[137-150]

Non cultu facieque minor, non arte secunda,
Tertia uirgo suo non fraudat munere currum.
Euocat exterius mentem, studioque uocatam
Destinat, atque manus animo ducente gubernat,
Supremasque manus apponit opusque sororum
Perficit atque semel factum perfectius ornat.
Excolit illa gradu supremo que positiuo
Facta gradu fuerant, sed non augmenta superni
Finis contigerant, gradibus contenta secundis.
Nec mirum si facta prius perfectius ornans
Perficit et factum cultu meliore uenustat,
Cui magis arridet species et gracia forme,
Quod comites multa pictoris preuenit arte,
Totam pictoris artem sub pectore claudens.
Exemplans auri speciem miraque polytus
Arte iacet crinis, inuestit colla capillus
In uultuque natat color igneus, ignis in ore
Purpureus roseo uultum splendore colorat,
Sed partim uultus candor peregrinus inheret
Natiuoque suum certat miscere colorem.
Nunc uario fluctu lacrimarum riuus inundat,
Nunc uultum uarii risus aurora serenat,
Abstergens fletus lacrimas, nunc uirgo seueros
Pretendit uultus cum magestate rigoris,
Nunc oculus sursum lumen delegat in imum,
Nunc cadit huius apex, nunc totum lucis acumen
In latus obliquans, anfractus querit et umbram.
In dextra gerit illa tubam cornuque sinistram
Donat et in cornu signat preludia belli.
Claudit eam uestis que, picturata colore
Multiplici, gaudet uarios inducta colores.
Hic pictoris ope splendet pictura coloris
Rectorici, sic picturam pictura colorat.
Hic uelud in libro legitur quis finis et actor,
Forma uel officium, que causa, quis ordo, quid artis
Rectorice proprium, que uirtus, qualiter instans
Nunc tonat illa minis, nunc uerbi luce coruscat,
Nunc pluit illa preces, nunc laudibus imbuit aurem;
Quid cause genus efficiat, quo tendat et ad quem
Deueniens finem deliberet utile, iustum
Iudicet, affirmet rectum, demonstret honestum;
Que partes artis, quis earum texitur ordo,
Qualiter in primis ars inuenit ipsaque tandem
Ordinat, eloquitur, memorat, pronunciat, ut sic
Ordine legitimo sibimet respondeat ordo;
Quas uel quot partes oracio rethoris in se
Contineat uel qua serie texantur in illa;
Quomodo principium mentem mouet, erigit aurem,
Excitat auditum, cor iudicis apparat illi,
Quo magis attentus, docilis magis atque benignus
Redditur auditor et mentem dedicat auri;
Quomodo sub breuibus uerbis narratio uerum
Explicat, aut latitans ueri sub imagine falsum;
Qualiter in summa particio colligit omne
Quod sequitur, dispersa legens, diffusa coartans;
Qualiter in partem faciens assertio nostram
Argumenta notat, probat, exprimit, astruit, infert;
Qualiter oppositam ferit infirmacio partem,
Destruit, infirmat, dissoluit, dissipat, urget;
Quomodo concludens conclusio singula fine
Legitimo claudit, sistens sermonis habenas;
Quod factum factiue genus nomenue requirat
Questio, diuersis racionum nixa columpnis,
Que lis de facto certet, que questio iuris,
Que uel quot species, que simplex queue relata
Queue relatiue partes; cur astruat illa
Criminis objectum, hec transferat, illa repellat,
Comparet hec equa librans incommoda lance;
Qualiter assumat contencio robur utrinque,
Cum lex rixatur socie contraria legi,
Vel contra scriptum discors sentencia pugnat,
Vel parit in scripto dubium sentencia duplex,
Vel quando nomen describi possit ut ipsum
Nominis ambiguum descriptio certa resignet,
Vel cum jure loci, persone, temporis ipsa
Questio transfertur, alios motura tumultus,
Vel si contendat contencio nescia certe
Legis et a simili rationis robora firmat;
Quomodo personis accomoda roboris arma
Dant argumentis, sed falso robore nutant
Nomen, natura, uictus fortunaque uultus
Pretendens dubios, habitus, affectio, fallax
Consilium, studia, casus, oracio, factum;
Euentus que contineant, quid questio facti
Obtineat. facto que sint adiuncta uel ipsum,
Ut res deposcit, solito de more sequantur;
Quis modus in facto uel que complexio facti,
Quis locus aut tempus, occasio, causa, facultas.