Incipit epistola Gaufredi monachi ad venerabilem patrem cathanensem episcopum

Reverendissimo memoriae nostrae Angerio, Cathanensium episcopo, frater Gaufredus, ab antecessoribus Malaterra agnomen trahens, infelici cursu mundano cum Martha habito, ad felicitatem quietis Mariae cum Lazaro fratr[e] resuscita[v]i. Quandoquidem, sanctissime pater, quadam peculiari familiaritate a caeteris episcopis, qui quantum ad habitum alterius institutionis esse praefigurantur, habitu religionis, quo concingimur, quamvis indignus, vobis me uniri cognosco, peculiari etiam spe a caeteris de vobis praesumens fruor et vos mihi in omnibus negotiis tutorem exposco. Per vos itaque, aut saltem cum vestra praesentia, librum hunc reputari expostulo, ut vestrae auctoritatis favore principi gratiosior fiat, vel ab aemulis, si forte aliqui insurgant, ob reverentiam vestri minus remorderi praesumatur. Sciendum tamen vobis est, sive alteri, quicumque libri huius recitator vel certe interpres accesserit, si seriatim minus ordinate, secundum tempora, quibus facta sunt quae adnotantur, vel certe aliqua oblivione praetergressa repereritis, non haec tam mihi, quam relatoribus culpando adscribantur, praesertim cum de ipsis temporibus, quibus fiebant, praesentialiter non interfuissem, sed a transmontanis partibus venientem, noviter Apulum factum, vel certe Siculum ad plenum cognoscatis. Si autem de incultiori poËtria quaestio fuerit, sciendum est, quoniam etiam si esset und[a] limpidius aut certe pomposius eructare potuissem, ipsa principis iussio ad hoc hortata est, ut plano sermone et facili ad intelligendum, quo, ut omnibus facilius quidquid diceretur, patesceret, exararem. Ego igitur, sive istud, sive illud opponatur, sub umbraculo vestri tutaminis refugium expeto, ut, tanto auxilio innixus, inimico dente remordere attentantes minus pertimescam, et principi nostro sustentamine gratiosior fiam.

Omnibus, quibus per universam Siciliam episcopale vel clericale nomen assignatur, frater Gaufredus Malaterra cum assignatione nominis et significatum. Antiquorum philosophorum traditione, futurae propaginis humanae mos inolevit, fortium facta virorum, apicibus adnotata, ad posteros transmittere, ne facta memoranda cum ipsis, a quibus fiunt, silentio depereant, sed potius ita litteris commendata et a futuris lecta, vel cognita, ipsos, a quibus facta sunt, quadam vitae memoria, quodammodo quasi vivere facia[n]t. Quod commendat Sallustius, ille inter historiographos laudabilis rhetor, qui in principio sui libri scripsit, dicens: Omnes homines, qui sese student praestare animalibus, summa ope niti decet, ne vitam silentio transeant quomodo pecora, quae, natura prona, ventrique obedientia finxit.

Pluribus edoctus auctoribus, sibi veterum historias recitantibus, famosissimus princeps Rogerius laboriosos et non sine magno discrimine triumphos suos, qualiter videlicet primo Calabriam, deinde vero Siciliam armata manu subiugaverit, posteris, consilio suorum mandare decernens, mihi, ut ad huius operis laborem dictandum accingar, iniunxit. Sed quia, praecedente in me beneficio suo, quidquid iniunxit negare nequeo, minus erudito stilo et enervi poetria, quasi lacum profundissimum natandi nescius, timidus ingredior; vosque, vestramque adversum me indignationem plurimum pertimescens, praesertim cum vos limpidissimo fonte grammaticae artis debriatos, non autem me, talis scientiae pane ieiunum, ad tale opus accingi oportuit.

Sed praedictus princeps vos, maioribus utilitatibus occupatos, interdum videlicet ecclesiarum curis cum Martha, interdum vero beatae contemplationi cum Maria insudantes, cognoscens, vobis, ne a meliori proposito vos revocet, parcit; me vero, quasi vacantem et nulli exercitio deditum, quadam manu pulsationis vigilantiorem reddere satagit. Rogo itaque vos ut, memores Scripturae dicentis: Invicem onera vestra portate, et sic adimplebitis legem Christi, et quod alibi dicitur: Frater fratrem adiuvans, ambo consolantur, ad debile carmen meum sustentandum pedem vestri favoris porrigatis, ut, clypeo vestrae auctoritatis munitus, incursus detrahentium et inimico dente aliorum dicta vel facta rodere tentantium minus pertimescam. Sunt enim quidam, qui, cum alicuius scientiae gradus utcumque attigerint et exinde humanae laudis favorem adepti fuerint, tumenti supercilio tanta invidia superfluunt, ut neminem sibi litteris aequipollentem ex proximo habere velint. Sin autem eos habere contigerit, opus alienum, detrahendo mordaci dente, appetere non desistunt, alterius laude suam minui timentes. His competenter assignari potest illud Scripturae, qua dicitur: Scientia inflat, sed non subsequitur in eis: caritas aedificat. Adsunt alii e contra, quorum scientia et mores ipsos in tantum nobilitant, ut, quantum plus philosophico fonte debriantur, tanto minori extollentia rapiantur: gressum mentis semper in humilitate figentes, aliorum dicta vel facta non remordentes, sed quod minus ornate dictum ab eis audierunt, cum mansuetudine intra seipsos, non autem in publico, ne forte scandalizentur, corrigunt. Et ut eos apud potentes huius saeculi gratiosos verbis faciat, extollere nituntur, eorum laudem, vel lucrum quasi suum aestimantes.

Horum affectuosam benevolentiam adversum me invitari exposco. Ego vero quaecumque dictavero vobis corrigenda et rosis vestrae scientiae exornanda reputabo: ut vinea, a vobis exarata, cultu vestrae scientiae potata, uberiores fructus reddens, in maiorem laudem et gratiam perveniat principis.