INCIPIT QUARTUS

His Michael solii deiectus ab arce diebus,
Cuius in insontem Romanum dira voluntas
Arserat indigne, socio sibi fratre repulso,
Monachus efficitur. Roberti filia moeret
Deponi socium; miser exulat ille coactus.

Urbibus et castris sibi circumquaque subactis,
Appula dimittens loca dux parat ire Salernum.
Partibus Esperiae, quem Barcilona tremebat,
Venerat insignis comes hanc Raimondus ad urbem,
Ut nuptura ducis detur sibi filia poscens.
Huic maior natu nubtum datur. Altera nubsit
Egregio comiti Francorum stemmate claro;
Ebalus hic dictus, subcombere nescius hosti,
Belligeras acies ad proelia ducere doctus
Et facundus erat, linguaque manuque vigebat.
Illis Gregorius Beneventum papa diebus
Advenit. Urbs erat haec Romano subdita papae
Atque sui iuris. Quia dux obsederat urbem,
Aegre papa tulit. Veniam Robertus ut huius
Impetret offensae, papae properavit ad urbem,
Supplicat et pedibus sancti dans oscula patris,
Suscipitur (tanti persona vigoris honore
Digna videbatur), considere papa coegit.
Soliloquum, cunctis astantibus inde remotis,
Consilium tenuere diu; tum papa fideles
Convocat; ex papae secretum iussibus horum
Panditur; allatus liber est evangeliorum;
Dux papae iurat, fuerit dum vita superstes,
Observaturum fidei se iura perhennis
Ecclesiae sanctae, totus cui subiacet orbis.
Romani regni sibi promisisse coronam
Papa ferebatur, quia rex Henricus ab illo
Damnatus fuerat propter commissa nefandis
Accumulata modis. Nec enim venundare sanctas
Ecclesias veritus, perversum dogma colebat
Symonis, et nullum donabat pontificali
Culmine praeter eos, qui maxama dona tulissent.
Incestus etiam turpes et turpe subire
Ausus adulterium, vitam ducebat iniquam;
Sacrilegus, moechus, consortia nulla proborum,
Sed reprobi coetus collegia semper amabat.
His vitiis virtus sancti contraria papae
Gregorii, regno deponi iudicat illum.
Saxonibus mandat perhiberi rex apud ipsos
Desinat ulterius, totis et viribus obstent;
Accitosque duces Guelfumque ducemque Rodulfum
Admonet, Henrico Petri pro parte resistant
Et Pauli, Symon quibus insurrexerat alter.
Esse putabatur concessa corona Rodulfo.
Is sibi Saxonibus multo cum milite iunctis
Indixit bellum papae venerabilis hosti.
Et populus regi dampnato multus adhaeret,
Ius patrium recolens, aliumque inducere nolens
Haeredem regno. Grave fit certamen utrimque:
Dura quidem gens est et cedere nescia; magnis
Ictibus inter se, hinc Lotharingi, Saxones inde
Certatim feriunt; alternis vulnera reddunt
Vulneribus; stat quisque studens obstare vicissim;
Et perhibentur ibi triginta caesa virorum
Milia, sed neutro populo cedente Radulfus
Occidit, et fessus populus defecit uterque.
Se quasi victorem percepta morte Rodulfi
Gaudens Henricus, quem regni depositorem
Noverat esse sui, papam infestare laborat.
Romam obsessurus magna cum gente venire
Nititur. Hoc prudens comperto papa favorem
Curat habere ducis, succurrat ut ipse labori
Promptus ad arma suo, vires et deprimat hostis.
Pacis perpetuae Beneventi foedere pacto,
Gregorius Romam remeavit, duxque Salernum.
Hac, Mathaee, tibi construxit in urbe decoris
Aecclesiam miri; sibi nobilis aula paratur.
Dedecus illatum genero prolique repulsae
Sedibus augustis non sollicitudine parva
Cor ducis accendit. Gravis haec iniuria multis
Esse videbatur ducis: hanc desiderat ultum
Ire. Senex quidam regni Nichoferus habenas
Sumpserat, ignavus bello, tamen ingeniosa
Mente sagax; contra furtiva pericula cautus,
Imbellis, metuens plus quam metuendus habetur.
Militiae princeps sustentat Alexius illum,
Astuta ratione vigens et strenuus armis.
Pectore clarus erat clarisque parentibus ortus.
Annos iste suae plures aetatis ab ipso
Flore iuventutis primaevo duxit in armis;
Si quid oportebat fieri grave, non dubitabat
Imperio sancto sibi praecipiente subire.
Hostes imperii, Basilachius atque Brienus,
Insignes Graeci, bellis opibusque potentes,
Hoc duce sunt victi; victori cessit uterque.
Nam sibi non longe dum congrederetur ab Urbe,
Bellando victus cedit capiturque Brienus.
Victus Alexina cessit Basilachius arte.
Alter in alterius congressum dum properaret,
Proxima castra die cedente locantur utrimque.
Nocte fugam prudens simulavit Alexius illa,
Castris dimissis, neque tota remota supellex
Eius erat, quaedam tentoria fixa manebant.
Haec dimissa fugae iumentaque luce sequenti
Effecere fidem, castrisque relicta supellex.
Contra se nullos ubi vidit adesse paratus
Hostilis belli, castris sine gente relictis,
Circumquaque suis Basilachius imperat ire,
Siquos excipiunt ab equis vel gente tumultus,

Ut sibi notificent. Mussantis nulla cohortis
Vox, nullus potuit sonus aut hinnitus equorum
Audiri. Sperat Basilachius omnia tuta,
Atque suis hostem pro viribus expavefactum
Credit inisse fagam. Coenantem crapula somno
Aggravat, et castris gens tota quieta iacebat.
Callibus occultis advectus Alexius hostes
Irrumpens subito perterruit. His, quia noctis
Obstabant tenebrae, nusquam loca tuta patebant;
Spes est nulla fugae; capiuntur et interimuntur.
His sopor et vini dederat violentia multa
Segnitiem; nec abire valent nec ad arma reverti.
Lumine privatus Basilachius et tibi captus
Legatur, nichil ipse videns, Nichofore, videndus,
Imperio cuius praesumpserat esse rebellis.
Impiger et cautus sic victor Alexius hastes
Imperii multos armis superavit et arte.
Dux transire volens mare praecipit arma parari,
Militibusque suis se praestolentur Idrunthi
Imperat; aptari naves facit; ipse Salerni,
Undique dona petens et supplementa, moratur,
Huc illuc apices non cessans mittere; secum
Navibus ornatis fidas monet ire cohortes.
Insolitum multis iter illud et acre videtur;
Praeapue quibus uxores et pignora cara
In domibus fuerant, non exercere volebant
Militiam talem; sed verba minantia blandis
Dus addens precibus, multos properare coegit.
Conveniunt omnes, sicut mandatur, Hidronti.
Dalmaticas naves oneri dux eligit aptas,
Ausilio sibi quas gens miserat illa petitas:
Has armis et equis sumptuque virisque repletas
Ad Corifum mittit. Haec insula non procul urbe
Distat Hidrontina. Placidis spirantibus auris
Huc cito transitur; dimissis navibus illam
Acriter invadunt equites ducis, atque timorem
Omnibus incutiunt qui circumquaque morantur.
Regni sede senex hac tempestate repulsus
Praedictus fuerat; bellator Alexius illum
Expulit iratus, quia non iniuria fratris
Propter eum dimissa fuit, qui viribus auxit
Imperium totis, tot nactus ab hoste triumphos.
Omnibus imperii legionibus huic comitato,
Praesidiis vacua facilis labor Urbe reperta
Est superare senem; fit monachus ille coactus.
Depraedanda tribus datur Urbs invasa diebus
Dus quibus extiterat; manibus quoque sancta nefandis
Atroces Persae loca non violare verentur.
Ducit Alexius hos, magis ut timeatur, ad Urbem.
Imperii regimen bellis bellator adeptus,
Roberti genitae non parvum blandus honorem
Exhibet, audierat quem velle venire, laborans
Pacificare ducem, quo sic avertere mentem
Posset ab inceptis. Sed mens ducis ardua nescit
Cedere proposito; modico remoratus Idronti
Tempore, praestolans adventum coniugis atque
Multorum comitum, quos noverat ipse futuros
Esse viae socios. Mentitus se Michaelein
Venerat a Danais quidam seductor ad illum,
Inmerito raptum ius imperiale reposcens,
Se profugum lacrimans. Lacrimantem dux et honeste
Suscipit et tractat, placidoque favore benignum
Exhibet obsequium; populus quoque credulus omnis
Assurgebat ei flexa cervice salutans.
Hunc adhibens socium sibi dux, ut iustior esset
Causa viae, secum, dum transfretat ipse, reducit.
Ante tamen paulo quam transeat, accelerare
Hunc regis mandata monent, quem papa notarat
Regno privari censens, ut conferat illi
Ausilium contra papam tumidosque Quirites,
Qui facti fuerant non cum ratione rebelles.
Tempore rex Romam veniens obsederat illo.
Dux quamquam dederit placidi responsa favoris,
Legati redeunt sine quolibet emolumento.
Gregorio papae, cui pura mente favebat,
Omnia notificat damnati nuncia regis,
Seque fatetur iter nullatenus illud inisse,
Adventum hostilem praenoscere si valuisset;
Sed quia iam tantos compleverat ipse paratus,
A tantis se posse negat desistere coeptis.
Advenit interea coniunx, comitesque rogati.
Egregiam sobolem multo spectante Rogerum
Accersit populo, cunctisque videntibus illum
Haeredem statuit, praeponit et omnibus illum,
Ipse quibus praelatus erat. Dignissimus haeres
Iste patris tanti, patruelibus atque paternis
Moribus ornatus, quantae foret indolis, ipso
Primaevae cultu virtutis significabat.
Jus proprium Latii totius et Apula quaeque
Cum Calabris Siculis loca dux dat habenda Rogero;
Roberto comiti committitur atque Girardo;
Alter fratre satus, fidissimus alter amator,
Et virtutis amans erat et probitatis uterque.
Hos rogat ut papae solatia, siqua valebunt,
Non adhibere negent. Quod coeperat ipse subire
Acceleravit iter, decies et quinque liburnis
Adria sulcatur; Corifi tremit insula tanti
Principis accessus electo milite fulti.
Illa Botruntinam gens quae praecesserat urbem
Ceperat; hunc Corifi genialibus urbs operumque
Praedita praesidiis in deditione recepit;
Obsidibusque datis, vehit insula tota tributum.
Bundiciam nautae vi captam depopulantur.
Magnae mentis eques Boamundus, filius alter
Qui fuerat prima natus de coniuge, cunctis
A duce deductis equitum peditumque catervis
Militiae princeps praeponitur; imperat ipse
Ut populus totus iussis obtemperet huius.
Dirachium pater hinc et filius obsidet illinc;
Obsessum superare mari terraque laborant.
Hortatus fuerat iam saepe Georgius illuc
Accelerare ducem; quia qui commiserat urbem,
Audierat solii Nichiforum sede repulsum.
Sed ducis aestivo perpessae tempore naves
Naufragium impediere viam; navique procellis,
In qua dux aderat, vehementibus undique fracta,
Vix evadendi fuit impertita facultas.
Delati panes pro corporibus recreandis
Perfusi pluviis in frusta teruntur, et undis
Littore proiectis olidi cumulantur acervi.
Dux tristatur iter peragi non posse paratum.
Aeris atque maris non fracto turbine, longas
Hoc agitante moras, multos Paliologus Argos
Dirachium duxit, pulsusque Georgius urbe
Fraude fuit. Missum sibi gaudet Alexius hostem.
Dux tamen a coeptis, ubi comperit affore tempus,
Noluit avelli. Corifi prior insula cessit.
Hinc Avellona simul urbibus atque quibusdam
Littoreis captis, munitius esse quod audit,
Dirachium obsedit. Quondam fuit urbs opulenta
Magnaque praecipue tegulosis obsita muris.
Rex Epirotarum dicier hanc Epidamnum
Pyrrhus praecepit, quia fortia ferre Quiritum
Bella Tarentinis sociatus non dubitavit.
Inde frequens bellum varios et passa labores
Evacuata viris fuit ad nihilumque redacta.
Destructam spatio post composuere minori
Zetus et Amphion et praecepere vocari
Dirachium. Duacis hoc circumdatur obsidione.
Fit pavor obsessae non parvus civibus urbis,
Et vigiles statuunt; custodia fida per urbem
Ponitur; imperio factam ducis obsidionem
Notificant, et opem legatis poscere curant.
Obpugnare modis dux nititur omnibus urbem,
Atque operis miri fabricatur lignea turris.
Hanc super est ingens erecta petraria, magnos
Proiciens iactus, ut moenia diruat urbis.
Assidue cives augeri castra videntes,
Omnia vastari, praedas accedere magnas,
Hibernique domos pro frigoris aedificari
Incursu, vana spe quae deceperat illos
Hostilis reditus, coepere carere coacti.
Stare ducem credunt, et non abscedere velle,
Dum sibi subdat et hanc, alias qui subdidit urbes.
Legatos mittunt; cur venerit ille requirunt.
Dux venisse refert se, regni sede repulsus
Immerito Michael ut restituatur honori.
Illi promittunt urbis, quos ipse petebat,
Ingressus numquam viso Michaele negandos.
Cornicinum sonitu circumdatus atque tubarum
Et plectris, qui se Michaelem finxerat esse,
More coronatus deducitur imperiali,
Circumvallatus cantantibus undique turbis.
Unanimi cives, hunc ut videre, cachinno
Visum derident dicentes: « Iste solebat
Crateras mensis plenos deferre Lieo,
Et de pincernis erat inferioribus unus ».

Postquam Robertum cognovit Alexius urbes
Invasisse suas, veritus ne subdat et urbem
Dux sibi Dirachii, magna cum gente paravit
Occursare duci. Bellis navalibus illi
Praemonuit sociam pugnando resistere gentem.
Non ignara quidem belli navalis et audax
Gens erat haec; illam populosa Venetia misit,
Imperii prece, dives opum divesque virorum,
Qua sinus Adriacis interlitus ultimus undis
Subiacet Arcturo. Sunt huius moenia gentis
Circumsepta mari; non ab aedibus alter ad aedes
Alterius transire potest, nisi lintre vehatur.

Semper aquis habitant; gens nulla valentior ista
Aequoreis bellis, ratiumque per aequora ductu.
Civibus obsessis hortatur Alexius illos
Auxilium conferre, suas et ducere naves,
Et pugnare ducis cum navibus, ut superatis
Hostibus his bello, facilis labor esset inire
In terris bellum, populo ducis extenuato.
Imperio parent, ducis et cum navibus ire
Pugnatum properant. Iam vesper adesse diei
Coeperat; occurrunt naves ducis, at quia noctis
Hora propinquabat, bellum differtur utrimque.
Crastina progrediens aurora fugaverat umbras;
Ad bellum populus navale paratur uterque.
Amplius huius erat quia gnara Venetica belli
Gens, ruit audacter; classis ducis expavefacta
Ad portum fugitiva redit, sic pugna remansit.
Ter redeunte die gens multa Venetica portum
Appetit, et naves Roberti marte lacessit.
Gens comitata ducem cum Dalmaticis Ragusea
Telorum crebris consternit iactibus aequor;
Non tamen a portu procul audent ducere naves.
Castrorum dederat tutum vicinia portum.
Funibus incisis quasdam violenter ab ipso
Littore propulsas vi turba Venetica ducit.
Non hoc terretur ducis imperterrita casu
Mens aliud meditans, et adhuc certare paratu
Maiori statuens, aliasque adducere naves,
Quae plus ferre queant et plus inferre laboris.
Facta libens turbae victricis Alexius audit.
Roberto soliti, quos insula quaeque fovebat,
Ferre tributa, mari naves minus esse valentes
Dum ducis accipiunt, aequa feritate rebelles
Proponunt fieri. Laus personat imperialis.
Imperii iussu, ne belli praescius hostis
Cautelas adhibens ventura pericula vitet,
Montibus et fluviis munitur transitus omnis.
Irruere incauto sic sperat Alexius hoste,
Invictumque ducem assultu superare latenti.
Innumeras ducit varia de gente catervas.
Maxima barbaricae cum Graecis copia gentis
Hunc comitabatur; tamen ire Basilius ante,
Electorum equitum secum duo milia ducens,
Castraque Roberti ducis explorare iubetur.
Mesopotamites erat hic, bellique labores
Expertus varios. Sequitur praecepta iubentis;
Cumque Botrontinae fieret iam proximus urbi,
Rumor adest, equites ducis haud procul ire, ferentes
Non modicam praedam. Cum pars iam multa fuisset
Sauaa Tutchorum, quos duxerat ille, sagittis,
Marte mori potius, quam cedere turpiter Argis
Unanimes statuunt, et convertuntur in hostes,
Gente coartata, quo praevaluere paratu.
Turchi terrentur conversis hostibus, illos
Acriter obniti graviterque ferire videntes.
Agmine stare nequit fugiente Basilius horum,
Et capitur fugiens. Acies normanica captum
Praesentare duci properat. Robertus ab illo
Omnia perquirit: quid temptet Alexius in se
Vel quid inire velit; quantas ad bella cohortes
Moverit. Adventum postquam dux esse propinquum
Hostilem didicit, quantis et Alexius illum
Impetat agminibus, proceres quos duxerat omnes
Convocat; accitis quae noverat omnia pandit,
Et quid opus facto sit consulit. Effera quorum
Mens erat, audaci dimittere castra quibusdam
Consilio placuit, venientibus indubitanter
Hostibus occurrens ut terreat impetus illos.
Esse refert melius dux, non abscedere castris,
Copia dum propius conspecta sit imperialis,
Et frustra quaeri vincendi praedicat artem,
Cum nisi de coelo nulli victoria detur.
Is licet egregios equites sibi sciret adesse,
Nil ineundo tamen temerarius esse volebat.
Congressura quidem gens innumerabilis esse
Dicebatur ei, nec adhuc natura virorum
Nota sibi fuerat; catus unde sagaciter omnes
Ordinat ante suos, et quaeque paranda coaptat.
Non a Dirachio procul expectare volebat
Hostiles cuneos. Subito venientibus illis
More locustarum montes et plana teguntur.
Proximus oceano iam sol erat, unde nec illis
Bella subire, nec his placuit; dant membra quieti.
Dirachii populo mandarat Alexius omni,
Hostis congressi post terga venire studeret,
Ut tutus fieri nec retro nec ante valeret.
Castra cremat veniente die dux providus horum
Ut duce digresso sit fas irrumpere nulli.
Commovit prior ipse suas ad bella cohortes.
Agmina plura movens occurrit Alexius illi.
Cum Langobardis Calabri terrentur, et omnis
Pene fugam petiit, fuerat qui sub duce nauta;
Ipsaque concursu primo terretur equestris
Gens ducis, hostilis dum praegravat impetus illam.
Venit ad angustos transgresso flumine quosdam
Haec incauta locos. Dus, nequis ab urbe venire
Contra se posset vel ad urbem pergere, pontem
Fecerat everti. Loca dum sic arta suorum
Impediunt aditus, vehementi nube teguntur
Undique telorum, nec maior visa refertur
Grando sagittarum; locus et quia tutus abesse
Coeperat interea, cum nec pugnare valerent
Cedere nec retro, se dilatare laborant
Praecipitando mari, quia non minus hostibus ipsa
Turba coartatis sibi plebibus officiebat:
Aspera Normannis angustia tanta videtur.
Imperialis eos exercitus exsuperatos
Defecisse putans, classisque Venetica, victos
Quod caperet sperans, quae proxima nabat in undis,
Aggreditur spoliis inhians agitare rapinas.
Arripiuntur equi diversaque sarcina rerum,
Quas ducis accelerans ad proelia spreverat agmen.
Interea digressa mari vix se sociare
Turba duci valuit, qui praetergressus iniqui
Exitiale loci multo sudore periclum,
In primis aderat. Quem iusserat hic, acierum
Ordo prior mutatus erat; miseranda locorum
Omnia mutari sic artatura coegit.
Gaudet adesse suos, et paucis vocibus illos
Dux prior hortatur, solum tutamen in armis
Affore conclamans, et si dant terga Pelasgis,
Quemque trucidandum pecorino more minatur;
Captivis vitam morti praenunciat aequam.
His hortamentis accendit corda suorum,
Et licet innumeras videat properare catervas
Pariis Alexinae, vexillo, quod sibi papa
Ad Petri dederat summi pastoris honorem,
Et meritis sancti, cuius fabricaverat aedes,
Mathaei fidens, non diffidenter in hostem
Irruit, atque ferox obsessa non procul urbe
Commisit bellum. Superatur Alexius, atque
Terga dedere sui, quia plus quam milia quinque
Argolicae gentis sunt hoc certamine caesa;
Pars quoque Turchorum cum Graecis interit ingens,
Captus et armorum varius nitor est et equorum,
Captaque sunt Danaum diversi signa decoris.
Vis equites de gente duas potuere perempti
Cerni triginta. Lacrimatur Alexius, hostem
Praevaluisse sibi, cui nec par copia gentis,
Nec par census erat, discedit saucius ipse,
Cogitur et lacrimans inglorius ille reverti,
Gloria cui fuerat frustra sperata triumphi.
Uxor in hoc bello Roberti forte sagitta
Quadam laesa fuit. Quae vulnere territa, nullam
Dum sperabat opem, se pene subegerat hosti:
Navigio cuius se commendare volebat,
Instantis metuens vicina pericula lethi.
Hanc Deus eripuit, fieri ludibria nolens
Matronae tantae tam nobilis et venerandae.
Occidit hoc bello regni spoliatus honore
Constantinus, et est subhumatus honore decenti.
Dirachii proceres amisit Graecia multos,
Quorum per campos inhumata cadavera tabent.

Dux in Alexinis remorari tempore castris
Non multo propter putrefacta cadavera curat.
Imperii iussis gens fida Venetica servat
Urbem Durachii. Dux hac digressus ab urbe
Pervenit ad quendam, cui nomen Divalis, amnem.
Hic sibi castellum fabricans, loca se comitatos
Per diversa locat, quibus incumbente pruina
Temporis hyberni securi vivere possent.
Gens cruciat variis plerosque Venetica poenis
Cum duce transgressos, non hunc ad bella secutos,
Oui profugi fuerant. Studiis servilibus illos
Addicunt; alios ergastula carceris artant
Ad patriam missos, alii traduntur Achivis.
Dirachii quidam, quem terra Venetica misit,
Vir praeclarus erat, nomenque Dominicus illi.
Oderat hic quendam, quia non se participabat
Consilio, sociis quod pluribus insinuabat.
Hunc quasi primatem gens illa studebat habere:
Dux dicebatur genuisse Veneticus illum.
Primatu temptat privare Dominicus illum.
Quendam de profugis Barinum convocat ad se,
Qui sibi carus erat fideique tenore probatus.
Hunc monet ut noctu Roberti castra requirat,
Et se velle duci sua pandere commoda dicat,
Et properare loco moneat, qui Petra vocatur.
Aecclesiae sancti Nicholai proximus iste
Est locus. Hunc Robertus adit cum milite pauco.
Accitus profugo redeunte Veneticus illum
Convenit, et facilem promittit deditionem
Dirachii, nisi dux sibi quod petit esse daturum
Abneget. Ille libens iurando iure spopondit
Quod petit explendum, neptim pro coniuge dandam.
Colloquio facto remeavit uterque latenter.
Constituere prius, quo tempore deditionem
Is foret acturus, quo tempore dux rediturus.
Iamque dies aderat consensu utriusque statuta.
Dux Cusentinos quosdam, quos praefore cursu
Noverat, elegit; quosdam simul his sociavit
Electos equites, et ad urbem nocte quieta
Accelerans, caute profugum praemittere curat,
Ut quod opus facto sit ab urbe renunciet ipsi.
Non modica noctis iam parte Veneticus illum
Praestolatus erat somno correptus, at illum.
Perfuga Barinus mox evigilare coegit.
Indicat adventum ducis Imperat ille fideles
Absque pavore suos celer introducat in urbem.
Ille redit, peditesque ducis facit ire priores;
Moenia tradidit his custode carentia turris.
Tempore nocturno nullos fecere tumultus;
Albescente die variis clangoribus hostes
Percipit ingressos urbs tota; Veneticus omnis
Arma capit, praeter quos ille domesticus hostis
Robato monitis allexerat; incola quisque,
Hoste supergresso, fodit infra moenia vallum,
Hostibus ut facilis non sit descensus ad urbem.
Iusserat a castris dux illa, nocte cohortes
Accelerare suas. Auditis iste suorum
Vocibus accurrens, has porta mittit ab omni.
Sic habitatores intusque forisque videntes
Sese impugnari, malefida Venetica clamant
Agmina. Turbatus fugit inde Veneticus omnis.
Quidam caeduntur, quidam capiuntur; ad aequor
Pars fugit Adriacum; sic evasere fugaces
Navibus impulsis. Quicumque Veneticus armis
Obstiterat, nec non ducis horum filius, urbe
Sunt capti capta, dimotaque litore classis.
Sic sibi Dirachium dux subdidit, atque quod armis
Vincere non potuit, victoria subiugat artis;
Et quae pollicitus fuerat, post deditionem
Cuncta sibi gaudet completa Veneticus esse.
Interea populus Troianus et Ascolitanus,
Alter ius soliti nolens explere tributi
Amplius, atque dolens eversis moenibus alter,
Unanimi studio ducis invasere Rogerum
Haeredem egregium, qui sensu clarus et armis
Cum quantis poterat Troiana clausus in arce
Viribus obstabat. Tandem properantibus illi
Auxilio sociis patrisque suique quibusdam,
Mmissa ruit arce furens, populumque rebellem
Diversis punit cruciatibus. Huic manus, illi
Pes erat abscisus; hunc naso, testibus illum
Privat; dentibus hos, deformat et auribus illos.
Saepe solet captae sic tigridis ira latenter,
Dum nullos agitare potest inclusa furores,
Quae si forte valet ruptis escedere claustris,
Quod videt omne vorat, rapit, insolitumque furorem
Exerit; occursus leo perfugit ipse furentis,
Quamvis ista minor sit corpore, fortior ille.
Robertus geminis exacto navibus anno
Adriacis undis loca rursus ad Apula transit.
Is primogenito populum commiserat omnem,
Cui nomen Buamondus erat, pariterque Brieno.
Dus postquam Cannas sibi comperit esse rebelles,
Obsidet; obsessas evertit humotenus illas.
Rexerat has genitus genitrice Hermannus eadem,
Unfredi fuerat qua filius Abagelardus.
Non tamen unus eis pater extitit. Illa duobus
Est sociata viris; miles praeclarus in armis
Frater uterque fuit, sed cessit uterque potenti
Roberto, cui vix par orbe potentia toto.
Cannis destructis, Romam molitur adire
Contra Gregorii Romani praesulis hostem
Henricum, cuius iamdudum obsederat urbem
Plurima barbaries annis remorata duobus,
Altaque tormentis murorum moenia fregit,
Et turres multas invictae diruit urbis.
Iamque sibi fuerat pars subdita Transtiberina;
Gregorius quadam fuerat conclusus in arce,
Quae munita satis, non espugnabilis ulli
Esse videbatur miri strunctura laboris;
Hanc et munierat fidae custodia gentis.
Robertum tantos ubi novit inisse paratus,
Et sibi cum tantis inferre paratibus arma,
Res fugit Henricus. Ducis hunc audacia terret
Et virtus totum iam notificata per orbem.
Expectare verens hunc ad loca tuta recessit.
Robertus Romam properans vi perforat urbis
Egregiae muros, tamen auxiliantibus ipsi
Paucis Gregorii fautoribus. Inde quibusdam,
Aedibus exustis, violenter ab obsidione
Liberat obsessum iam tanto tempore. papam
Hunc secum magno deducit honore Salernum.
Henrico rursus cupidi cessere Quirites
Post ducis abscessum. Papam concesserat illis
Ipse Ravennatem Guibertum, qui scelerata
Mente patri insurgens regnum praesumpsit adire
Sedis apostolicae, Clemens a plebe vocatus.
Agmina Romulea dux urbe reducta Salerni
Dimisit. Numquam par huic exercitus haesit;
Milia sex equitum, triginta milia Romam
Duxerat hic peditum. Sic, uno tempore victi
Sunt terrae domini duo, rex Alemannicus iste,
Imperii rector Romani maximus ille.
Alter ad arma ruens armis superatur, at alter
Nominis auditi sola formidine cessit.
EXPLICIT LIBER QUARTUS