CAPUT VII

EPISCOPUS CORAM HODIERNIS PROVOCATIONIBUS

Confidite, ego vici mundum (Io 16, 33)

66. Ecclesiam gregi assimilat Sacra Scriptura, «  cuius ipse Deus pastorem se fore praenuntiavit et cuius oves, etsi a pastoribus humanis gubernantur, indesinenter tamen deducuntur et nutriuntur ab ipso Christo, bono Pastore Principeque pastorum  ».²⁷⁷ Nonne suos discipulos «  pusillum gregem  » vocavit Ipse Iesus, quos est cohortatus ne timerent, verum ut spem colerent? (cfr Lc 12, 32).

Saepenumero hanc suis discipulis cohortationem iteravit Iesus: «  In mundo pressuram habetis, sed confidite, ego vici mundum  » (Io 16, 33). Ad Patrem rediturus, postquam Apostolorum lavit pedes, dixit eis: «  Non turbetur cor vestrum  » et addidit: «  Ego sum via [...] Nemo venit ad Patrem nisi per me  » (Io 14, 1-6). Hanc Viam, quae Christus est, pusillus grex, Ecclesia nempe, est ingressa, quam Ipse dirigit, Bonus Pastor, qui «  cum proprias omnes emiserit, ante eas vadit, et oves illum sequuntur, quia sciunt vocem eius  » (Io 10, 4).

Ad Christi Iesu imaginem eiusque in vestigiis Episcopus quoque exit mundo eum nuntiaturus Salvatorem hominis, cuiusque hominis. Evangelii Missionarius, Ecclesiae nomine agit, quae humanitatis est experta ac nostrae aetatis hominibus proxima. Quocirca Episcopus, evangelico radicalismo roboratus, fallaces ideologias detegere, bona vindicare quae ideologicis iudiciis proculcantur, veritatem dignoscere debet. Ipse cum Apostolo iterare se posse novit: «  In hoc enim laboramus et certamus, quia sperantes sumus in Deum vivum, qui est Salvator omnium hominum, maxime fidelium  » (1 Tim 4, 10).

Episcopi tunc operam illa parresia notabit, quae ex Spiritu operante oritur (cfr Act 4, 31). Quocirca a se ipso recedens Iesu Christi nuntiandi causa, Episcopus fidenter atque animose suum munus sumit, «  factus pontifex  », «  pons  » vere factus ad omnes homines intendens. Pastoris studio permotus exit ipse ad oves perquirendas, Iesum persequens, qui effatur: «  Et alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili, et illas oportet me adducere, et vocem meam audient et fient unus grex, unus pastor  » (Io 10, 16).

Iustitiae pacisque auctor Episcopus

67. Intra hanc missionarii officii provinciam, synodales Patres iustitiae prophetam designaverunt Episcopum. Praepotentium bellum adversus debiles, hodie magis quam praeterito tempore, latas scissuras inter divites ac pauperes egit. Pauperes sicut legiones numerantur! Intra quendam oeconomiae ordinem iniquum, ubi praegraves structurarum vigent incongruentiae, a vita sociali exclusorum condicio in dies ingravescit. In complures terrae partes fames ingruit, cum alibi opes rerumque copiae adsunt atque pauperes praesertim, iuvenes, perfugae, gravissimis his inaequalitatibus premuntur. Multis quoque in locis mulier dedecoratur in sua personae dignitate, quae hedonisticae ac materialisticae culturae subicitur.

Contra ac saepe intra has iniustitiae condiciones, quae contentionum mortisque necessario reserant ianuam, Episcopus defensor stat iurium hominis, ad Dei imaginem similitudinemque creati. Is moralem Ecclesiae doctrinam enuntiat, ad vitae ius tuendum inde ab ortu usque ad naturalem exitum; socialem Ecclesiae quoque doctrinam enuntiat, quae in Evangelio innititur atque studiose debiles defendendos curat, se faciens vocem illorum qui voce carent, eorum sustinendo iura. Procul dubio socialis Ecclesiae doctrina in condicionibus etiam gravioribus spem gignere potest, quandoquidem si nulla est pauperibus spes, nulla erit cuiquam, ne divitibus quidem qui dicuntur.

Episcopi terrores ac genocidium strenue damnaverunt itemque pro iis qui lugent propter iniurias, qui persecutiones patiuntur, qui opere carent, pro pueris variis gravissimisque modis vexatis vocem intenderunt. Ad sanctae Ecclesiae similitudinem, quae in mundo intimae cum Deo coniunctionis unitatisque totius generis humani est sacramentum,²⁷⁸ Episcopus quoque est pauperum defensor ac pater, de iustitia hominumque iuribus est sollicitus, spei est lator.²⁷⁹

Patrum synodalium verbum, ac Nostrum, manifestum fuit ac grave. «  Facere non potuimus quin, Synodo vertente, resilientem vocem multorum aliorum multitudinis casuum audiremus [...] Moralis ordo prorsus est commutandus [...] Nonnulla pandema mala, perdiu parum ponderata, integras multitudines ad desperationem adducere possunt. Numne continuatae famis summaeque paupertatis drama silentio praeterimus, tempore nimirum quo homines plus quam umquam humanitati aequae bonorum communicationis suppetunt instrumenta? Facere non possumus quin Nostram necessitudinem perfugarum migrantiumque multitudine ostendamus, qui propter bella, politicas oppressiones vel oeconomicas discriminationes, suum solum relinquere coguntur, opus quaesituri pacisque spem habituri. Adsunt calamitates pestilenti aere procuratae, illius morbi AIDS, ut aiunt, augmentum, litterarum ignoratio, nullum futurum aevum tot puerorum iuvenumque qui in viis relinquuntur, mulierum abusio, pornographia, intolerantia et improbabilis religionum ad vim inferendam abusio, medicamenti stupefactivi mercatus armorumque commercium: index non est absolutus! Attamen, his in omnibus difficultatibus licet versentur, humiles attollunt caput. Eos Dominus respicit et sustentat: 'Propter miseriam inopum et gemitum pauperum, nunc exsurgam, dicit Dominus' (Ps 12[11], 6)  ».²⁸⁰

His gravissimis rebus modo descriptis, sequitur congruenter necessarioque ut pax invocetur ac sustineatur. Semper namque operantur quaedam contentionum officinae, quas hereditate tradiderunt superius saeculum totumque millennium. Ne locorum quidem dimicationes desunt, quae inter culturas et nationes magnas scissuras producunt. Taceamusne de religionis fundamentalismis, qui iugiter inimici sunt dialogi ac pacis? Complures orbis regiones pulveris pyrii repositorio assimilantur, quod in eo est ut explodat et in humanam familiam maximos dolores inferat.

Hasce inter condiciones enuntiare pergit Ecclesia Christi pacem, qui in sermone montano «  pacificorum  » (cfr Mt 5, 9) beatitudinem proclamavit. Pax omnium est officium, quae ex innumeris cotidianisque parvis vitae actibus manat. Ipsa suos prophetas artificesque desiderat, qui in primis in communitatibus ecclesialibus deesse non possunt, quarum Episcopus est pastor. A Iesu sumens exemplum, qui venit ut captivis remissionem... et annum Domini acceptum praedicaret (cfr Lc 4, 16- 21), is usque paratus erit ad hoc ostendendum, christianam spem cum totius hominis societatisque promovendae studio arte coniungi, quemadmodum Ecclesiae doctrina socialis docet.

Coram exinde bellorum, pro dolor!, haud raris condicionibus, si sunt, Episcopus, etiam cum populum ad propria iura tuenda cohortatur, semper debet monere christiano in quovis casu ultionem esse seponendam et veniam dandam hostibusque dilectionem.²⁸¹ Sine enim venia abest iustitia. Licet difficulter recipiatur, quod affirmatur omnibus prudentibus hominibus perspicuum apparet: vera pax venia tantum componitur.²⁸²

Inter religiones dialogus, potissimum pro mundi pace

68. Quemadmodum variis in occasionibus iteravimus, inter religiones dialogus paci gentium inservire debet. Religionum enim traditionibus necessaria ad dissipationes superandas ac mutuam populorum amicitiam observantiamque iuvandam suppetunt subsidia. Synodus monuit ut una cum populorum curatoribus auctores sint Episcopi congressionum, ut attente dissensiones ac vexantia orbem bella perpendant, sic ut perviae reperiantur viae ad iustitiae, concordiae pacisque communem operam procurandam.

Dialogi inter religiones de pace momentum vehementer extulerunt synodales Patres iique Episcopos rogaverunt, ut novas consensionis aperiendas vias in cuiusque Dioecesibus curarent. Novae viae ad pacem insuper pandi possunt per religiosae libertatis confirmationem, cuius fecit mentionem in Decreto Dignitatis humanae Concilium Vaticanum II, per educationis itemque operam in novarum generationum beneficium, atque recte communicationis socialis adhibitis instrumentis.²⁸³

Inter religiones tamen dialogus, qui praevidetur, latior est atque hanc ob causam Patres synodales confirmarunt partem esse illum novae evangelizationis, hac praesertim aetate, cum, magis multo quam praeteritis temporibus, iisdem in regionibus, iisdem in urbibus, in cotidianae vitae operis locis, homines diversarum religionum sectatores simul vivunt. Inter religiones igitur dialogus a multarum christianarum familiarum cotidiana vita postulatur atque hanc quoque propter rem Episcopi, sicut fidei magistri ac Dei Populi pastores, ei congruam curam praestare debent.

Eo quod una vivunt cum aliarum religionum hominibus christiani, peculiari stringuntur iidem officio singularitatem universalitatemque mysterii Christi salvifici testificandi deindeque Ecclesiae necessitatem veluti pro cunctis hominibus salutis instrumenti. «  Dum assertione huius veritatis ad fidem pertinentis nihil adimitur sincerae aestimationis qua Ecclesia prosequitur religiones mundi huius nostri, simul vero a radice excluditur mentis ille habitus relativismi religiosi vestigiis impressi, qui ad putandum inducit «  aliam religionem tantidem esse ac aliam  ».²⁸⁴ Quapropter liquet prorsus inter religiones dialogum nuntii ac fidei propagationis numquam fungi vice posse, quippe quae principalem praedicationis, catechesis Ecclesiaeque missionis constituant finem.

Quod palam et citra ambiguitatem affirmatur hominis salutem ex redemptione pendere, quam Christus fecit, haud obstat quominus cum aliis religionibus instituatur dialogus. Praeterea christianae spei profitendae sub lumine non erit obliviscendum eandem ipsam inter religiones dialogi fundamentum iacere. Sicut namque in conciliari Declaratione Nostra aetate affirmatur, «  una enim communitas sunt omnes gentes, unam habent originem, cum Deus omne genus hominum inhabitare fecerit super universam faciem terrae, unum etiam habent finem ultimum, Deum, cuius providentia ac bonitatis testimonium et consilia salutis ad omnes se extendunt, donec uniantur electi in Civitate Sancta quam claritas Dei illuminabit, ubi gentes ambulabunt in lumine eius  ».²⁸⁵

Civilis, socialis atque oeconomica vita

69. Sua in pastorali sollicitudine Episcopus amoris iustitiaeque necessitatibus deesse non potest, quae ex socialibus oeconomicisque condicionibus hominum pauperiorum oriuntur, in quibus desertis atque vexatis peculiares imagines Iesu totidem respicit christifidelis. Eorum intra ecclesialem civilemque communitatem praesentia fidei nostrae christianae sinceritatem experitur.

Aliquid de implicata illa re, quam globalizationem appellant, dicere velimus, quae una est ex praesentis mundi peculiaritatibus. Etenim rei oeconomicae, nummariae et culturae item in unum globum coacervatio, seu «  globalizatio  », ut aiunt, adest, quae pedetemptim, propter progressus qui cum informatica arte iunguntur, roboratur. Quemadmodum alias diximus, ipsa acre iudicium requirit, ut bona malaque dignoscantur necnon varia consectaria, quae Ecclesiae cunctoque hominum generi contingere possunt. Hanc ad operam multum conferre possunt Episcopi, qui usque necessitatem memorabunt ad caritatis globalizationem perveniendi, minime quibusdam ad extremam societatem detrusis. Hac de re synodales quoque Patres «  globalizationis caritatis  » provehendae officium memoraverunt, considerantes hoc in eodem ambitu de publico debito condonando quaestiones, quod rem oeconomicam tot gentium in discrimen obicit, dum socialem politicumque earum progressum cohibet.²⁸⁶

Haud hanc sic gravem materiem retractantes, tantum praecipua iteramus, iam alibi tractata: hac in re Ecclesiae mens ad tria essentialia et confinia vertitur, scilicet ad humanae personae dignitatem, solidarietatem et subsidiarietatem. Itaque «  res oeconomica globalizata sub iustitiae socialis principiorum lumine expediri debet, potiorem partem pro pauperibus, qui oeconomiam globalizatam cavere possint, ac simul boni communis internationalis postulata servando  ».²⁸⁷ In solidarietatis vim dynamicam inserta, globalizatio homines iam non ad marginem reducere potest. Solidarietatis namque globalizatio recta ex caritate illa universali pendet, quae est Evangelii anima.

Rerum naturae tutela mundique creati custodia

70. Synodales Patres oecologiae quaestionis ethicas quoque rationes memoraverunt.²⁸⁸ Re quidem vera quod alta quadam significatione solidarietas globalizanda memoratur, id quoque, et instanter quidem, ad mundi creati attinet tutelam terraeque bona. «  Creaturae gemitus  », cuius Apostolus facit mentionem (cfr Rom 8, 22), inversis hodie rationibus contingere videtur, quoniam de eschatologica intentione iam non agitur, in exspectatione revelationis filiorum Dei (cfr Rom 8, 19), verum de quodam mortis spasmo, qui hominem ipsum arripere conatur ut eum destruat.

Hic namque sua fraudulentiore pravioreque specie oecologiae quaestio manifestatur. Reapse «  altius graviusque moralium implicationum signum, quae in oecologiae quaestione versantur, vitae respicit observantiam, quae deest, quaeque in compluribus inquinantibus agendi rationibus observatur. Faciendarum rerum saepe rationes potiores sunt quam opificis dignitas atque eoconomiae bonum singularum personarum, si non universarum prorsus gentium, antefertur. His in casibus, inquinatio deleticiave innaturalisque destructio, nonnumquam vero prae se fert hominis contemptionem  ».²⁸⁹

Omnino liquet non modo oecologiam physicam in discrimine versari, scilicet variorum animantium domicilium in periculum committi, verum etiam humanam oecologiam, quae praecipuum vitae omne genus bonum tueatur atque futuris generationibus locum quendam comparet, qui, ut fieri potest, Creatoris consilio proximus sit. Quapropter oecologica conversione opus est, cui operam praestabunt Episcopi, congruam docentes cum rerum natura necessitudinem. Doctrinae de Deo Patre sub lumine, caeli et terrae Creatore, de «  ministeriali  » necessitudine agitur: homo namque, Creatoris minister, medium creationis occupat locum.

Ministerium Episcopi valetudini consulens

71. Sollicitus de homine Episcopus cogitur ad imitandum Iesum, vere «  bonum Samaritanum  », compassione plenum et misericordia, qui ullo absque discrimine de homine curam adhibet. Valetudinis tutela inter hodiernas provocationes praecipuum tenet locum. Plurima sunt adhuc, pro dolor!, aegrotationis genera quae variis in orbis terrarum regionibus saeviunt et, quamvis humanae scientiae celerrimo progrediantur gradu, ad novas quaerendas solutiones vel subsidia, quo melius morbos oppetant, novae usque exoriuntur rerum condiciones, quibus physica et psychica valetudo debilitatur.

In dioecesana circumscriptione quilibet Episcopus, expertis suffultus personis, vocatur ad navitatem «  Evangelium Vitae  » omnino proclamandi. Studium ad medicinam et infirmorum assistentiam humanas reddendas ex parte christianorum qui dolentibus hominibus proximos sedulo se praebent, in singulorum animis suscitant figuram Iesu, corporum animarumque medici. Ex monitionibus quas suis Apostolis tradidit, hortationem ad infirmos curandos non neglexit (cfr Mt 10, 8).²⁹⁰ Hac de re, ordinatio et promotio accommodatae rei pastoralis pro valetudinis administris in corde Episcopi primatum habeant.

Peculiarem in modum Patres synodales adducti sunt sollicitudinem enixe exprimere provehendi authenticam «  vitae culturam  » apud hodiernam societatem: Id quod forsitan magis permovet nostrum animum Pastorum est contemptio vitae a conceptione usque ad eius conclusionem, simul cum dissolutione familiae. Ex parte Ecclesiae repudiatio abortus et euthanasiae est confirmatio vitae, confirmatio originalis bonitatis creationis, confirmatio quae attingere potest singulos homines in sacello conscientiae, confirmatio familiae, primae spei cellulae, in qua Deus sibi complacet eam hortans ut «  ecclesia domestica  » efficiatur.²⁹¹

Pastoralis cura Episcopi erga migrantes

72. Motus populorum insuetam in praesens adepti sunt magnitudinem et sese ostendunt frequentissimos, qui ingentem hominum numerum complectuntur. Ex quibus, plures sunt qui se amovent vel fugiunt ex terra patria ob bellicas conflictationes, ob oeconomicam iacturam, ob politicos ethnicos socialesque incursus et ob naturae calamitates. Omnes huiusmodi migrationes, quamvis inter se diversae, graves proponunt quaestiones nostris communitatibus de iis quae attinent ad problemata pastoralia qualia sunt evangelizatio et dialogus inter religiones.

Quocirca opportunum est ut in Dioecesi provideatur instituendis structuris aptis ad hospitalitatem et pastoralem curam horum hominum, secundum varias cuiusque condiciones. Necesse est etiam cooperationi inter Dioeceses finitimas favere, ut efficacius et aptius vindicetur servitium, quo etiam consulatur ut sacerdotes et operatores laici, praecipui munifici et prompti, formentur ad hoc necessarium servitium, id maxime quod afficit quaestiones naturae legalis quae surgere possunt ex harum personarum locatione in novo ordine sociali.²⁹²

In hoc contextu Patres synodales, provenientes ex Ecclesiis catholicis orientalibus, iterum agitarunt illam quaestionem, novam quibusdam sub aspectibus et gravia afferentem detrimenta quoad concretam vitam, nempe de earum communitatum fidelibus emigrantibus. Contingit enim ut innumeri christifideles, qui ad catholicas Ecclesias orientales pertinent, extra terram originis et extra sedes hierarchicas orientales habitu stabiliterque commorentur. Agitur enim, uti patet, de quodam rerum statu qui cotidie conscientiam Pastorum sollicitat.

Hac de re, Synodus Episcoporum necessarium etiam censuit methodos exquirere, quibus Ecclesiae catholicae, sive Orientales sive Occidentales, statuere possint opportunas et idoneas structuras pastorales, ut responderi valeat exigentiis horum fidelium extra patriam degentium.²⁹³ Attamen Episcopi loci graviter tenentur, quamvis diversi sint ritus, pro his fidelibus ritus orientalis esse veri Patres, qui, ad pastoralem curam quod attinet, tueantur eorum religiosa et peculiariter culturalia bona, in quibus nati sunt et prima christianae didicerunt formationis rudimenta.

Hi quidam sunt tantum ex aspectibus in quibus et christianum testimonium et episcopale ministerium gravi implicantur instantia. Cura assumendi obligationes quae afficiunt universum orbem, illius problemata, provocationes, exspectationes, ad officium nuntiandi Evangelium spei pertinet. In periculo enim semper versatur futurum hominis, quatenus hic «  in spe vivit  ».

Facile intellegi potest cur, quandoquidem provocationes acervantur, quibus spes subicitur, temptatio exoriatur haesitationis et diffidentiae. Christianus tamen novit se condiciones adhuc graviores oppetere posse, quoniam suae fundamentum spei est in mysterio Crucis et Resurrectionis Domini positum. Christianus hinc tantummodo virtutem haurire potest ut promptum se exhibeat ad servitium Dei, qui salutem et integralem hominis liberationem exoptat.