Explicit liber primus. Incipit liber secundus

<Particula XXXVI.: Stolium et exercitum imperator fieri iubet>
Ut pius armipotens fugat omnem letus eclipsin,
Reddit et Experios in sua iussa deos.
Imperat hinc puppes animosus ubique parari;
Nec mora: que fiunt, vix capit unda rates.
Marchio quinque minus transmisit mille carinas,
Austrinus totidem miserat octo minus,
Turineus centum septem minus equore classes
Annumerat, Scavus non minus equor arat,
Bawarus eversat centeno remige pontum,
Alsaticusque pari remige spumat aquas.
Ter quater octo rates portantes agmen equorum
Belgicus et totidem linthea Saxo tulit.
Mille rates ter quinque minus Pomeranicus armat,
Flandicus equoreas sulcat amicus aquas.
Sex decies Ligur ventis dedit ampla secundis
Vela, set Olsaticus per freta longa volat.
Mille viros etate pares Burgundia mittit,
Mittit victrices Tuscia mille manus.
Mille quidem clipeos, Iovis arma, Suevia gestat,
Mille faretratos magna Boema viros.
Mille coruscantes mittit Lothoringia cristas,
Mittit et ignivomas Anglia mille manus.
Mille Polona viros nididis presentat in armis,
Francia mille boum bellica terga tulit.
Mittit silvicole Brabantia tela Diane,
Balistas lectos Frisia mittit humus.
Bis duodena ducum superum sol regna vocavit:
Per mare, per terras numina Cesar habet.
Letus in Apuliam properat primoque Salernum
Appetit, urbs merito depopulanda suo.
Vulneris elapsi memor est quandoque cicatrix.
Qui spuit in celum, polluit ora sui.

<Particula XXXVII.: Loquutio archilevite ad cives Salerni>

Haud procul armipotens, venit archilevita Salernum,
Cum quo, cui nomen Guarna, Philippus erat.
Sic ait: "O cives, ego sum, qui multa laborum
Pondera portavi, multa timenda tuli.
Nunc redeo salvare meam, si creditis, urbem:
Credite concivi, credite, vera loquor.
A domino factum est pro vobis exul ut irem:
Joseph nunc vobis pacifer alter ero.
Peccastis graviter; peccatum noscite vestrum,
Nam mens fessa sibi grande relaxat honus.
Iam prope Cesar adest, iam Cesaris arma coruscant,
Iam vexilla micant, iam sua signa tonant.
Mittite de vestris, qui dicant: 'Reddimus urbem,
Subiacet imperio phisica terra tuo.
Parce tuis servis, non pena, set nece dignis:
Que poterit nostrum pena piare scelus ?'
Ad veniam, credo, flectetur more Tonantis,
Vobiscum faciens absque rigore pium.
Ut Nazarenus deus a patre natus in orbem
Venit, in umano tegmine factus homo,
Ipse quidem tota cum maiestate futurus
Pro meritis iudex omne piabit opus,
Sic meus armipotens primo pius atque benignus
Nos adiit, sed nunc ut grave fulmen adest.
Iam non multa loquar, quia iam Nuceria sentit,
Que loquor; urbs vestra mane videbit idem."
***

<Particula XXXVIII.: Gesta Dipuldi>

Interea Siculis solo terrore subactis,
Dux ratis auguste Cesaris urget iter.
Ut properet, scribit: "Quia iam Trinacria victa est,
Et puppes, profugo rege, redire rogant.
Iam satur a misere spoliis exercitus urbis
Fastidit victa victor in urbe moras."
Mane dato signo, tunc Calandrinus in alto
Milicie socium circuit agmen equo,
Imperat, ut properent; tutum est properare Panormum.
Nec mora Teutonici iussa iubentis agunt.
Est data Dipuldo renovandi cura Salernum
Nec non totius tradita iura soli.
Vir pure fidei, vir magni nominis, omnis
Milicie titulus, imperiale decus,
Quem nec promissum numerosi ponderis aurum
Movit nec potuit sollicitare timor,
Hostibus in mediis quam plurima castra subegit
Egregios alacer vicit in ense viros.
Cuius virtutis preconia vidit Aquinum,
Quo vicit victor milia quinque virum.
Vera loquar falsumque nichil mea Musa notabit,
Nec mea Romanas fistula fallet aves.
Quodam forte die veniens Dipuldus ab Archi,
Colligit in multos fulmifer arva sinus,
Innumeras predatur oves, capit agmen equorum,
Agricolas multos et iuga mille boum,
Que venale genus factum vicepastor agebat;
Heu heu, dux prede vile lupanar erat.
Cum victor tandem castrum saturatus adiret,
Spectat in adversum milia quinque viros,
Qui predam certare parant, stringuntur in arma,
Et tamen expositos Guido retardat equos.
Tunc Dipuldus ait: "Michi, sors, quam sera videris !
Hoc mens, hoc animus, hoc mea vota petunt!
Me probet esse virum, contra quicunque coruscat."
Exhinc ad socios talia verba dedit:
"Nec vos aspectus numerosi terreat hostis:
Femineos tellus parturit ista viros.
Ad speculum natos effeminat umbra quietis,
Quos alit in teneris dulce cubile rosis
Hii Tancridini, sumus et nos imperiales.
Hii pecudes, sed nos dicimur esse sues.
Sus agat in pecudes et eas et vellera portet;
Audaces sequitur sors bona sepe viros."
Hactenus innixus clipeo, commissus et aste,
Dum ferit eversos, terga ferire pudet.
Mille viros flexa procer unus inebriat asta,
Et ligat et tondit mille vir unus oves.
Nec tracto, quod Neapolim devicit inhermis;
Quod loquor, expertum Terra Laboris habet.

<Particula XXXIX.: Legatio Panormi>
Interea Cesar, superato Calabre toto,
Venit ad Insanas indubitanter Aquas.
Classibus expositis, furiosas transfretat undas,
Post hec Messane paulo moratus abit.
Fabariam veniens, socerum miratus et illam,
Delectans animos nobile laudat opus.
Legati quem preveniunt ex urbe Panormi,
Debita commisse verba salutis agunt.
Exponunt animos populi mentesque serenas,
Affectum iuvenum propositumque senum.
Ore ferunt uno: "Tu sol, tu lumen in orbe,
Tu spectata dies, qui sine nocte venis,
Tu regni tenebras armata luce fugabis,
Discutiens lites copia pacis eris,
Qui mundum sub pace ligas, qui bella coherces,
Inclita qui regum sub pede colla teris.
Quis rex, quis princeps, quis dux tua iussa recusat ?
Quis valet, armato Cesare, bella pati ?
Nam servire tibi mundo regnare videtur:
Maior in hoc magno Cesare Cesar eris.
Hen, profugus nostram dimisit regulus urbem,
Radicem colubri Catabelotus alit."
Cesar ubi tante fidei legata recepit,
Pace triumphali mandat in urbe frui.
Protinus edictum sonat imperiale per omnes,
Ne quis presumat, unde querela venit,
Et pedes et miles caute pomaria servent,
Cesaris adventus nulla virecta gravet.
Hec postquam preco clamando circuit agmen,
Urbem pacifico milite Cesar adit.

<Particula XL.: Sibille questus>
Hec ubi Tancredi miseri miserabilis uxor
Respicit, ut glacies mane novella riget.
Menbra cruor, calor artus, spiritus ossa reliquit,
Vix a femineis est recreata viris.
At postquam sumpsit dubias in pectore vires,
In lacrimas oculos solvit amara suos.
Brachia iactat humo, quos leserat, ausa precari
Sanctos: nec Paulus nec Petrus audit eam.
Colligit in meritum periuria multa mariti
Et cedes hominum nequicieque genus.
Causatur sua gesta prius, causatur et inde
Periuri tociens impia facta viri.
Sic ait: "O, utinam Lichio comitissa manerem,
Terrerent animos prelia nulla meos,
Vir michi forsan adhuc superesset et inclita proles.
Nunc Lichium tristis orba duobus eo.
Vidisset numquam visus Trinacria nostros,
Nunc michi deserte dos mea tuta foret.
Quam cito falsus honor nos deserit et fugit omnis,
Ut nova furtivus bruma liquescit honor.
Ardeat in medio vicecancellarius orco,
Qui fuit excicii sedula causa mei.
Quantum nequicie quantumve tirannidis ausus
Vir meus, in penas hec tulit hora meas.
Ei michi, quid prodest, quod rex tulit Anglicus aurum ?
Ei michi, quid prosunt, que tibi, Roma, dedi ?
Thesauros exausta meos succurre relicte,
Auxilium perhibe, si potes, ipsa michi.
Cur tua carta virum tibi dantem dona fefellit ?
Hen, tuus <egrotus> regnat et arma tenet.
<Mortuus>, hen, vincit, tuus <eger> in urbe triumphat:
Sic tua decepit littera falsa virum.
Ei michi, nec tutum est Romane credere puppi,
Que, quas insequitur, has imitatur aquas.
Nec michi Greca nurus prodest, dulcissime fili,
Quam, nec adhuc visa fronte, Philippus amat.
Ergo, quod est tutum, veniam summissa precabor,
Effundens lacrimas Cesaris ante pedes.
Singultus, lacrime, gemitus, suspiria, fletus,
Hec vir et hec proles, hec michi frater erunt.
Pro me pugnabunt pro me dominumque rogabunt,
Plus facient lacrime, quam mea tela, michi.
Plus poterit pietas quam milia mille Quiritum,
Plus prece quam telis Cesar habendus erit."

<Particula XLI.: Imperator occupat triumphans regiam>
Postquam questa sui lacrimabilis omina fati,
Ad Lichium veniam poscit itura suum.
Inpetrat et supplex nato veniamque nepoti.
Inde triumphantem suscipit aula ducem.
Regia letatur, tenebrarum nube fugata,
Exultans iubilos promeruisse dies.
Cesar ut accepit sceptrum regale potenter,
Multiplicat Carolis nomen et omen avis.
A viciis mundat sacrata palacia regum
Et Saturninos excutit inde dolos,
Et Iovis et magni tempus novat Octaviani.
Integra sub nostro pax Salomone redit:
Que sub Tancredo dudum defuncta manebat,
Cesare sub nostro vivida facta viget!
Cesaris invicti pax nobis exit ab armis,
Nostra stat in nudo Cesaris ense salus.
Putifares omnes claves et scrinia portant,
Adsignant, quasquas fiscus habebat opes.
Thesauros numerant, quos vermis araneus ille
Auserat et frustra retia nevit apris.
Primus neutrorum claves escriniat omnes,
Alter apodixas explicat, alter opes.
Hec, quantum Calaber seu quantum debeat Afer,
Apulus aut Siculus debeat, orbis habet.
Miratur gazas, quas antiquissimus ardor
Sortis in incerte grande redegit honus.
Divicias partitur eis, quos prelia nulla
Terruerant, bello nec renuere mori.
***

<Particula XLII.: Coniuratio proditorum detegitur>
At deus, inpaciens fraudis scelerisque nefandi,
Puplicat in lucem, quod tegit archa nephas.
Nam nichil admittit felix fortuna sinistrum,
Nec possunt, quod obest, prospera fata pati.
Hec tria felices comitantia Cesaris actus
Quam bene dispensant: sors bona, fata, deus!
Conscius archani quidam secreta revelat
Et docet insidias enumeratque viros.
Detegit et scriptum nocturna lampade factum,
Quod docet in Caypha presule posse capi.
Ostupet armipotens famulos miratus iniquos
Ducit et in dubiam verba relata fidem.
Postquam certa fides super hiis datur, indice scripto,
Coniuratorum dissimulatur opus.
Curia contrahitur, resident in iure vocati
Quisque sibi dubitans, multa timenda timent.
Iamque silere dato, solio redimitus ab alto
Exolvit querulo Cesar in ore moras:
"Quis pro pace necem vel quis pro munere dampnum
Aut quis pro donis dampna meritur?", ait.
"Nec Christo Cayphas fecit nec sevius Anna,
Quam michi conscripte disposuere manus."
Protinus armiferis pleno iubet ore ministris,
Ut capiant, quosquos littera lecta notat.
Qui cito mandatis inplent pia iussa receptis,
Infectos capiunt prodicione viros.
Dampnatos ex lege viros clementia differt,
Et suffert pietas impietatis honus.
In condempnatos meritum sententia tardat,
Quo datur, ut vinctos Apula dampnet humus.
Quam Cesar properans ex parte licenciat agmen,
Ne gravet urbanos maxima turba suos.
Bawarus et Scavus, Lonbardus, Marchio, Tuscus,
In propriam redeunt Saxo, Boemus humum.

<Particula XLIII.: Frederici nativitas>
Venit ab Experia nativi palma triumphi
Pernova, felicis signa parentis habens.
Duxerat in gemitum presentis secula vite,
Quod fuerat fructus palma morata suos.
Serior ad fructus tanto constantior arbor
Natificat tandem sicut oliva parens.
Cumque triumphator nudis iam parceret armis,
Nascitur Augusto, qui regat arma, puer.
Felix namque pater, set erit felicior infans:
Hic puer ex omni parte beatus erit.
Nam pater ad totum victrici cuspide partes
Ducet et inperium stare, quod ante, dabit.
Hoc speculatur Arabs, et idem suspirat Egyptus;
Hoc Jacob, hoc Ysaac a Daniele sapit.
O votive puer, renovandi temporis etas,
Exhinc Rogerius, hinc Fredericus eris,
Maior habendus avis, fato meliore creatus,
Qui bene vix natus cum patre vincis avos !
Pax oritur tecum, quia, te nascente, creamur;
Te nascente, sumus, quod pia vota petunt;
Te nascente, dies non celi sidera condit;
Te nascente, suum sidera lumen habent;
Te nascente, suis tellus honeratur aristis;
Suspecti redimit temporis arbor opes.
Luxuriant montes, pinguescit et arida tellus,
Credita multiplici sorte respensat ager.
Sol sine nube, puer, nunquam passurus eclipsim,
Regia quem peperit solis in orbe dies.
Amodo non timeam suspecte tempora noctis:
Per silvas, per humum, per mare tutus eo.
Non aquilam volucres, modo non armenta leonem,
Non metuent rapidos vellera nostra lupos.
Nox ut clara dies gemino sub sole diescit,
Terra suos geminos sicut Olimpus habet.

<Particula XLIV.: Frederici presagia>
Res rata, quam loquimur, quidam presentat Yberus
Piscem, qui nato Cesare dignus erat.
Quem puer accipiens, bene dispensante magistro,
Dividit.
Pisce tripartito, gemina sibi parte retenta,
Quod superest, patri mittit abinde puer,
Maxima venture signans presagia vite:
Quod sibi detinuit, vesper et ortus erit!
Tercia pars, que missa fuit, designat, in armis
Tercia pars mundi quod sit habenda patri.
Vive, puer, decus Ytalie, nova temporis etas,
Qui geminos gemina merce reducis avos.
Vive, iubar solis, sol regnaturus in evum,
Qui potes a cunis luce iuvare diem.
Vive, Iovis proles, Romani nominis heres,
Inmo reformator orbis et inperii.
Vive, patris specimen, felicis gloria matris,
Nasceris in plenos fertilitate dies.
Vive, puer felix, felix genitura parentum,
Dulcis amor superis, inclite, vive, puer.
In media sine nube die tibi panditur Yris,
Omnitenens medio sol stetit orbe suo.
Unde venit Titan et nox ubi sidera condit,
Ex Yri metas sol videt esse tuas.
Vive, puer, dum vesper erit, dum Lucifer ardet:
Nunquam seu nusquam vespere dignus eris.
Vive, puer, dum litus agit, dum nubila ventus,
Ut videas natis secula plena tuis.
Vive, patris virtus, dulcissima matris ymago,
Vive diu, dum sol lucet et astra micant.
Vive diu, Iovis et superum pulcherrime princeps,
Vive diu, proavus factus ad astra voles.
***

<Particula XLV.: Corradi cancellarii loquutio ad proceres regni>
***
Quos ***
Et que dictarat ***
Sit licet immanis commissi sarci<na fraudis>,
Hec Augustali fit pietate minor.
Sic igitur servate fidem, ne sera cicatrix
Vulnus in antiquum rupta redire queat.
Nam meus Augustus, qui lites diligit, odit:
Mites et puros more Tonantis amat.
Ne quis ob exilium, quod dudum pertulit in se,
Elatus rediens civibus esse velit.
Cesaris oceanum superat clementia magnum,
Et tamen illius commovet ira deos.
Si quis Tancredum nimium dilexerit olim,
Quid, nisi per vanas brachia movit aquas ?
Vivit in Augusto pietas et gratia crescens
Et gladius vindex, vivit et hasta potens.

<Particula XLVI.: Libellus ad Augustum inscribitur>
SOL AUGUSTORUM,
Qui regis ad placitum victor in axe rotas,
Fortunam tua dextra novam sibi condit ubique,
Ducis fortune quo tibi frena placet.
Legi, quos veterum servant armaria, libros:
Inveni titulis cuncta minora tuis.
Nec Salomon nec Alexander nec Iulius ipse
Promeruit, vestri quod meruere dies.
Sextus ab equivocis sexto quod scriberis evo,
Signas etatis tempora plena tue.
Vivat honor mundi, vivat pax plena triumphis,
Vivat et eterno nomine regnet avus,
Ut videas natis plenumque nepotibus evum,
Tempora zodiaci dum rota solis agit.
Suscipe, queso, meum, sol Augustissime, munus,
Qui mundum ditas, qui regis omne solum.
Suscipe, queso, meum, lux indefecta, libellum:
Ipse sui vatis vota libellus agat.
Interpretatio huius nominis HENRICI
Collige primas litteras de primis dictionibus subscritorum versuum et nomen habebis imperatoris et de ipsis primis dictionibus eiusdem victoriam imperatoris perpendere poteris.
HIC princeps, ut habet Danielis nobile scriptum,
EXALTABIT avos, subigens sibi victor Egyptum.
NOMEN in herede patria virtute quiescet.
ROMANI iuris duplici rogus igne calescet.
IMPERII formam templique reducet ad hastra.
CUM non hostis erit, sua ponet cum Iove castra.
VICERIT ut mundum, Syon, David arce, redempta,
SICILIAM repetens, Rome reget aurea sceptra.

<Explicit liber secundus>