cupio. Etiam nunc apud me latet quod sola tu nosti." Subito aspectu somnii in metus veni, et, fateor, de filio quidem timui, sed de matre non credidi. Nullum impatientius malum est quam invidia cum calamitate. Qui, ut scelerate viderem, non recepi oculos, sed perdidi caecitatem, vidi miser primum quod ultimum videram: pendebat extinctus, et contentus laqueus adulescentis colla tenuabat. Pro nefas! Haec in filium cum oculis meis venerant. O quam putasti nec maritum posse sanari! Iam tempus est fletuum, immo iam tempus est caecitatis. Damnati adoptivi Pauper et dives inimici. Pauperi tres filii. Quodam tempore visi sunt amici. Petit dives a paupere filios in adoptionem et accepit. Unus in adulterio deprehensus est et occisus, alius affectatae tyrannidis reus factus est damnatus. Tertium pauper repetit. Dives contradicit. Nihil tamen praeter luctus meos gravius quam quod, ubi odia nihil fecere, videatur amicitia plus nocere. Quicquid esse potuit in paupere, totum dives accepit. Qui si bonum animum in adulescentes meos tenuit, filios ambo perdidimus. Novum audaciae genus: tyrannidem affectat pauperis filius. Utinam sic filios perdidissem, ut queri de fortuna liceret! Dolere integre non potest, qui urgetur irasci. Scio, quales habuerim: et inimico et diviti placere potuerunt. Divitiae inconstantium animorum [in] summa pernicies. < . . . > Vel velle ad me redire vel nolle: si vult, non delectat qui retinetur invitus; si non vult, iam timeo, quod divitias amare coepit. Permissae licentiae magna securitas est potestas cum moderatione. Recordare, quantis meis redemerim malis, ne adhuc videremur inimici!

< . . . >

VENEFICII REA TORQUEATUR, DONEC CONSCIOS INDICET.

Amissa uxore, ex qua habebat filium, duxit alteram et de ea suscepit filiam. Adoleverunt ambo infantes. Repente ambiguis signis perit adulescens. Pater uxorem accusavit et damnavit. Cum torqueretur, filiam sibi consciam dixit. Petitur puella ex lege ad poenam. adest ei pater. Noverca filios nostros aut insimulatione persequitur aut veneno, quae scelus suum et in domo veneficae et in suppliciis docuit parricidae. Adoleverunt ambo, sed minor filia et praeter sexum multo fratre simplicior. In uno utriusque mortem videtis: cum periit adulescens, et fratri venenum datum est et sorori. O novercae stulta crudelitas: amasset et consciam putaremus? Pro nefas! Conscia dicitur, cui frater perit! Cur, postquam adolevit puella, est interemptus adulescens? Tamdiu ergo fuit novercae quieta crudelitas, quamdiu aetas illius ad persuasionem conscientiae perveniret? Modum non habet iracundia metiendi.