Dig. 13.5.0. De pecunia constituta.

Dig. 13.5.1pr.

Ulpianus 27 ad ed.

Hoc edicto praetor favet naturali aequitati: qui constituta ex consensu facta custodit, quoniam grave est fidem fallere.

Dig. 13.5.1.1

Ulpianus 27 ad ed.

Ait praetor: " qui pecuniam debitam constituit". " qui" sic accipiendum est " quaeve", nam et mulieres de constituta tenentur, si non intercesserint.

Dig. 13.5.1.2

Ulpianus 27 ad ed.

De pupillo etsi nihil sit expressum edicto, attamen sine tutoris auctoritate constituendo non obligatur.

Dig. 13.5.1.3

Ulpianus 27 ad ed.

Sed si filius familias constituerit, an teneatur, quaeritur: sed puto verum et ipsum constituentem teneri et patrem de peculio.

Dig. 13.5.1.4

Ulpianus 27 ad ed.

Eum, qui inutiliter stipulatus est, cum stipulari voluerit, non constitui sibi, dicendum est de constituta experiri non posse, quoniam non animo constituentis, sed promittentis factum sit.

Dig. 13.5.1.5

Ulpianus 27 ad ed.

An potest aliud constitui quam quod debetur, quaesitum est. sed cum iam placet rem pro re solvi posse, nihil prohibet et aliud pro debito constitui: denique si quis centum debens frumentum eiusdem pretii constituat, puto valere constitutum.

Dig. 13.5.1.6

Ulpianus 27 ad ed.

Debitum autem ex quacumque causa potest constitui, id est ex quocumque contractu sive certi sive incerti, et si ex causa emptionis quis pretium debeat vel ex causa dotis vel ex causa tutelae vel ex quocumque alio contractu.

Dig. 13.5.1.7

Ulpianus 27 ad ed.

Debitum autem vel natura sufficit.

Dig. 13.5.1.8

Ulpianus 27 ad ed.

Sed et is, qui honoraria actione, non iure civili obligatus est, constituendo tenetur: videtur enim debitum et quod iure honorario debetur. et ideo et pater et dominus de peculio obstricti si constituerint, tenebuntur usque ad eam quantitatem, quae tunc fuit in peculio, cum constituebatur: ceterum si plus suo nomine constituit, non tenebitur in id quod plus est.

Dig. 13.5.2

Iulianus 11 Dig.

Quod si filii nomine constituerit se decem soluturum, quamvis in peculio quinque fuerint, de constituta in decem tenebitur.

Dig. 13.5.3pr.

Ulpianus 27 ad ed.

Quod si maritus plus constituit ex dote quam facere poterat, quia debitum constituerit, in solidum quidem tenetur, sed mulieri in quantum facere potest condemnatur.

Dig. 13.5.3.1

Ulpianus 27 ad ed.

Si quis autem constituerit quod iure civili debebat, iure praetorio non debebat, id est per exceptionem, an constituendo teneatur, quaeritur: et est verum, ut et pomponius scribit, eum non teneri, quia debita iuribus non est pecunia quae constituta est.

Dig. 13.5.3.2

Ulpianus 27 ad ed.

Si is, qui et iure civili et praetorio debebat, in diem sit obligatus, an constituendo teneatur? et labeo ait teneri constitutum, quam sententiam et pedius probat: et adicit labeo vel propter has potissimum pecunias, quae nondum peti possunt, constituta inducta: quam sententiam non invitus probarem: habet enim utilitatem, ut ex die obligatus constituendo se eadem die soluturum teneatur.

Dig. 13.5.4

Paulus 29 ad ed.

Sed et si citeriore die constituat se soluturum, similiter tenetur.

Dig. 13.5.5pr.

Ulpianus 27 ad ed.

Eum, qui ephesi promisit se soluturum, si constituat alio loco se soluturum, teneri constat.

Dig. 13.5.5.1

Ulpianus 27 ad ed.

Iulianus legatum romae constituentem, quod in provincia acceperat, putat conveniri debere, quod et verum est. sed et si non cum romae esset, sed in provincia adhuc, constituit se romae soluturum, denegatur in eum actio de constituta.

Dig. 13.5.5.2

Ulpianus 27 ad ed.

Quod exigimus, ut sit debitum quod constituitur, in rem exactum est, non utique ut is cui constituitur creditor sit: nam et quod ego debeo tu constituendo teneberis, et quod tibi debetur si mihi constituatur, debetur.

Dig. 13.5.5.3

Ulpianus 27 ad ed.

Iulianus quoque libro undecimo scribit: titius epistulam ad me talem emisit: " scripsi me secundum mandatum seii, si quid tibi debitum adprobatum erit me tibi cauturum et soluturum sine controversia. " tenetur titius de constituta pecunia.

Dig. 13.5.5.4

Ulpianus 27 ad ed.

Sed si quis constituerit alium soluturum, non se pro alio, non tenetur: et ita pomponius libro octavo scribit.

Dig. 13.5.5.5

Ulpianus 27 ad ed.

Item si mihi constituas te soluturum, teneberis: quod si mihi constitueris sempronio te soluturum, non teneberis.

Dig. 13.5.5.6

Ulpianus 27 ad ed.

Iulianus libro undecimo digestorum scribit procuratori constitui posse: quod pomponius ita interpretatur, ut ipsi procuratori constituas te soluturum, non domino.

Dig. 13.5.5.7

Ulpianus 27 ad ed.

Item tutori pupilli constitui potest et actori municipum et curatori furiosi:

Dig. 13.5.5.8

Ulpianus 27 ad ed.

Sed et ipsi constituentes tenebuntur.

Dig. 13.5.5.9

Ulpianus 27 ad ed.

Si actori municipum vel tutori pupilli vel curatori furiosi vel adulescentis ita constituatur municipibus solvi vel pupillo vel furioso vel adulescenti, utilitatis gratia puto dandam municipibus vel pupillo vel furioso vel adulescenti utilem actionem.

Dig. 13.5.5.10

Ulpianus 27 ad ed.

Servo quoque constitui posse constat et, si servo constituatur domino solvi vel ipsi servo, qualemqualem servum domino adquirere obligationem.

Dig. 13.5.6

Paulus 2 sent.

Idem est et si ei qui bona fide mihi servit constitutum fuerit.

Dig. 13.5.7pr.

Ulpianus 27 ad ed.

Sed et si filio familias constituatur, valet constitutum.

Dig. 13.5.7.1

Ulpianus 27 ad ed.

Si mihi aut titio stipuler, titio constitui suo nomine non posse iulianus ait, quia non habet petitionem, tametsi solvi ei possit.

Dig. 13.5.8

Paulus 29 ad ed.

Si vero mihi aut titio constitueris te soluturum, mihi competit actio: quod si, posteaquam soli mihi te soluturum constituisti, solveris titio, nihilo minus mihi teneberis.

Dig. 13.5.9

Papinianus 8 quaest.

Titius tamen indebiti condictione tenebitur, ut quod ei perperam solutum est ei qui solvit reddatur.

Dig. 13.5.10

Paulus 29 ad ed.

Idem est et si ex duobus reis stipulandi post alteri constitutum, alteri postea solutum est, quia loco eius, cui iam solutum est haberi debet is cui constituitur.

Dig. 13.5.11pr.

Ulpianus 27 ad ed.

Hactenus igitur constitutum valebit, si quod constituitur debitum sit, etiamsi nullus apparet, qui interim debeat: ut puta si ante aditam hereditatem debitoris vel capto eo ab hostibus constituat quis se soluturum: nam et pomponius scribit valere constitutum, quoniam debita pecunia constituta est.

Dig. 13.5.11.1

Ulpianus 27 ad ed.

Si quis centum aureos debens ducentos constituat, in centum tantummodo tenetur, quia ea pecunia debita est: ergo et is, qui sortem et usuras quae non debebantur constituit, tenebitur in sortem dumtaxat.

Dig. 13.5.12

Paulus 13 ad ed.

Sed et si decem debeantur et decem et stichum constituat, potest dici decem tantummodo nomine teneri.

Dig. 13.5.13

Paulus 29 ad ed.

Sed si quis viginti debens decem constituit se soluturum, tenebitur.

Dig. 13.5.14pr.

Ulpianus 27 ad ed.

Qui autem constituit se soluturum, tenetur, sive adiecit certam quantitatem sive non.

Dig. 13.5.14.1

Ulpianus 27 ad ed.

Si quis constituerit se pignus daturum: cum utilitas pignorum imrepserit, debet etiam hoc constitutum admitti.

Dig. 13.5.14.2

Ulpianus 27 ad ed.

Sed et si quis certam personam fideiussuram pro se constituerit, nihilo minus tenetur, ut pomponius scribit. quid tamen si ea persona nolit fideiubere? puto teneri eum qui constituit, nisi aliud actum est. quid si ante decessit? si mora interveniente, aequum est teneri eum qui constituit vel in id quod interest vel ut aliam personam non minus idoneam fideiubentem praestet: si nulla mora interveniente, magis puto non teneri.

Dig. 13.5.14.3

Ulpianus 27 ad ed.

Constituere autem et praesentes et absentes possumus, sicut pacisci, et per nuntium et per nosmet ipsos, et quibuscumque verbis.

Dig. 13.5.15

Paulus 29 ad ed.

Et licet libera persona sit, per quam tibi constitui, non erit impedimentum, quod per liberam personam adquirimus, quia ministerium tantummodo hoc casu praestare videtur.

Dig. 13.5.16pr.

Ulpianus 27 ad ed.

Si duo quasi duo rei constituerimus, vel cum altero agi poterit in solidum.

Dig. 13.5.16.1

Ulpianus 27 ad ed.

Sed et certo loco et tempore constituere quis potest, nec solum eo loci posse eum petere, ubi ei constitutum est, sed exemplo arbitrariae actionis ubique potest.

Dig. 13.5.16.2

Ulpianus 27 ad ed.

Ait praetor: " si appareat eum qui constituit neque solvere neque fecisse neque per actorem stetit, quo minus fieret quod constitutum est. "

Dig. 13.5.16.3

Ulpianus 27 ad ed.

Ergo si non stetit per actorem, tenet actio, etiamsi per rerum naturam stetit: sed magis dicendum est subveniri reo debere.

Dig. 13.5.16.4

Ulpianus 27 ad ed.

Haec autem verba praetoris " neque fecisse reum quod constituit" utrum ad tempus constituti pertinent an vero usque ad litis contestationem trahimus, dubitari potest: et puto ad tempus constituti.

Dig. 13.5.17

Paulus 29 ad ed.

Sed et si alia die offerat nec actor accipere voluit nec ulla causa iusta fuit non accipiendi, aequum est succurri reo aut exceptione aut iusta interpretatione, ut factum actoris usque ad tempus iudicii ipsi noceat: ut illa verba " neque fecisset" hoc significent, ut neque in diem in quem constituit fecerit neque postea.

Dig. 13.5.18pr.

Ulpianus 27 ad ed.

Item illa verba praetoris " neque per actorem stetisse" eandem recipiunt dubitationem. et pomponius dubitat, si forte ad diem constituti per actorem non steterit, ante stetit vel postea. et puto et haec ad diem constituti referenda. proinde si valetudine impeditus aut vi aut tempestate petitor non venit, ipsi nocere pomponius scribit.

Dig. 13.5.18.1

Ulpianus 27 ad ed.

Quod adicitur: " eamque pecuniam cum constituebatur debitam fuisse", interpretationem pleniorem exigit. nam primum illud efficit, ut, si quid tunc debitum fuit cum constitueretur, nunc non sit, nihilo minus teneat constitutum, quia retrorsum se actio refert. proinde temporali actione obligatum constituendo celsus et iulianus scribunt teneri debere, licet post constitutum dies temporalis actionis exierit. quare et si post tempus obligationis se soluturum constituerit, adhuc idem iulianus putat, quoniam eo tempore constituit, quo erat obligatio, licet in id tempus quo non tenebatur.

Dig. 13.5.18.2

Ulpianus 27 ad ed.

E re autem est hic subiungere, utrum poenam contineat haec actio an rei persecutionem: et magis est, ut etiam Marcellus putat, ut rei sit persecutio.

Dig. 13.5.18.3

Ulpianus 27 ad ed.

Vetus fuit dubitatio, an qui hac actione egit sortis obligationem consumat. et tutius est dicere solutione potius ex hac actione facta liberationem contingere, non litis contestatione, quoniam solutio ad utramque obligationem proficit.

Dig. 13.5.19pr.

Paulus 29 ad ed.

Id quod sub condicione debetur, sive pure sive certo die constituatur, eadem condicione suspenditur, ut existente condicione teneatur deficiente utraque actio depereat.

Dig. 13.5.19.1

Paulus 29 ad ed.

Sed is qui pure debet si sub condicione constituat, inquit pomponius in hunc utilem actionem esse.

Dig. 13.5.19.2

Paulus 29 ad ed.

Si pater vel dominus constituerit se soluturum quod fuit in peculio, non minueretur peculium eo, quod ex ea causa obstrictus esse coeperit: et licet interierit peculium, non tamen liberatur.

Dig. 13.5.20

Paulus 4 ad plaut.

Nec enim quod crescit peculium aut decrescit, pertinet ad constitutoriam actionem.

Dig. 13.5.21pr.

Paulus 29 ad ed.

Promissor stichi post moram ab eo factam mortuo sticho si constituerit se pretium eius soluturum, tenetur.

Dig. 13.5.21.1

Paulus 29 ad ed.

Si sine die constituas, potest quidem dici te non teneri, licet verba edicti late pateant: alioquin et confestim agi tecum poterit, si statim ut constituisti non solvas: sed modicum tempus statuendum est non minus decem dierum, ut exactio celebretur.

Dig. 13.5.21.2

Paulus 29 ad ed.

Constituto satis non facit, qui soluturum se constituit, si offerat satisfactionem. si quis autem constituat se satisdaturum, fideiussorem vel pignora det, non tenetur, quia nihil intersit, quemadmodum satisfaciat.

Dig. 13.5.22

Paulus 6 brev.

Si post constitutam tibi pecuniam hereditatem ex senatus consulto trebelliano restitueris, quoniam sortis petitionem transtulisti ad alium, deneganda est tibi pecuniae constitutae actio. idem est in hereditatis possessore post evictam hereditatem. sed magis est, ut fideicommissario vel ei qui vicit decernenda esset actio.

Dig. 13.5.23

Iulianus 11 Dig.

Promissor hominis homine mortuo, cum per eum staret quo minus traderetur, etsi hominem daturum se constituerit, de constituta pecunia tenebitur, ut pretium eius solvat.

Dig. 13.5.24

Marcellus l.S. resp.

Titius seio epistulam emisit in haec verba: " remanserunt apud me quinquaginta ex credito tuo ex contractu pupillorum meorum, quos tibi reddere debebo idibus maiis probos: quod si ad diem supra scriptum non dedero, tunc dare debebo usuras tot. " quaero, an lucius titius in locum pupillorum hac cautione reus successerit. Marcellus respondit si intercessisset stipulatio, successisse. item quaero, an, si non successisset, de constituta teneatur. Marcellus respondit in sortem teneri: est enim humanior et utilior ista interpretatio.

Dig. 13.5.25pr.

Papinianus 8 quaest.

Illud aut illud debuit et constituit alterum: an vel alterum quod non constituit solvere possit, quaesitum est. dixi non esse audiendum, si velit hodie fidem constitutae rei frangere.

Dig. 13.5.25.1

Papinianus 8 quaest.

Si iureiurando delato deberi tibi iuraveris, cum habeas eo nomine actionem, recte de constituta agis. sed et si non ultro detulero iusiurandum, sed referendi necessitate compulsus id fecero, quia nemo dubitat modestius facere qui referat, quam ut ipse iuret, nulla distinctio adhibetur, tametsi ob tuam facilitatem ac meam verecundiam subsecuta sit referendi necessitas.

Dig. 13.5.26

Scaevola 1 resp.

Quidam ad creditorem litteras eiusmodi fecit: " decem, quae lucius titius ex arca tua mutua acceperat, salva ratione usurarum habes penes me, domine. " respondit secundum ea quae proponerentur actione de constituta pecunia eum teneri.

Dig. 13.5.27

Ulpianus 14 ad ed.

Utrum praesente debitore an absente constituat quis, parvi refert. hoc amplius etiam invito constituere eum posse pomponius libro trigensimo quarto scribit: unde falsam putat opinionem labeonis existimantis, si, postquam quis constituit pro alio, dominus ei denuntiet ne solvat, in factum exceptionem dandam: nec immerito pomponius: nam cum semel sit obligatus qui constituit, factum debitoris non debet eum excusare.

Dig. 13.5.28

Gaius 5 ad ed. provinc.

Ubi quis pro alio constituit se soluturum, adhuc is, pro quo constituit, obligatus manet.

Dig. 13.5.29

Paulus 24 ad ed.

Qui iniuriarum vel furti vel vi bonorum raptorum tenetur actione, constituendo tenetur.

Dig. 13.5.30

Paulus 2 sent.

Si quis duobus pecuniam constituerit tibi aut titio, etsi stricto iure propria actione pecuniae constitutae manet obligatus, etiamsi titio solverit, tamen per exceptionem adiuvatur.

Dig. 13.5.31

Scaevola 5 Dig.

Lucius titius seiorum debitor decessit: hi persuaserunt publio maevio, quod hereditas ad eum pertineret et fecerunt, ut epistulam in eos exponat debitorem sese esse quasi heredem patrui sui confitentem, qui et addidit epistulae suae, quod in rationes suas eadem pecunia pervenit. quaesitum est, cum ad publium maevium ex hereditate lucii titii nihil pervenerit, an ex scriptura proposita de constituta pecunia conveniri possit et an doli exceptione uti possit. respondit nec civilem eo nomine actionem competere: sed nec de constituta secundum ea quae proponerentur. idem quaesiit, usurarum nomine quod ex causa supra scripta datum sit, an repeti possit. respondit secundum ea quae proponerentur posse.