INCIPIT SECUNDUS

Argirous, Latii dimoto finibus hoste,
Vadit Idrontinam multis comitatus ad urbem.
Traditur urbs illi, cives hoc principe gaudent.
Hinc Barum repetens Gallos permittit abire.
Illi Gaimario vadunt servire Salernum.
Gaimarius princeps confisus viribus horum,
Hos secum Barum deducit et obsidet illud.
Imperat Argiroo sibi pareat, urbe relicta
Transeat ad Graecos. Monitis parere monentis
Abnuit Argirous: confligere non tamen audens
Invalidus pugnae se custodivit in urbe.
Depopulans agros et amoena novalia Bari,
Moenia Gaimarius propriae repedavit ad urbis.
Constantinus, eo qui tempore iura regebat
Imperii, mandat, properet quantocius ad se
Argirous. Iussis favet imperialibus ille.
Aequoris Adriaci transvectus fluctibus, urbem
Appetit imperii. Placidus, qui praesidet urbi,
Suscipit egressum, magnis et honoribus illum
Promovet. Interea populus quem rexerat ipse,
Pars comiti Petro, pars est sociata Drogoni
Tancredi genito: modico quia vixerat eius
Tempore germanus, vir ferrea dictus habere
Brachia Guilermus, cui vivere si licuisset,
Nemo poeta suas posset depromere laudes,
Tanta fuit probitas animi, tam vivida virtus.
Umfredum totus cum fratre Drogone tremebat
Italiae populus, quamvis tunc temporis esset
Ditior his Petrus consanguinitate propinquus.
Edidit hic Andrum, fabricavit et inde Coretum,
Buxilias, Barolum maris aedificavit in oris.
Fama super comites alios excreverat huius.
Sed comes Unfredus cum fratre Drogone superbam
Deponunt mentem, quia dum certamen inire
His parat, infelix felicia tempora perdens
Vincitur et capitur. Curru fortuna rotato
Tancredi natos sublimes reddere coepit.
Imperii rector scrutatur praememoratus
Argiroum, Gallos depellere qualiter oris
Italiae valeat, neque vi iam posse fugari
Comperit. Ergo alios molitur adire paratus
Consilii, quia quos fortes ad arma, nec armis
Vincendos novit, promissis fallere sperat.
Audit enim quia gens semper Normannica prona
Est ad avaritiam; plus, qui plus praebet, amatur.
Traditur Argiroo portanda pecunia multa,
Argenti multum pretiosaque vestis et aurum,
Ut sic Normanni fallantur, et egredientes
Finibus Hesperiae, propere mare transgrediantur,
Magna sub imperii famulamine promerituIi.
Imperat hic etiam, quod si trandre negarent,
Haec aliis, illis quae danda fuere, darentur,
Opprimeret quorum gravis infestatio Gallos.
Paruit Argirous; loca transt ad Apula iussus;
Francorum comites vocat, et se magna daturum
Munera promittit, si transgrediantur ad Argos,
Dimisso Latio, grave qui certamen habebant
Cum Persis, et eos inrans promittit ab illo
Qui regit impenum gratater suscipiendos,
Et magnis opibus ditandos affore spondit.
Callida Graecorum promissio calliditatem
Non latuit gentis Latium superare volentis,
Et dimissuros loca se non Apula dicunt
Dum conquirantur, nisi forte potentior illis
Turba superveniens depellat et opprimat illos.
Vir Leo mirificus hac tempestate regebat
Romanam sedem. Tanti gens Appula papae
Audit ut adventum, varias deferre querelas
Coepit, et accusat diverso crimine Gallos,
Veris commiscens fallacia Nuntia mittit
Argirous papae, precibusque frequentibus illum
Obsecrat Italiam quod libertate carentem
Liberet, ac populum discedere cogat iniquum,
Cuius pressa iugo pessumdatur Apula tellus.
Hoc Normannorum Drogo Guaimariusque priores
Tempore defuncti fuerant, a civibus alter
Et consanguineis occisus fraude Salerni,
Alter ab indigenis, nimium quia credulus illis,
Montilari caesus. Se gens rectore carentem
Gallica conqueritur. Papae tamen obvia verlit
Cum quantis equitum valuit peditumque catervis.
Advenisse quidem Latii cum milite multo
Audierant papam, comitantibus hunc Alemannis
Innumeris et Teutonicis, ad bella paratum.
Nonnanni licet insignes fulgentibus armis,
Agminibus tantis visis obstare timentes,
Legatos mittunt, qui pacis foedera poscant,
Quique rogent papam, placidus famulamen eorum
Suscipiat: sese papae parere paratos
Omnes testantur, non hunc offendere velle,
At quaesitorum cognoscere munus ab ipso:
Si placet, hunc dominum poscunt sibi seque fideles.
Teutonici, quia caesaries et forma decoros
Fecerat egregie proceri corporis illos,
Corpora derident Normanica, quae breviora
Esse videbantur, nec eorum nuntia curant,
Utpote nec numero populi nec viribus aequi.
Conveniunt papam verbis animoque superbi:
« Praecipe Normannis Italas dimittere terras
Abiectis armis, patriosque revisere fines.
Quod si noluerint, nec foedera pacis ab ipsis
Suscipias volumus, nec eorum nuntia cures.
Nondum sunt gladios experti Teutonicorum.
Intereant gladiis, aut compellantur abire,
Invitique solum, quod nolunt sponte, relinquant ».
Papa licet tumidis varia ratione renitens,
Non animos gentis potuit sedare superbae.
Spem dabat his Italae fex indignissima gentis,
Gens Marchana, probis digne reprobata Latinis:
Cum plures Itali magna virtute redundent,
His erat irmatus pavor et fuga luxuriesque.
Teutonici populi non copia magna videtur.
Turbati redeunt Normanni pace negata,
Atque Alemannorum responsa tumentia pandunt.
Tempus erat iam triticeis confine metendis
Frugibus; at virides nondum legere maniplos
Agricolae, quos Francigenae, quia pane carebant,
Igni torrebant, et vescebantur adustis.
Talem degebant ob castra rebellia vitam
Undique Teutonicis famulantia, nec sibi quidquam
Dantia corporeae vitae quod postulat usus.

Frater defuncto qui fratre Drogone supestes
Estitit Unfredus procerum de Francigenarum
Unus habebatur maioribus, inde Richardus
Aversa paulo ante comes delectus in urbe.
Paulisperque suos fratres erat ante secutus
Robertus, qui magnanima virtute priores
Transcendit fratres: hic bello interfuit illi
Cognomen Guiscardus erat, quia calliditatis
Non Cicero tantae fuit aut versutus Ulixes.
Inter eos aderant Petrus et Galterus Amici
Insignis soboles, simul Aureolanus, Ubertus
Muscaque Rainaldus, comes Hugo, comesque Girardus;
Hic Beneventanis praelatus, at hi Thelesinis.
Hos Bovianensis comitis comitata Radulfi
Est virtus et consilio pollentis et armis.
Vix proceres istos equites ter mille sequuntur,
Et pauci pedites. Triduo quia panis egentes
Anna petunt, cuncti magis ut moriantur honeste
Bellando cupiunt, quam corpora tanta virorum
Opprimat esuries inhonestae funere mortis.
Gens Alemannorum stipata satellite multo,
Longobardorum frustra confisa fugacis
Auxilio turbae, Normannos terga daturos
Credebat primis conflictibus aut perimendos.
At non in numero, nec equis, nec gente, nec armis,
Sed cui de coelo datur, est victoria belli.
Inter Teutonicos Normannorumque catervas
Collis erat medius. Gens innumerabilis illis
Appula, Balbensis, Campanica, Marsa, Thetensis,
Venerat auxilio. Guarnerus Teutonicorum
Albertusque duces non adduxere Suevos
Plus septingentos. Haec gens animosa feroces
Fert animos, sed equos adeo non ducere cauta.
Ictibus illorum, quam lancea, plus valet ensis
Nam nec equus docte manibus giratur eorum,
Nec validos ictus dat lancea, praeminet ensis.
Sunt etenim longi specialiter et peracuti
Illorum gladii; percussum a vertice corpus
Scindere saepe solent, et firmo stant pede, postquam
Deponuntur equis. Potius certando perire,
Quam dare terga volunt. magis hoc sunt marte timendi,
Quam dum sunt equites: tanta est audacia gentis.
Italiae populo, qui se sociaverat illis,
Germani comites praesunt Trasmundus et Atto,
Et Burrellina generosa propagine proles.
Hi simul ad bellum properant, Campique Marini
Accola Malfredus, Molinensisque Rodulfi
Rofredus socer — huius castrum Gardia nomen —
Et plures alii, quorum non nomina novi.
Huc quoque Romani, Samnites et Capuani
Auxilium mittunt, nec opes Ancona negavit.
Huc Spoletini, simul accessere Sabini,
Huc quoque Firmani: non evalet enumerari
Carminibus nostris quam multus venerit hostis,
Francigenae gentis nomen delere laborans.
Hi cum Teutonicis ad ripam fluminis omnes
Nomine Fertorii tentoria fixca locarant.
Proxima nomen habens erat urbs a civibus ipsis.

Postquam Normanni pacisque fugaeque negatam
Spem sibi cognoscunt, nil quo fugiatur habentes,
Collem conscendunt, ut castra hostilia spectent.
Spectatis castris armantur, et agmine dextro
Aversauorum comitem statuere Ricardum,
Qui Longobardos adeat. Prior hunc comitatur
Clara cohors equitum, mediaeque cohortis agendae
Unfredus contra fortes ad bella Suevos
Eligitur ductor. Cornu servare sinistram
Robertus frater Calabra cum gente iubetur,
Ut succurrendum cum viderit esse, paratus
Ausilio properet sociis, viresque reformet.
Teutonici dextrum contra duo cormia cornu
Armarant. Itali simul omnes conglomerati,
Parte alia stabant: etenim certamine belli
Non aptare suas acies recto ordine norant.
Hos contra coepit prior arma movere Ricardus,
Et petit audacter. Non sustinuere petentem
Viribus aversis Itali; tremor arripit omnes,
Inque fugam versi per plana, per ardua, cursim
Diffugiunt; multos cogit subcombere stratos
Impetus ipse fugae; iaculis caeduntur et ense.
Qualiter aerias; ubi convenere, palumbes,
Dum petit accipiter, fugitivo summa volatu
Et scopulosa facit celsi iuga quaerere montis;
Quas tamen ipse capit, non possunt amplius ullum
Quaerere confugium: sic dantes terga Ricardus.
Diffugiunt Itali, sed quos capit ipse, vel ipsi
Haerentes socii, fuga nil iuvat. Occidit illuc
Plurima gens Latii bello, pars maxima fugit.
Unfredi contra non segnis ad arma Suevi
Bella parant aciem; telis prior eminus illos
Appetit Unfredus, telis hostilibus ipse
Rursus et appetitur; tandem concurrit uterque
Ad gladios populus, mirabilis ictus utrimque
Fit gladiis; illic humanum a vertice corpus
Vidisses et equos hominis cum corpore caesos.

Postquam Robertus fratri tam conspicit hostes
Acriter instantes, et ei nullatenus ullo
Cedere velle modo, comitis comitante Girardi
Praeditus auxilio, Calabrisque sequentibus illum,
Quos conducendi fuerat sibi tradita cura,
Irruit audacter medios animosus in hostes.
Cuspide perforat hos, gladio detruncat et illos;
Et validis manibus horrendos incutit ictus;
Pugnat utraque manu, nec lancea cassa, nec ensis
Cassus erat, quocumque manum deducere vellet.
Ter deiectus equo, ter viribus ipse resumptis,
Maior in arma redit; stimulos furor ipse ministrat.
Ut leo, cum frendens animalia forte minora
Acriter invadit, si quid reperire quod obstet
Coeperit, insanit, magis et maioribus ira
Accensa stimulat; nil iam dimittit inultum;
Hoc trahit, hoc mandit, quod mandi posse negatur
Dissipat, affligens pecus exitialiter omne:
Taliter obstantes diversa caede Suevos
Caedere non cessat Robertus; et hos pede truncat,
Et manibus quosdam; caput huic cum corpore caedit;
Illius ventrem cum pectore dissecat, huius
Transadigit costas absciso vertice; magna
Corpora corporibus truncata non affore tantum
Corporibus magnis, qua saepe minora redundant.
Nullus in hoc bella, sicut post bella probatum est,
Victor vel victus tam magnos edidit ictus.
Patrata rediens ingenti caede Ricardus
Ausoniae gentis, cuius pars altera fugit,
Altera pars gladiis et cuspide caesa remansit,
Dum sic Teutonicos sociis obstare videret,
Proh dolor » exclamat, « quam credebamus adesse
Finito bello, nondum victoria finem
Obtinet! »; et medios ruit incunctanter in hostes.
Hi, quia spes iam nulla fugae, spes nulla salutis,
Acnus obsistunt; sed nil obsistere prodest,
Tot circumveniunt. Acies praeclara Ricardi
Addita victoris, magnae fit causa ruinae
Hostibus, et miseri diversis interimuntur
Caedibus, et tanta superest de gente nec unus.

Exitus hic belli papam moeroribus implet,
Afflictusque grari luctu confugit ad urbem.
Sed cives papam non excepere decenter,
Normanis veriti grave ne victoribus esset.
Hunc genibus flexis Normannica gens veneratur
Deposcens veniam. Curvatos papa benigne
Suscipit, oscula dant pedibus communiter omnes.
Vocibus ille piis hos admonet ac benedicit,
Conquestusque nimis, quia pacis spreta fuere
Nuncia, defunctis lacrimans pro fratribus orat.

Audito tantae successu prosperitatis
Normannis habitae, non sollicitudine parva
Angitur Argirous; nec enim, vel fraude, vel armis
Posse sibi peragi videt imperalia iussa,
Ut Francos Latio moneat vel cogat abire.
Copia tanta quidem, quibus hi non marte repugnent,
Nec erat Argiroo, nec eos promissa movere
Ut fines alios peterent, vel dona valebant.
Hoc meditans Bari dimissa transfretat urbe.
Ad dominum rediit, populi responsa ferocis
Ordine cuncta refert et belli gesta recentis
Contra Teutonicos. Iam Constantinus amare
Desinit Argiroum, nec, ut ante solebat haberi,
Est iam consilii comes intimus imperialis.
Exilium passus, longo post tempore vitam
Degit in aerumnis, et corporis anxietate
Vesatus misere vitam finisse refertur.
Crescit Normannis animus victoribus ingens,
Iamque rebellis eis urbs Appula nulla remansit.
Omnes se dedunt aut vectigalia solvunt.
Tune comes Unfredus fraterni funeris ultor,
Funesto cunctos fuerant qui participati
Consilio punit; hos truncat, perfodit illos,
Multos suspendit; memorata morte Drogonis,
Parcere vult nulli; iacet alto pectore fixus
Fraternae mortis succensus fornite moeror,
Omnibus horrendus. Multas sibi subdidit urbes:
Solvere Troiam comiti coepere tributum;
Hunc et Barini, Tranenses et Venusini,

Cives Ydrunti famulantur et urbs Acernnti.
Roberto fratri Calabras adquirere terras
Concedit. Iuvenis patiens erat iste laboris,
Vir prudens et habens ad quaeque negotia promtas
Esercenda manus Robertus et ingeniosus,
Semper celsa petens, et laudis amans et honoris.
Si contingebat sibi palma vel arte vel armis,
Aeque ducebat, quia quod violentia saepe
Non explere potest, esplet versutia mentis.
Clarus in eloquto dabat hic responsa repente
Optima consultus; si quis quaerebat ab illo
Consilium, sapienter ei dare noverat illud.
Hic sibi concesso Calabrorum munere gaudet.
Secum nonnullos equites collegerat ante,
Qua poterat, sed praecipue regionibus illis
Multiplicem praedam peragens, quas frater habebat.
Quodque capi poterat dum dividit omnibus aeque,
Omnes sunt cari sibi, carus et omnibus ipse.
Captus ab Unfredo secum prandente, volebat
In fratrem gladio consurgere, sed Gocelinus
Comprensum manibus tenuit; custodibus inde
Traditur, et multa non tempestate retentum
Dimisit frater, Calabrae regionis et urbes
Castraque concessit, equitum suffragia praebens.
Ille capessundae cupidus telluris, amorem
Omnibus ostentat; non plus affabilis illo
Aut humilis quisquam studuit dominator haberi.
Undique gens clarum Normannica nomen habebat;
At non experti virtutem nominis huius,
Terrentur Calabri tanta feritate repleti
Ad ducis ingressum. Robertus milite fultus
Non modico, praedas; incendia iussit ubique
Terrarum fieri quas appetit et spoliari,
Quodque metum incutiat cultoribus omne patrari.
Militibus remorans dimissis fratris abire
Non multo Calabros, sed atroci milite vexat.
Qui cum discedens huc praedabundus et illuc
Non aliquod castrum posset captare vel urbem,
Arte locum quendam molitur adire; sed eius
Difficilis conscensus erat, quia plurimus huius
Accola, grex habitans etiam monasticus illic,
Non alienigenam quemvis intrare sinebant.
Utile figmentum versutus adinvenit, atque
Mandat defunctum quod quemlibet esse suorum
Gens sua testetur. Qui cum, quasi mortuus, esset
Impositus feretro, pannusque obducere cera
Illitus hunc facie iussus latitante fuisset,
Ut Normannorum velare cadavera mos est,
Conduntur feretro sub tergo corporis enses;
Ad monasterii subhumandum limina corpus
Fertur, et ignaros fraudis quos fallere vivi
Non poterant homines, defuncti fictio fallit.
Dumque videretur simplex modus exequiarum,
Erigitur subito qui credebatur humandus;
Evaginatis comitantes ensibus illum
Invasere loci deceptos arte colonos.
Quid facerent stolidi? Nec se defendere possunt,
Quo fugiant nec habent; omnes capiuntur; et illic
Praesidium castri primum, Roberte, locasti.
Non monasterii tamen est eversio facta,
Non extirpatus grex est monasticus inde.
Agmina magna legens castro Robertus in illo,
Carior esse suis coepit, quia strenuus armis
Consilioque sagax. Comes hac regione vocatus
Est et ab his habitus praesertim quos comitati
Sunt equites aliquot: Torstenus dicitur unus,
Alter Arenga, valensque gerenda ad bella Rogerus.
His sibi concessae quaedam dedit oppida terrae.

Appulus hoc princeps infirmans tempore mandat
Unfredus fratri, veniat velociter ad se.
Robertus properat; fratrem dum conspicit aegrum
Compatiens plorat. Solatia magna dat aegro
Adventus fratris, deposcit et advenientem,
Rector terrarum sit eo moriente suarum,
Et geniti tutor puerilis, quem vetat aetas
Rectorem fieri. Frater favet anxius illi,
Et se facturum quae praecipit omnia dicit.
Non infirma valens iam reddere membra saluti
Interit Unfridus. Lacrimans Apulia tota
Flet patiis interitum; patriae pater ille benignus
Hanc placide rexit; vitam decoravit honestas.
Non studuit populum vexare tirannide dira;
Iusticiamque colens, quam laedere, parcere multis
Maluit offensis. Fratres prope praememoratos
Est monasterii Venusini sede sepultus.

Funeris obsequiis Robertus rite peractis
Ad Calabros rediit. Cariati protinus urbem
Obsidet, hac capta reliquas ut terreat urbes.
Interea papae Nicholai forte secundi
Comperit adventum; dimittitur obsidione
Plurima pars equitum, comitatur pars minor illum.
Melfia suscipit hunc; et ibi susceptus honore
Magno papa fuit. Hic ecclesiastica propter
Ad partes illas tractanda negotia venit.
Namque sacerdotes, levitae, clericus omnis
Hac regione palam se coniugio sociabant.
Concilium celebrans ibi papa, faventibus illi
Praesulibus centum ius ad sinodale vocatis,
Ferre sacerdotes monet altarisque ministros
Arma pudicitiae; vocat hos, et praecipit esse
Aecclesiae sponsos, quia non est iure sacerdos
Luxuriae cultor. Sic extirpavit ab illis
Partibus uxores omnino presbiterorum,
Spretores minitans anathemate percutiendos.
Finita sinodo, multorum papa rogatu
Robertum donat Nicholaus honore ducali.
Hic comitum solus concesso iure ducatus
Est papae factus iurando iure fidelis.
Unde sibi Calaber concessus et Appulus omnis
Est locus, et Latio patriae dominatio gentis.
Romam papa redit, cum magno dux equitatu
Obsessum repetit Cariatum, quo sibi fida
Maxima pars equitum dimissa remanserat ante.
Gens Cariatensis, duce perturbata reverso,
Non obstare valens, illi se dedit et urbem.
Prima ducem vocat hunc gens ista, ducemque salutat
Partibus in Calabris. Hinc ad loca caetera transit.
Tunc Rossana potens, Cossentia fortis in armis,
Tunc quoque dives opum Geratia subditur illi,
Et subiecta illi fit pene Calabria tota.
Cumque potentatus coepisset crescere nomen
Virtutisque suae, legatos mittere coepit,

Qui sua deferrent generoso verba Gisulfo
Guaimarii genito, germanae nobile poscens
Coniugium, quia coniugio tunc ipse carebat,
Prima coniuge pro consanguinitate repulsa,
De qua natus erat Buamondus strenua proles,
Insignis nimia virtute potensque futurus.
Primo Roberti sprevit mandata Gisulfus,
Non quod maiori posset vel nobiliori
Consociare viro germanam, sed quia Galli
Esse videbantur gens effera, barbara, dira,
Mentis inhumanae, primaeque repulsio facta
Coniugis alterius producit tempora dandae.
Assentit tandem princeps, natuque priorem
Tradit in uxorem tibi, dux Roberte, sororem.
Gattelcrima minor, haec Sichelgata vocatur.
Nubsit Iordani post Gaitelcrima nepoti,
Qui Capuae princeps utriusque ducisque patrisque
Virtutes animi virtutibus aequiparavit.
Coniugio ducto tam magnae nobilitatis,
Augeri coepit Roberti nobile nomen,
Et gens, quae quondam servire coacta solebat,
Obsequio solvit iam debita iuris aviti.
Nam proavis et avis subiectam coniugis huius
Noverat Italiam gens Longobarda fuisse.
Edidit haec pueros sibi tres et quinque puellas,
Egregiam sobolem sexus utriusque futuram.
Gloria Roberti, quae tanta augmenta subire
Coeperat, invidiam, laus unde adhibenda fuisset,
Non modicam adquirit: quia dum virtutibus eius
Invidere viri comites a plebe vocati
Qui numero bis sex fuerant, communiter illum
Morti tradendum coniuravere dolose,
Tempus ad hoc aptum fieri cum forte viderent.
Horum Gosfridus, Gocelinus et Abagelardus,
Filius Unfredi, sibi iura paterna reposcens,
Praecipui fuerant auctores consiliorum.
Dux igitur postquam sibi coniuratio nota
Facta fuit comitum, bellum molitur, in omnes
Acriter exarsit; capit hos, et proiicit illos,
Afflixit variis quorumdam corpora poenis.
Iratum metuens fugit Gocelinus ad Argos.
Pelusii montis castrum pavefactus adire
Gosfridus properat; dux quod non evalet armis
Arte capit castrum; promissis decipit huius
Custodem castri Godefridum, dans sibi quaedam,
Pluraque pollicitus castrumque valentius illo.
Pelusii montis dominatio non Godefridi
Ex toto fuerat; mediam concesserat illi
Gosfridus partem. Sed dux quia nobilioris
Castelli totum promiserat huic dominatum,
Scilicet Oiani, solus cupiens dominari,
Mandat Roberto desistat ab obsidione,
Dissimulans reditum; sed mos ut norit abesse
Gosfridum, redeat, castrum securus et intret
Clavibus acceptis, Oianum conferat illi.
Hac illi castrum Godefredus tradidit arte;
Accipit Oianum; sed quis post crederet illi?
Traditor est Latii populo vocitatus ab omni.
Sic ducis astuti prudentia, quod superare
Non armis potuit, superavit saepius arte.
Hostibus edomitis et captis undique castris,
Contra Barensem populum parat obsidionem.

Appula nulla erat urbs, quam non opulentia Bari
Vinceret. Hanc opibus ditatam, robore plenam,
Obsidet, ut victis tantae primatibus urbis,
Nondum subiectas repleat terrore minores.
Urbibus illa quidem, quas continet Appula tellus,
Maior habebatur. Dux munit milite castra,
Atque replet Calabris advectis navibus aequor.
Imperii sancti cives suffragia poscunt;
Qui coniurati fuerant cum civibus illuc
Legstos mittunt; simul imperiale iuvamen
Omnes deposcunt. Dux mandat civibus, aedes
Argiroi sibi dent, quas noverat editiores
Contiguis domibus; quas si conscendit adeptus,
Urbem Robertus totam sibi subdere sperat.
Barenses austera duci responsa dederunt.
Ille repugnantes obpugnat fortiter urbis
Indigenas validos, non ad certamina segnes;
Ad portarum aditus crates prudenter adorsus,
Sub quibus armatos obstantibus insidiantes
Ordinat, et turrim fabricat, quae lignea muris
Prominet; ac iuxta de quaque petraria parte
Ponitur, adiuncto muros quo evertere possit
Diversi generis tormento. Nec minus urbem
Cives defendunt; non intra moenia clausi,
Cum duce pugnantes astant pro moenibus urbis.
Hos pugnando fugant, prosternunt ictibus illos;
Ut mos est belli, fugat hostis et hoste fugatur,
Et petit et petitur, repetens ferit et referitur.
Ut duo cum certant productis dentibus apri,
Alter ab alterius perfunditur ore saliva
Dentes exacuens, ut acutos perferat ictus,
Ictibus et validis feriunt sua terga vicissim;
Nunc pede, nunc costis laeduntur; uterque resistit
Acriter, et neuter vult cedere, saucia donec
Membra fatigatum fusis clamoribus aprum
Velle subire fugam doceant, victusque recedat.
Acriter insistunt Normanni, nec minus acres
Obsistunt cives, diversaque machina muris
Additur, eversis ut moenibus urbis apertae
Normannis aditus pateat, quem clausa negabat

Undique septa mari, quod non est insula, terrae
Exiguae diodus. Ex hac tentoria parte
Fixa ducis fuerant. Obiectis navibus aequor
Parte replens alia, naves prodire vetabat
Barinas, portumque suis pontemque paravit,
Atque super pontem posito munimine turris,
Urbanis nusquam prodire licebat ab urbe,
Tutaque servabat classis normannica portum.
At cives turrim capiunt, et maxima pontis
Aequorei cecidit pars, evertentibus illis.

Urbem Barenses terraque marique tuentur.
Post, ubi Robertus desperat moenia Bari
Posse capi pugna, coepit promittere multa
Nobilibus patriae, quorum pollebat in urbe
Nobilitas potius, quorumque potentia maior.
Et sic allectis maioribus, alliciendos
Promissis credit fore muneribusque minores;
Saepe minas faciens, ut civibus incuteretur
Terror, omnimodis pro deditione laborat
Urbis, cuius erat capiendae magna libido.
Venturum auxilio Gocelinum fama ferebat
Multis imperii cum navibus. Ad capiendum
Esploratores posuit dux callidus illum.
Praetor erat Stephanus Barensibus imperiali
Traditus edicto, cognomen cui Pateranus,
Vir probus et largus, studio laudabilis omni,
Praeter quod tanti studuit ducis edere mortem.
Miles erat Bari, cui dedecus a duce quondam
Illatum fuerat grave, partibus ex alienis,
Promtus ad omne malum, levis, iracundus et audax.
Castra ducis Stephanus monet hunc sollerter adire,
Incautumque ducem nocturno tempore morti
Tradere letiferi percussum cuspide conti,
Pollicitus multum, si dux occumberet, auri.
Dedecoris memor illati cupidusque lucrandi,
Miles abit noctu, circumspicit undique castra;
Nil obstare videt; Roberti pervenit usque
Ad ducis hospitium, quod culmo texerat ipse,
Frondibus et sepsit, fieret quo frigore tutus
Temporis hyberni. Coenatum vespere facto
Venerat. Explorat ducis ille sedile sedentis
Ad coenam, mediis et contum frondibus illam
Intulit in partem, qua sederat ille; sed ori
Flegmatis ubertas superaddita fecerat illum
Sub mensa curvare caput: locus unde repertus
Est conto vacuus, cassos et pertulit ictus.
Ille redit fugiens. It totam fama per urbem
Occubuisse ducem. Cives laetantur, et omnis
Congaudens populus clamorem tollit ad astra.
Hi dum clamarent, dux advenit, atque salutis
Ipse suae testis, clamores fundere frustra
Civibus exclamat. Clamantis vocibus huius
Auditis, clamor cessavit, laetitiaeque
Finis verborum datus est cum fine suorum.

Explicit Liber Secundus.