Caput

4004 XVI  |               nec surdus de discrimine sonorum iudicare possunt. Sint iidem,
4005 XVIII|              enim interest reipublicae sontes puniri, quam insontes absolui.
4006 III  |                se habeant, ut facinora sontium eodem modo puniant utque
4007 X    |               fuisse aliquem unum, qui sordes ):annui carceris pertulisset,
4008 VI   |              et patienda multa inepta, sordida, seruilia, ut ad id aliquando,
4009 III  |            existiment, quam infimos et sordidos, qui nisi mortem uel carcerem,
4010 XXI  |              epitomas in leges aliquid soriberet. Alii alia desiderant; ideo
4011 XXI  |           Polonico bona fratris mortui sorori superstiti adimuntur, eadem
4012 XXI  |             gentis ex duobus fratribus sororibusue, matrimonium contrahere
4013 XVIII|              inter potentes et infimae sortis homines nullum eiusmodi
4014 XXI  |          infinitas et multorum annorum spaciis durantes pepererunt.~6.
4015 X    |               illi ipsi, a quibus elus speciem sumpsimus, illud restrinxerint.
4016 X    |         praecipiuntur. Nam et personam spectandam esse an potuerit facere
4017 XVIII|              delectantur, ad rem nihil spectantibus hoc epigrammate:~Non de
4018 X    |               dignitas magistratus huc spectat, ut iure ac imperio rempublicam
4019 XIIII|               cohorte militum dicebiat spemque reponat in sua innocentia,
4020 III  |           lasciuiunt. Quid igitur boni sperandum de hac rerum contrariarum
4021 III  |                monstri simile? Non est sperandus in republica, in qua lex
4022 XIIII|              fruitur et tu in posterum speras te fruiturum. Vobiscum quidem,
4023 VI   |        uirtutibus destituitur, non est spes, ut bene imperare possit.
4024 XVI  |             totius nationis Germanicae Spirae, quae urbs est ad Rhenum
4025 XXI  |         sumptus , fecisse, nihilominus splendide uixisse, pauperes subleuasse,
4026 VI   |                 qui uero nullo maiorum splendore commendentur, uirtute propria
4027 XXI  |              mentis errore a te fictum splendorem? Nescis multos ante te uiros
4028 XXI  |              nostri homines loquuntur) spoliandum est templi tegendi causa.
4029 VI   |                restituantur, ut duplum spoliatus accipiat, duplum thesauro
4030 XXI  |               illi spiritu Dei agantur sponteque faciant, quae iussa sunt.
4031 XVI  |            simulauit se in partes duas srissurum ac inter illas partiturum.
4032 IIII |                reipublicae tranquillum stabilire ac tueri.~ ~
4033 XX   |         captantur, sed res iudicatae , stabiliuntur, quibus status reipublicae
4034 XVI  |                iuris aequabilitas, qua stant bene fundatae respublicae,
4035 X    |              destinauit in manus eius, statuam locum in quem confugiat."
4036 III  |              tum medicinam faciat, tum statuat poenam. Quis, per Deum immortalem,
4037 XXI  |           licentia dominis permittenda statuendi de scultetis, quod uelint.
4038 XXI  |    indignitatem punire de illoque solo statuere, quid eos habere, quid non,
4039 VI   |          diuina sic scriptum est: ,,Si statueritis uobis creare regem, more
4040 XV   |             agitur, solius iureiurando statur, uel uiri eliguntur graues,
4041 XIIII|                oportere, ut iudicio se staturos et iudicatum soluturos (
4042 XV   |         utuntur, iurandi per solem aut stellas improbatur diuina uoce,
4043 XVIII|               magna hominum frequentia stipati aut etiam armis accincti
4044 XVI  |             Quoniam autem nemo militat stipendiis suis dignusque est operarius
4045 XIII |            Foenum, stramen et id genus stipulae ne intra ciuitatem, ubi
4046 IX   |                conductione, locatione, stipulatione, fideiussione, mutuo, commodato,
4047 VI   |             sunt, ad quas regius honor stirpe regia deficiente deferretur.
4048 XXI  |              uocatus se ad primam diem stitit, intelligendam dicit. Peruertere
4049 VII  |           nafcuram pugnare hominum est stolidorum et malorum, de quo alias
4050 X    |       pernegant, itaque ne hero quidem stomachanti in seruum delinquentem animaduertendum
4051 XIII |            aedibus accenditor.~Foenum, stramen et id genus stipulae ne
4052 XVIII|     accusatores quam defensores, ut se strenuos gerant muneribus suis exequendis.
4053 XII  |             tum bonis alienis insidias struere, tum caedes committere non
4054 XVIII|               quam aduersario insidias strui et pericula intentari. Ergo
4055 XIIII|                frangereque animum tuum studeat. Semper armis cinctus, operis
4056 XII  |               rebusque nouandis semper student. Haud ab re fuerit singulos
4057 XVI  |            notarii caligines offundere studeret. Notarius uero uix litigantibus
4058 I    |               magistratus cortrauenire studet, cogitur leges ferre accuratius
4059 VI   |              nutrices, et magistri, et studiorum socii, et collusores, publico
4060 XXI  |               scripta ab illis manibus studiosorum teruntur, ea integra non
4061 XVI  |               uero alterutrius partium studiosus, sed iusticiae patronus
4062 XVI  |              ut sint certi quidam, qui studium iudicandi profiteantur,
4063 XXI  |               sunt ab hominibus partim stultis, partim meticulosis, aut
4064 XVI  |            quam sequatur. Etenim nihil stultius nihilque peruersius est,
4065 XIIII|            possit, quod in adulteriis, stupris uirginum et similibus flagitiis
4066 X    |              sunt, ut eorum, qui nuper stylo non tam atramento quam ueneno
4067 XXI  |       alligatum se principem profiteri suamque authoritatem de iuris authoritate
4068 XVI  |           omnibus rei diuinae uacarent suasque actiones Deo immortali commendarent,
4069 XVI  |           Liceat et domino subditum et subdito dominum ad iudicem legitimum
4070 XXI  |            tamen possessionibus suorum subditorum prorsus abstinuisse? Quas
4071 XVI  |       liberandi sunt. Liceat et domino subditum et subdito dominum ad iudicem
4072 XIIII|              uel conuictum uelox poena subducat, uel liberandum custodia
4073 XVI  |        pendendis, non a laboribus tibi subeundis, nulla illi potestas est
4074 XXI  |          principibus commodas, populis subiectis incommodas, nonnulll metu,
4075 XVI  |           agentes, homines imperio suo subiectos condemnant. Non est haec
4076 VII  |                in quemuis hominem sibi subiectum, de ea item, quam maritus
4077 I    |             ferre accuratius ac poenas subinde magie ac magis exacerbare.
4078 XVI  |              simile aliquando iudicium subire cogeretur. Ita rex barbarus
4079 XXI  |              Atque illud mihi admirari subit tam ineptam interpretationem
4080 XXI  |              legislatoris erat, ut uel subito, uel eodem in colloquio
4081 III  |                quae breui Dei nudicium subitura esset, constituere se non
4082 XXI  |            splendide uixisse, pauperes subleuasse, amicos ditasse, ecclesias
4083 XXI  |         pendere ac principatum legibus submittere maius esse, quam imperare
4084 XVI  |            fieri possit, ne sint longa subsellia iudicum. Melius et citius
4085 XVIII|           omnes cateruae, omnla arma a subselliis iudicum amoueantur. Soli
4086 X    |                de tempore XXIIII horas subsequente additur, non iam tum impune
4087 X    |          peruenire debere, nec eos ius succedendi habere pronunciant. Et haec
4088 XXI  |            maximos, quorum tu in locum successisti, non minores te sumptus ,
4089 XVI  |              qui in horum loca proximi successuri sunt, siquidem sacerdotio
4090 X    |            lignatum profectus manum ad succidendum arborem admouerit ferrumque
4091 XVI  |             occisi filium eius iudicem suffecit, ea lege atque omine, ut
4092 XVI  |                locum demortuorum alios sufficerent et eligerent, ea quidem
4093 XVII |                una et altera hebdomada sufficeret conuentui, ad quem oratores
4094 XVI  |               iudices, qui deliguntur, sufficiant cognoscendis omnibus et
4095 VI   |              reipublicae addicatur.~5. Sufficit uni unus magistratus aut
4096 XVI  |                quibusdam in rebus clam suffragiis decernere conueniat? Denique
4097 XXI  |        sententia magis omnino principi suggerenda est, ut cognoscat se hominem
4098 X    |            tempusque aliud expectandum sumendi suplicii, cum tempestates
4099 X    |          centenis diximus unum) poenam sumere legi diuinae congruentem,
4100 XIIII|                posset commode uindicta sumi, nisi caperetur. Seque consoletur
4101 XXI  |       prouerbio) tenui rerum maximarum sumis exordium, extremitates corporis
4102 XVI  |              est, aiunt ei iudici, qui summam in terris habeat potestatem
4103 III  |              illis facta per calumniam summamque malitiam deformando. Quid
4104 X    |                reditionem, ante mortem summi pontificis, ab eo qui in
4105 X    |        praestantibus, omnem potestatem summorum reipublicae honorum ademptam
4106 X    |               scilicet et argenteis ad summos honores ascendere contendunt,
4107 X    |               licere. Qui uero (pergit summus legislator edicere, Exodi
4108 III  |                libertatis tituli uires sumpserunt. Multi odio quodam hominum,
4109 X    |            ipsi, a quibus elus speciem sumpsimus, illud restrinxerint. Multa
4110 XVI  |               partes, quae litigarent, sumptibus iudicialibus onerarentur,
4111 XI   |             generis.~ ~Igitur et leges sumptuariae conscribantur et luxus omnis
4112 X    |          furentibus; quicquid in manum sumunt, uertunt in telum. Facile
4113 XIII |               securium et alils liberi sunto, ut sunt coctores ceruisiae,
4114 XVIII|           pertinentibus. Recensent sua suorumque maiorum merita in rempublicam,
4115 XXI  |              in familiam alendam et in supellectilem uariam et in epulas. Quidni
4116 XIIII|                operarum multitudine te superare contendit. Si obuiam tibi
4117 XVI  |              usitatas, ab inferiore ad superiorem iudicem.~8. Iudices rerum
4118 X    |         Alexander etiam imperator, cum superioribus ante se temporibus multos
4119 XIII |         praesertim in contignationibus supernis asseruantor.~Igne aedificia
4120 XXI  |             bona fratris mortui sorori superstiti adimuntur, eadem illa iure
4121 X    |              aliud expectandum sumendi suplicii, cum tempestates illae animi
4122 X    |          florere non potest. Quis enim suppeditabit alimenta et nobis et multis
4123 XVI  |         iudicium. Exquisitum est illud supplicium, quo Cambyses, Persarum
4124 X    |                Sed haec omnia canuntur surdis auribus: nihil moramur tot
4125 XVI  |               caecus de coloribus, nec surdus de discrimine sonorum iudicare
4126 XVI  |         perpetua in hoc officio mansio suspecta habetur, sint sane temporarii.
4127 XV   |          multarum rerum non dicendarum suspecti ac tantum non infames. In
4128 XV   |            grauiter puniendi sunt. Qui suspectus sit eiusmodi temeritatis
4129 XIX  |            quis tandem facinorosos uel suspendet, uel detruncabit, uel aliis
4130 X    |         Christianorum respublica fures suspendio punit, quam poenam a Friderico
4131 XVI  |                iniuriam fugere, sed et suspicionem iniuriae. Qui id negligunt,
4132 X    |           multos uideret ob leuissimas suspiciones tanquam maiestatis reos
4133 X    |                seruitiis eius, cui res sustulissent, addicebantur, uel iis uendebantur,
4134 VI   |        imperent, sed et de migrando in swa cogitent, nec quicquam pensi
4135 XXI  |     interpretatione illustrare propter sycophantas et cauillatores, et de rebus
4136 XVIII|            periuria Punici furoris,~Et Syllas, Mariosque, Mutiosque~Magna
4137 X    |               non oderit, ut si qui in syluam lignatum profectus manum
4138 X    |              ferre non posset lege XII tabularum iniurias XXV aeris poena
4139 XVI  |                ab aduersariis, confici taedio, gladio, uel alio mortis
4140      | tale
4141 II   |               contrariae sint cationi; talesque sola magistratus authoritate
4142 XXI  |              esse conuenit. Huic autem tali lege quid opus esset, qui
4143 XIIII|              in eiusmodi hommes poenam talionis constituit Deut. 19. ~ ~
4144      | talis
4145 X    |               esse et temporibus quasi talorum iactu, hoc est casu, non
4146 XXI  |             conditores, tam diuersorum tamque discrepantium, alios natos
4147 X    |            magna securitate; nihil nos tangit afflictio plebis, in quam
4148 III  |          commodius, quam lupatis in os tantae belluae iniectis, eam pro
4149 XVI  |            considerentur.~18. Tot enim tantaeque causae ad conuentus uniuersorum
4150 XIIII|              magistratu ac in custodia tantisper habendus, dum uel iudicatum
4151 XVI  |               modo sufficere posse tot tantisque causis cognoscendis. Videmus
4152 X    |             calamitas, ut eorum caedes tantula mercede redimantur. Profecto
4153 X    |             modo possumus, eorum uitas tantuli faciamus? Sed supra etiam
4154 XIII |                ne scintillae euolantes tectis noceant.~Ignis a Calendis
4155 XVIII|               legibus ipsis ab omni ui tectum esse, quo liberius de re
4156 XXI  |       loquuntur) spoliandum est templi tegendi causa. Cur igitur tu hominibus
4157 III  |            irretiant, ab illis tanquam telae aranearum perrumpantur.
4158 X    |              auellitor.” Ergo seu quis telo ligneo ferreoue, seu saxo
4159 X    |               manum sumunt, uertunt in telum. Facile quidem haec signa
4160 III  |        consistit, sed cum in caecis ac temerariis animi commotionibus coercendis,
4161 XXI  |        resplendeat, in dissimilitudine temeritas, consilii inopia, iniquitas
4162 X    |                 quam ut nos casibus et temeritati regendos demus et gubernandos?
4163 XV   |             Qui suspectus sit eiusmodi temeritatis ac potius peruersitatis,
4164 X    |               Multa autem de eo nostra tempestate et in foro et in senatu
4165 X    |      expectandum sumendi suplicii, cum tempestates illae animi sedarentur,
4166 XIIII|        proiicit, et in conuiuia, et in templa. Si eodem in loco tecum
4167 XXI  |              loquuntur) spoliandum est templi tegendi causa. Cur igitur
4168 X    |                Theodosium rebus sacris templique ingressu instituit arcere
4169 XV   |              publice docent populum in templis, uim et sanctitatem iurisiurandi
4170 XVI  |            suspecta habetur, sint sane temporarii. Sit in illos iam ex centuriis
4171 X    |              soluentium, et horarum ac temporum ad comprehendendum homicidam
4172 VI   |                necessitudine deuinctos teneant. Quod cum aliae prouinciae,
4173 XXI  |          accusetur, lege conuiciatoris teneatur. Quod autem exempli causa
4174 XVIII|      abuterentur ad offundendas iudici tenebras. Verum iustissimum fuerit
4175 III  |             altiorem dignitatis gradum tenent, quam qui inferiorem; seuerius
4176 VI   |         inficiant ueneno suo principis tenerum animum, unde tandem infinita
4177 XIIII|              uerae libertatis rationem tenetis, mecum considerate, quorsum
4178 XVI  |              iudicis animum corrumpere tentauerit, sit et hunc cuilibet liberum
4179 X    |            existimet ullum, quantumuis tenuem hominem, talem esse, ut
4180 XVI  |            impatientes. Quod si causae tenues essent, leuius id ferendum
4181 XXI  |              nostratibus in prouerbio) tenui rerum maximarum sumis exordium,
4182 III  |       amplificandam, sed ad iniurias a tenuibus propulsandas referenda est.
4183 XIIII|           equestri id tributum inquies teque id ferre, ut si quid forte
4184 XXI  |              iuris cautiones multaeque tergiuersationes natae, quae lites infinitas
4185 XIIII|              possesslones tuae, cum de terimnis aut re uendicanda agitur.
4186 XVI  |               iudicandi et sine debito terminandi causas omnes ad se perlatas,
4187 XVI  |               sunt uel de possessionum terminis, uel de integris haereditatibus,
4188 XVI  |           impediret, quo minus singuli ternarii iudicandis suis hominibus
4189 XVI  |        iudicandis suis hominibus aliis ternariis uterentur pro assessoribus
4190 XVI  |               omnibus ideo, ut quisque ternarius sui ordinis homines iudicet.
4191 X    |               enim effusione maculatur terra, nec potest a sanguine in
4192 VI   |               olim cernere uelint. Vae terrae, ut ait diuinus uates, cuius
4193 XIIII|         incessu ac omni corporis gestu terrere te frangereque animum tuum
4194 XXI  |              illis manibus studiosorum teruntur, ea integra non sunt. Itaque
4195 XVI  |           medio, qui inter aedes illas teset tanquam insula, templum
4196 X    |               ut nulla sit eius factio testamenti, nisi primum restituant
4197 VIII |                aditio haereditatis seu testamento, seu ab intestato nobis
4198 X    |            insignem alicuius nequitiam testantia perinde plectuntur, atque
4199 XXI  |      conscripserunt, monumenta illorum testantur. Itaque et leges recte et
4200 XV   |               omnis eiusmodi religiosa testatio fiat, Deo immortali interposito
4201 X    |           plectitor. Ei autem, qui non tetendit insidias, sed Deus illum
4202 XIIII|        pericula, calamitates et caedes teterrimae consequuntur! Vos uero,
4203 VI   |           Itaque non immerito oratores tetrarchiae Mazouiae nobilissimae quodam
4204 X    |       existimare. Igitur si sententiae Theodosianae accedere libet, certe non
4205 X    |              Ambrosius, uir diuinus ac Theodosium rebus sacris templique ingressu
4206 XV   |             legislator de his uidebit. Theologorum quoque est, qui publice
4207 X    |   extraherentur? Etenim cum Theodosius Thessalonicensibus iratus plures quam aequum
4208 XXI  |         iudicim animi fuisse." An uero tibii uidetur noluisse inquinare
4209 XV   |             dicit: ,,Dominum Deum tuum timebis et illi soli seruies; ipsi
4210 XVI  |               aliorum cuiusuis generis timenda sunt. Vix aliquis inter
4211 XVI  |          annorum. Quorum si quae uitia timentur, non minus et aliorum cuiusuis
4212 XIIII|               enim est eum de se nihil timere, qui alicui periculum malitiose
4213 XVI  |            securi, aliorum iudicia non timerent. Verum qui ita loquuntur,
4214 X    |              tam atramento quam ueneno tincto publice scripserunt plebeium
4215 X    |           oculis fulgurantibus, lingua titubante, uerbis perplexis et furentibus;
4216 III  |               priuilegia et libertatis tituli uires sumpserunt. Multi
4217 XVI  |         aestimare licet, qui honoribus titulotenus gaudent. ~ ~
4218 VII  |           nobilium, nec uulgo nobilium titulus militis tribuendus, quem
4219 XVIII|             inter multos partita magis tolerabilis foret.~4. Si leges ea breuitate
4220 VI   |                ciues non sunt. Hi etsi tolerandi sunt in suo munere, tamen
4221 XIIII|            Deus ille sceleratae istius tolerantiae uestrae impias causas, ideo
4222 XIIII|             patienter toleretis. Verum toleratis persaepe magno uestro malo.
4223 XIIII|                causa hancque licentiam tolerent, quam pericula, calamitates
4224 XIIII|               iisdem fruendi patienter toleretis. Verum toleratis persaepe
4225 XVIII|               frustrandum adhibeantur, toliendae sunt e medio et a foro iusticiae
4226 XVI  |              perpetui constituerentur, tollamus igitur magistratus omnes
4227 XVIII|          eiusmodi cantilenis~ ~Polloni tollant equites peditesque cachinnum.~
4228 XVI  |            praescribantur, multo minus tollantur.~5. Iudicis quoque est lites,
4229 XXI  |            securos reddere; aut igitur tollenda est, aut ad modum iam dictum
4230 IIII |               quoad eius fieri possit, tollere; statum reipublicae tranquillum
4231 X    |       ignauorum, solertium et inertium tolli necesse est: Cupiditas etiam
4232 XVI  |               iudicandi eos in re sua, tollimus rationem omnem iusti iudicii,
4233 X    |          nihilo meliores in furcam mox tolluntur, forte emendatiores futuri,
4234 XV   |           ulcisci credunt. Haec opinio topera praeconum uerbi Dei ex animis
4235 VI   |                 ebriosorum, adulatorum torba procul ab eis pellatur,
4236 VI   |          instar saeui tyranni uexet et torqueat eum, in cuius animo inualuit,
4237 XXI  |                marcis mulctantor, nisi Torte dictum contraria sententia
4238 X    |                Ore sunt tumenti, facie torua, oculis fulgurantibus, lingua
4239 XIII |               non toti uici, aliquando totae urbes conflagrent. ~ ~
4240 XVI  |               per dies comitiales, sed toto anni tempore causis ex omnibus
4241      | totus
4242 XVI  |            urbanis et forensibus rebus tractant; rursum alii, qui inter
4243 XVII |              quae  extra conuentum uix tractari possunt, iudicia famae ac
4244 XXI  |                 tanquam materiam, quam tractent et in qua se exerceant,
4245 XVI  |                uel prorsus aduersariis tradant, morae et impensarum ingentium
4246 XXI  |         sumenda est uia et ratio legum tradendarum. Haec autem et in scholis
4247 XVIII|            hommum, quod in primo libro tradidimus, notare ad legesque reuocare
4248 III  |             existimationem praeclarum. Tradunt rerum scriptores, ut Persarum
4249 X    |             lubricum linguae ad poenam trahendum esse; quae quidem et plura
4250 III  |   congregationes fiunt, ut ciues omnes tranquille et beate uiuere possint;
4251 IIII |            tollere; statum reipublicae tranquillum stabilire ac tueri.~ ~
4252 XXI  |                ad reliquos magistratus transferenda est? Omnino ex aliis magistratibus,
4253 III  |       facinoribus ad suam carnificinam transferendo. De libertate autem quod
4254 XVI  |               ex unis legibus in alias transferri possunt. Optandum autem
4255 XII  |          cogeretur reddere et temporis transmissi et rerum a se gestarum.
4256 X    |         legibus contemptis tantum sibi tribuant, ut immodica sui cura ad
4257 XXI  |             quae ab iusticia unicuique tribuantur? Cur possessiones, quae
4258 XVI  |          perpetuam uoluntatem haberent tribuendi unicuique, quod suum est;
4259 VII  |               nobilium titulus militis tribuendus, quem nunquam meriti sint. ~ ~
4260 XXI  |           iusticiae ius suum unicuique tribuens. Cur igitur non eadem iura
4261 XV   |          sciant se Deo honorem debitum tribuere, cum eum testem inuocant
4262 XIIII|               equestris ordinis tantum tribui oportere, ut iudicio se
4263 XV   |               iusiurandum, honorem Deo tribuit, qui et testis solus sit
4264 XIII |               alio casu incidente, cum tribulibus adsunto, quae necessaria
4265 XVI  |        causarum nullae turbae erunt ad tribunal iudicis, quisque sciet,
4266 XIII |        necessariis instructae uidento. Tribunatu suo durante nisi aliquo
4267 XIII |          Singulae tribus ex suo numero tribunos in annum eligunto, eo quidem
4268 XXI  |            potestatem a republica sibi tributam esse easque se ferre reipublicae,
4269 XVI  |       soluendis, non a uectigalibus et tributis pendendis, non a laboribus
4270 XIII |                operam dato. Ex aliarum tribuum aedibus omnibus bini adsunto,
4271 XVI  |               hos iudices perferretur, trimestre esset. Unus mensis toti
4272 XX   |              quidem a iudice aut etiam triplicantur mulctae exturbatoribus,
4273 XX   |             mulctas uocant) duplicata, triplicata, seu etiam decuplicata magis
4274 X    |        consequutae sunt? Quae haeresim tristissimam in hanc Rempublicam inuexerit;
4275 XVI  |         perpetuos esse, sint ad tempus trium aut quatuor annorum. Quorum
4276 XVIII|                 qui illis ornamenta ac triumphos gentilicios uel per uim
4277 XIIII|           aduersum te ita se gerit, ut truces in te oculos conuertat,
4278 X    |               qui proximum imprudenter trucidassent. Haec enim in libris Numerorum
4279      | tuas
4280 X    |                de iis, qui istam legem tuentur gladium homicidis pro pecunia
4281      | tui
4282 XXI  |              scultetorum erant, itaque tulerunt legem qualem uolebant, nempe
4283 X    |               explesset legemque etiam tulisset, ne quis deinceps mandato
4284 XVI  |                sit, an sententia, quam tulit coram iudice, qui appellatus
4285 XVIII|                se; illi debere prae se tullt, quod reipublicae causa
4286 X    |              gestum iratorum. Ore sunt tumenti, facie torua, oculis fulgurantibus,
4287 X    |               ad ulciscendi auiditatem tumoremque mentis plus satis elatum
4288 XVI  |             reconciliandi discordes et tumultuantes compescendi, et litium causas
4289 XXI  |                uiuunt. Hodie tanta est turba commentariorum, quae ius
4290 XVI  |             constituto causarum nullae turbae erunt ad tribunal iudicis,
4291 X    |                sit, aliquid dolo malo, turbulenter, seditiose aut hostiliter
4292 XI   |       perspicienda pericula sagax, cum Turcas suos natura molles et bibaces
4293 XVIII|                et maledictis indulgere turpe et inhumanum. Romae quidem
4294 XII  |              multorum luxui omnesque a turpi ocio auocarentur ad honestas
4295 XIIII|             ferant impunitatem uel spe turpis commodi, uel libertatis
4296 XVII |               erga nos disquisitionem, tutane sint nobis ab illis omnia,
4297 XX   |           coguntur, nec domi nec foris tuti esse possunt ab illis, qui
4298 XXI  |                tamen quia Ulpianus pro tutore habitus est ab Alexandro
4299 XVIII|             iudicem uenire, tanquam ad tutorem iusticiae atque ad eum,
4300 VII  |            haec de pupillis atque adeo tutoribus et curatoribus. Ad haec
4301 XVI  |              coloni et omnes subditi a tyranide huiusmodi dominorum liberandi
4302 XXI  |         praescripto administranda est. Tyrannica enim est sententia, qua
4303 III  |                uel morte mulctantur, a tyrannide excogitata est, non a prudente
4304 XVI  |               amplectamur? Mihi quidem tyrannidi occurri posse uidetur, si
4305 VI   |          praescribuntur. Iam ut causas tyrannidis Deus praecideret, facultates
4306 III  |          Nullus enim regum, imo nullus tyrannorum maiorem potestatem habere
4307 XXI  |               ipsis minime. Quid autem tyrannum est agere, si hoc non est?
4308 III  |          libertas cogitari potest quam uacare eorum imperio? Confer mihi
4309 XVI  |               suis omnibus rei diuinae uacarent suasque actiones Deo immortali
4310 XVI  |          cogitationes humanae, memoria uacillans ac in negotiorum infinitate
4311 XX   |              intutulerunt. Multis ista uadia (sic enim mulctas uocant)
4312 III  |       immoderata odiosa est, moderatum uaero utrunque et ad diuturnitatem
4313 XIIII|             manibus elabi atque impune uagari sinere; idque reipiublicae
4314 XIIII|              ut sceleratus iste libere uagetur, semperque capiti immineat
4315 XVII |               aliquid a fisco accipere ualde incommodum reipublicae.
4316 XVI  |          sententia, quam sequantur, ut ualeat, contendere solent. Sed
4317 XIII |      instrumenta nec hominum multitudo ualet so sine ordine, ciuium aedes
4318 III  |           utrunque et ad diuturnitatem ualidum est, et ad hominum existimationem
4319 X    |               quod a nobis primo libro uanitatis plenum esse ostensum est.
4320 XVI  |                 Nam etsi iura et leges uariae sunt, ex quibus iudicentur
4321 XXI  |            alendam et in supellectilem uariam et in epulas. Quidni faciant?
4322 XXI  |      interpretes, simulque ansas dedit uarias litigiorum. Est in nostris
4323 XXI  |              esse oportere. Nisi forte uarietas est rerum tanta, ut leges
4324 XIII |                ad haec securim, urnam, uas ante aedes aqua plenum.~
4325 XIII |               cum equis praesto erunt, uasa adducturi, ab oneribus urnarum,
4326 VIII |             seu feudi, hoc clientes et uasalli, item de quasi dominio et
4327 VI   |             Vae terrae, ut ait diuinus uates, cuius rex puer est. Nihil
4328 XIII |           Linteum ligno alligatum, quo udo ignis extinguatur; ad haec
4329 XIII |               quod uideam incredibilem uecordiam non tantum plebeiorum, sed
4330 XVI  |               decumis soluendis, non a uectigalibus et tributis pendendis, non
4331 XIII |               sunt coctores ceruisiae, uectores et alii equos habentes.~
4332 XVI  |           corporis unius eodem spiritu uegetantur, mouentur, et gubernantur.
4333 XXI  |             membra omnia eodem spiritu uegetentur, omnes actiones ab uno quodam
4334 X    |                coelestis, quae tanquam uehemens procella ex alto ruat, nosque
4335 III  |            libidine agendi omnia, quae uelis, coniuncta sit, uix in ulla
4336 XVI  |               partium integram seruare uelle dicebat. Quod et in Areopagitis
4337 XIIII|              mox fiat et uel conuictum uelox poena subducat, uel liberandum
4338 XXI  |               extremitates corporis et ueluti crines et ungues repurgare
4339 XXI  |                iusto legitimoue precio uendat non domino, nec cui ille
4340 X    |    sustulissent, addicebantur, uel iis uendebantur, qui ex huiusmodi mercibus
4341 X    |                plenam fuisse hominibus uendendis mercaturam exercere. Verum
4342 XIIII|                 cum de terimnis aut re uendicanda agitur. At quid illae ad
4343 XVI  |                 Fugiant non minus quam uenenum munera iudices. Idque omnino
4344 XVIII|               aut etiam armis accincti ueniant in iudicium. Quorsum enim
4345 XIII |           necessaria sint, agunto. Non uenientes tribules aut in officio
4346 XVII |           minime necesse esset. Et qui uenirent, eos aliquid a fisco accipere
4347 X    |           diuinae congruentem, quam ut ueniret in manum interfectoris,
4348 XVI  |           essent, eos iudices facerent ueniretque hoc munus pedetentim ad
4349 XVI  |            praecideretur, eoque tandem ueniretur, ut quemadmodum fit in sacerdotiis,
4350 III  |               adhuc et in luce hominum uensatur. Aiunt eum ex possessionibus
4351 X    |                habet unde reddat, ipse uenumdetur. His enim modis damnum resarciebatur
4352 III  |              autem quod dicunt, omnino uera libertas non in licentia
4353 XIIII|                charissimam habetis, et uerae libertatis rationem tenetis,
4354 III  |                scelerum. Atqui hoc non ueram nobilitetem fuerit ostentare,
4355 XIIII|               agitur. At quid illae ad uerbera, uulnera, mutilationes,
4356 XV   |                opinio topera praeconum uerbi Dei ex animis hominum eradicanda
4357 X    |              ad tot absurda delabi non uereantur! Quae quidem absurda et
4358 XVI  |          constitutae, iniuste et parum uerecunde rem agentes, si cadant causa,
4359 I    |                est, si casta educatio, uerecundia, probitas, puri et sancti
4360 X    |      necessitate celare cogatur, tamen uerendum, ne odium inueteratum temporibus
4361 X    |              tamen magnanimi uiri est, uereque regii, ut inquit ille, animi,
4362 XVI  |                Quod si quid secus quam ueritas et iusticia ferat, dixerit
4363 XV   |             cum eum testem inuocant ac ueritati testimonium perhibent. Quod
4364 XVI  |               uerbulo castiget, solius ueritatis rationem ducat hancque sibi
4365 XVIII|                 Hoc enim praetermisso, uersabitur uterque tanquam in tenebris
4366 XIIII|           existimationem in discrimine uersari. Certe et lex diuina in
4367 XVI  |        inaudita, nec unquam in iudicio uersata, nec legibus comprehensa.
4368 XXI  |               in omni doctrinae genere uersatis, ab ambitione et aura populari
4369 XVI  |             magnum, dum uterque pro se uersutia quadam menti notarii caligines
4370 XXI  |           diuturna sunt, pleraque anno uertente in nihilum uertuntur iudicibusque
4371 X    |              quicquid in manum sumunt, uertunt in telum. Facile quidem
4372 XXI  |               anno uertente in nihilum uertuntur iudicibusque magnam afferunt
4373 XVI  |              perire. Quae igitur malum uesania est, cum regem aliis rebus
4374 X    |               Neque desunt, qui tantam uesaniam ornent uirtutis nomine,
4375 XII  |          diuina sancitum est unicuique uescendum esse pane in labore et sudore
4376 X    |             peruenire, tum se aulaeis, ueste preciosa, argento, auro
4377 XV   |              scienter intendere, non e uestigio se rei, de qua agatur, dominum
4378 XI   |              luxus omnis cibi potus ac uestitus interdicatur, picturae impudicae,
4379 VI   |           uobis elegerit, uidelicet de uestra consanguimtate; neque uobis
4380 XIIII|          sceleratae istius tolerantiae uestrae impias causas, ideo in easdem
4381 XXI  |            estis reipublicae plus quam uestrorum commodorum amantes, a uobis
4382 X    |           Dominus, qui habito in medio uestrum, o filii Israelis." Usque
4383 III  |             praeesse, tum iubendo, tum uetando, una et eadem ratione de
4384 II   |          legibus mores boni, contrarii uetantur. Sed legibus adduntur praemia
4385 XXI  |             aequitate constituebantur, uetera abrogabantur, noua excogitabantur.
4386 XXI  |         paratissimi. Tales enim fuisse ueteres et legislatores et iurisperitos,
4387 X    |       priuentur. Lege quidem Romanorum ueteri fures manifesti quadruplo,
4388 XVI  |            illud iudicium exercuisse a ueteribus perhibentur. Erant et Amphictyones,
4389 XI   |             regno fortitudinem amitti, ueternum omnia occupare certum est.
4390 XXI  |        compendium ius redigii curauit; uetuit etiam, ne quis praeter breuiaria
4391 XX   |                iudicandam capere uel a uetula uno uerbulo prohiben posse.
4392 VI   |        nationes alias aliquot familiae uetustissimae selectae sunt, ad quas regius
4393 VI   |              quam instar saeui tyranni uexet et torqueat eum, in cuius
4394 XXI  |               est, ut leges emendentur uiaque et ratione conscribantur.~
4395 II   |                 ut sit dux et magistra uibae actionumque omnium; quam
4396 XIII |         durante nisi aliquo qui pro se uicariam operam impendat constituto,
4397 XVI  |            rationem medendi aliis, qui uicem eius implerent hominibus
4398 XIII |       incendium exoritur, quo non toti uici, aliquando totae urbes conflagrent. ~ ~
4399 XVI  |              Primum igitur singulis in uicinia darentur pagi singuli, ubi
4400 XVI  |         promptuariis haberent, quae ad uictum essent necessaria. Si pagi
4401 XXI  |              et eas posteritati longum uicturas commendarunt. Certe aut
4402 XVI  |              conuentum delatus ac iure uictus et magistratu est amouendus,
4403 XIII |            misericordia adductus, quod uideam incredibilem uecordiam non
4404 XVI  |       ludicandis praeesse minime posse uideamus, ut non id curemus, quo
4405 XXI  |           saepe impediantur, quo minus uideant, quod rectum sit, de quorum
4406 X    |            contemptu sui ac impunitate uideat se iniuriis expositam esse.~
4407 XVI  |            abhorrent, quod periculosum uideatur tales iudices perpetuos
4408 XV   |                 ideo legislator de his uidebit. Theologorum quoque est,
4409 V    |            maioris. Satis mihi functus uidebor officio, si quasi indices
4410 XXI  |            parebunt, cum ad aequitatem uidebunt compositas, et mali non
4411 XX   |                suorum commodorum causa uidebuntur. Poenam reipublicae debitam
4412 I    |              superiore libro satis, ut uidemur, exposuimus. Nunc de legibus,
4413 XV   |             cum eum, cuius res agitur, uident priorem iurantem. Quin potius
4414 XIII |    extinguendum necessariis instructae uidento. Tribunatu suo durante nisi
4415 XXI  |           impulsi, quales et hi fuisse uideratur, qui odio plebeiorum multa
4416 XVI  |           honore multorum prensationes uideremus hique, quorum potestas esset,
4417 XVI  |        inuadendi hoc munus, non abs re uideretur, ut sorte primum eligerentur
4418 XV   |              rem, de qua dicturus est, uiderit, an uero audiuerit tantum?
4419 I    |         probitas, puri et sancti mores uigerent in aliqua republica, in
4420 XV   |                comprobauit. Aliis enim uiis ad rem uindicandam eundum
4421 XVIII|             corruptoribus contrauenire uimque et dignitatem earum tueri
4422 XV   |               quam se non per fraudem, uincendi frustrandiue causa alium
4423 XVI  |          essent iudices, maior numerus uinceret minorem. Conficiendum autem
4424 XVI  |               autem nullum sit arctius uinculum ad officium debitum praestandum
4425 III  |           mentem et iudicium frangunt, uincunt et prosternunt. Nullum mancipium
4426 X    |               suae consulito, ne forte uindex sanguinis dum feruet animo
4427 XV   |                 Aliis enim uiis ad rem uindicandam eundum est, quam doli mali
4428 III  |           ienter uirtuti uiuatur utque uindicandis sceleribus nullus personarum
4429 X    |            diuinitus data caput capite uindicans. Quae igitur est haec poena
4430 XII  |               negotio obseruarentur ac uindicarentur ociosique procul ex finibus
4431 X    |              nullum uero horum pecunia uindicatum est. De quo, quoniam testimonia
4432 X    |               Haec enim tantum pecunia uindicatur et quidem longe minore quam
4433 XV   |             interposito tum teste, tum uindice, tamen non omnis ad eundem
4434 XV   |               eundemque, si mentiatur, uindicem sibi imprecatur. Non igitur
4435 III  |              pauperis iniuriam grauius uindicent quam diuitis, magistratum
4436 III  |             permulti libertatis istius uindices et sentiunt et loquuntur.
4437 III  |                commisum, iisdem poenis uindicet, sed aliis nimis indulgens
4438 X    |           poena iustius atque capitali uindicetur. Adulteria, furta, periuria,
4439 XIIII|              de quo uix posset commode uindicta sumi, nisi caperetur. Seque
4440 X    |              gemitibus inenarrabilibus uindictam flagitat cum de homicidis,
4441 XI   |             molles et bibaces uideret, uino eis prorsus interdixit,
4442 XI   |               minus seuere insolentiam uinolentorum castigamus, cum tamen ebrietas
4443 X    |          uerbis, partim aliis iniuriis uiolare solent et principem et rempublicam,
4444 X    |                interturbat aut iudicia uiolat, quique uel impedit uel
4445 X    |               uno ciue non uidet leges uiolatas esse, quae toti seruiant
4446 III  |            detraxit, id leges sarciant uiolatique pauperis iniuriam grauius
4447 III  |         consequentur, quam si pauperum uiolatores acrius puniantur, quam diuitum.
4448 X    |                percussores. 3. item in uiolentos, in adulteros, in fures.
4449 XVIII|         temeritate et audacia alicuius uiolentur. Ad haec etiam facta hommum,
4450 X    |        turpitudine, qua uita cuiusquam uioletur, leges scribantur.~3. Omnis
4451 III  |        priuilegia et libertatis tituli uires sumpserunt. Multi odio quodam
4452 III  |       hominibus, in quibus inualuerunt uiresque firmarunt, et mentem et
4453 III  |        nobilibus, quantum in unoquoque uirium sit et facultatum, opera
4454 III  |                ea intelligenda, quibus uirtus alicuius illustratur beneficiis
4455 III  |                lex est .probanda, quae uirtutes easdem iisdem praemiis afficiat,
4456 III  |              modestiam, humanitatem et uirtutum omnium munera. Nemo Deum
4457 XVIII|         quendam et iudiciorum expertum uirum, cum narraret inter potentes
4458 XV   |             libanda mihi in praesentia uisa sunt. ~ ~
4459 X    |              et doctrinae non possunt, uisendos praebent. Profecto studio
4460 XXI  |       obseruatio; difficultates multae uitabuntur.~3. Scribantur autem leges
4461 XIII |               CAPUT XIII.~De incendiis uitandis et opprimendis.~Quoniam
4462 X    |             denunciasset, eum infamiam uitare. Quid igitur? An denunciatio
4463 X    |             nullo modo possumus, eorum uitas tantuli faciamus? Sed supra
4464 XXI  |            istae permittunt? Cur illae uitiantem uirginem non cogunt, ut
4465 XX   |         homicidii, adulterii, uirginum uitiatarum et id genns scelerum poena,
4466 XIIII|                quispiam in domum tuam, uitiauit filiam tuam uirginem, occidit
4467 X    |               putauerint res fortuitas uitis hominum plusque eis perditum
4468 X    |           caedis patrator ignoraretur, uitulae occisionem ciuitati, quae
4469 III  |               homines in una republica uiu.entes eadem de causa alii
4470 XXI  |              precipiat? Imo uero talis uiua lex esset et exemplum omnibus
4471 III  |          ciuibus conuen.ienter uirtuti uiuatur utque uindicandis sceleribus
4472 III  |              sanctissime, tum in certa uiuendi disciplina, iuris aequa
4473 X    |              moramur tot accusationes; uiuimus in magna securitate; nihil
4474 III  |             qui est equestris ordinis, uiuit adhuc et in luce hominum
4475 III  |            cuius ex praescripto optime uiuitur et sanctissime, tum in certa
4476 XVI  |       Iudaeorum sapientissimi, quod de uiuo puero inter mulieres duas
4477 VI   |       amicitiae, inimicitiae uel inter uiuos contractae, uel a maioribus
4478 XXI  |         fecisse, nihilominus splendide uixisse, pauperes subleuasse, amicos
4479 X    |               quam furorem incitant ad ulciscendi auiditatem tumoremque mentis
4480 XV   |       mortalium curare, nec impietatem ulcisci credunt. Haec opinio topera
4481 III  |              ad honestatem et communem ulilitatem constituantur, ita quidem,
4482 III  |               2. Neque uero libertates ullae tanti esse debent, ut eas
4483 XVI  |              faciant ad iusticiam sine ullius personae respectu obtinendam
4484 X    |             afficiendi. Nemo existimet ullum, quantumuis tenuem hominem,
4485 III  |                ut ex neutra in alteram ullus accessus fiat, neutra alterius
4486 XXI  |              non sit. Quae uox indicat Ulpianum gratiae causa sic scripsisse.
4487 XXI  |           infra ostendemus, tamen quia Ulpianus pro tutore habitus est ab
4488 XVI  |            curant iusticiamque in diem ulteriorem reiiciunt. Non est hoc agere
4489 XVI  |              omittitur et in conuentus ulteriores profertur; quo fit, ut multi
4490 XVI  |             omnes ad se perlatas, sine ulteriori prouocatione. Itaque a sententiis
4491 XXI  |          interest tales interpretes in ultimas insulas relegare, qui maliciosa
4492 XV   |         rerumque occultarum et seuerus ultor periuriorum. Mos etiam ille,
4493 X    |              uel amicorum iniuriam mox ultum eant, quod a nobis primo
4494 XVI  |                cognoscendi et finiendi unamquamque causam, quae ad hos iudices
4495 XXI  |               ipsi danda est opera, ut unas leges scribat omnibus his
4496 XIIII|           Semper armis cinctus, operis undique septus cum sicis, gladiis,
4497 XXI  |           corporis et ueluti crines et ungues repurgare contendis, caput
4498 XVI  |    amputationem afficiendus. Sit autem unicuilibet potestas accusandi talem
4499 XXI  |               gubernatiis res humanas, unicum tantum hominum genus ob
4500 X    |               proferretur. Nunc quidem uniuersa Christianorum respublica
4501 XVI  |             omnibus municipiis iudicio uniuersi conuentus detigerentur.
4502 VIII |            deinde alii, quibus bonorum uniuersitas, alii quibus res singulae
4503 XX   |        hominibus priuatis. Quod cum in uniuersum accipiendum sit, tum uero