INCIPIT TERTIUS

Interea Michael Romani iura regebat
Imperii cum fratre suo, qui nomine dictus
Constantinus erat: quorum dominatio Graecis
Perniciosa fuit, quia bellis otia semper
Postpositis studuere sequi, luxusque dolosi
Illecebris captos foedarat inertia turpis.
Horum temporibus Turchos orientis ab oris
Egressos fugit gens territa cristicolarum,
Qui Romaniae loca deliciosa colebant.
Maxima pars horum ruit iuterfecta nefandis
Turchorum gladiis, et captis urbibus omnis
Subditus his populus dans vectigalia servit.
Hos contra nullos equites ignavia misit
Rectorum: quare decreto nupta senatus
Est equiti egregio Romano mater eorum,
Pectus amans plus quam genus Eudochia mariti.
Diogenes cognomen erat, quia barba bifurcis.
Is regimen subiens sibi quaeque negotia belli,
Otia privignis elegit, inire paratus
Cum Persis bellum miseros populantibus Argos.
Est belli variis eventibus usus in illos.
Saepe quidem victor Persas bellando fugavit,
Saepe pari populus fortuna pugnat uterque.
Postremo comites dum dirigit ipse tuendis
Urbibus innumeros, quarum famulatus ad ipsum
Transierat fama probitatis ubique probatae,
Castris cum paucis melioribus ipse remansit:
Multus Persarum populus cum rege repente
Illum cumclausit, disrumpere castra laborans.
Proelia commuttunt immania, dum capiendis
Imperii castris inhiant. Primo atque secundo
Depulsi cedunt bello. Prudentia tandem
Anxia Romani, desperans castra tueri,

Quam sibi plus hominum vitae studiosa suorum,
Quos graviter fessos belloque fameque videbat,
Praecipit ut quicquid castris inerat solidorum,
Omnis vestitus pretiosus, et omnia vasa

Auri aut argenti, castris spargenda ferantur:
Ut si contigerit Turchis irrumpere castra,
Horum prospectu desistant laedere Graecos.

Invitam—profugis collecta pecunia servis—
Insomnem Danu coguntur ducere noctem.
Adveniente die venit innumerabilis ille

Persarum populus, circumdans undique castra.
Undique tela volant; circumtegit aera totum

Grando sagittarum; non ferre valentibus Argis,
Irrumpunt Thurci; munitio rumpitur omnis.
Sed plures praedae quam militibus feriendis
Intenti Persae faciunt evadere multos.

Indiciis aquilae, quae plus dabat omnibus armis
Aurea conspicuum loricae innixa nitorem,

Graecorum dominus cognoscitur, ense recidens
Hostiles hastas, neque se defendere cessans.
Forte sagitta volans incauti sauciat artus;

Sic tandem capitur quadam cum parte suorum.
Direptis castris Romanum Persica ducit

Ad sua castra phalanx, et eum statuere sedili
Egregio, iuxta Persarum rege sedente.

Rex percunctatur, si forte fuisset ab illo
Captus, quid faceret? Romanus retulit illi:
« Si mihi sive meis ita subiicerere, iuberem
Vel truncare caput, vel te suspendere furcis ».

Ille refert facinus numquam sibi tale patrandum,
Sed secum posthac fruiturum pace perhenni,
Quam per legatos iam saepe poposcerat ipse,
Et baptizatam natam pro coniuge nato
Se concessurum, quo sic pax firmior esset.
Foederibus tali firmatis conditione,
Ad sua Romanum dans maxima dona remisit
Persarum rector, captos et reddidit omnes.
Longo terrarum spatio comitatus euntes
Duxit honorifice; ductum permisit abire.

Sed non privignis firmatae commoda pacis
Condicio placuit, minus ad tutanda peritis
Agmina Graiorum. Nec enim decernitur ultra
Arcis ad augustae Romanus iura redire.
Hos ubi Diogenes factos sibi comperit hostes,
Auxilio fisus Persarum temptat in illos
Civilis belli varios agitare paratus.
Privigni se non obsistere posse videntes,
Illum conantur seducere pace dolosa.
Ignari fraudis, portantes nuncia pacis,
Bis sex pontifices mittuntur cum Gocelino,
Cuius Romanus totiens expertus amorem,
Non dubitabat ei se credere sicut amico.
Credit Romanus pastoribus et Gocelino,
Securus factus iurando iure fideque
Ut petit ipse data. Misero placet imperialis
Incassum reditus; quia mox ubi pervenit ille
Eracleam, capitur, privatur lumine captus;
Cuius et imperii fuerat tam nobile nomen,
Monachus efficitur. Securi iam duo fratres
Regni tranquillis agitant moderamen habenis.
Non tamen omnino sua restat inulta tirannis;
Namque sibi socios Romani filius addens
Annenios, Persas, terras Orientis eorum
Subtrahit imperio, ferro populatus et igni.
Tempore Persarum gens perfida coepit ab illo
In Romaniam consurgere caede, rapinis.
Imperii nec adhuc redigi sub iura valeret,
Gens nisi Gallorum, quae gente potentior omni
Viribus armorum, nutu stimulata superno,
Hanc libertati superato redderet hoste,
Quae spirante Deo sanctas aperire Sepulcri
Est animata vias longo iam tempore clausas.
Consiliis quorum fuit excaecatio tanti
Perpetrata viri, miseri capiuntur, et aula
Depulsi meritas coguntur solvere poenas.
His, quibus insontem puniri consuluerunt
Puniri sontes vario cruciamine mandant.

Nuncius imperio Bari legatus ad Urbem
Supplicat ut miseris iam civibus auxilietur.
Piratis aptae naves ex more parantur,
In quibus efferri frumenta iubentur et arma,
Classe quibus tuta transiri possit ad urbem,
Nautarumque metus pellatur et urbis egestas.
Navibus his iussu praeponitur imperiali,
Quem ducis Italia timor expulerat, Gocelinus,
Exosus fuerat quia coniuratus in ipsum.
Navibus armatis celer advenit, ut tremebundos
Hortetur cives, et erat iam proximus urbi,
Ingressum sperans nocturno tempore tutum:
Cum subito Danaum classi venit obvia classis
Roberti, cuius reparare advenerat hostes.
Nocte ducis pugnam naves iniere libenter,
Esse sibi levius loca cognoscentibus, illis
Certamen gravius, minime quia gnara locorum
Gens erat illa, ratae. Multo superata labore
Postremo capitur Gocelini navis, et ipse
Ante ducem captus deducitur. Altera navis
Mersa fuit Danaum, vix evasere sequentes.

Gens Normannorum navalis nescia belli
Hactenus, ut victrix rediit, spem principis auget.
Sentit enim Danaos non tantum civibus urbis
Praesidii ratibus vexisse, quod obsidionem
Impediat; multum simul et novitate triumphi
Aequorei gaudet, securius unde subire
Iam cum Normannis navalia proelia sperat.
Inclusus longo Gocelinus carcere degens
Vitam infelicem, vitae cum fine laborum
Excepit finem, diversa pericula passus.
Tertius obsessa iam venerat annus ab urbe.
Multiplici tandem superatur fessa labore,
Plus tamen esurie. Tunc Argiricius urbis
Primus habebatur: quem dux ubi deditionem
Urbis inire facit, reliquos non ardua cives
Vincere poena fuit; maiores namque minorum
Ad quam corda volunt partem deflectere possunt.
Civibus exhibuit placidum Robertus amorem,
Et quia dilectos, sibi quos allexerat, omnes
Semper habebat, erat dilectus ab omnibus ipse.
Plurima, quae fuerant vel vi subtracta vel astu,
Reddidit urbanis dux, agros, praedia, fundos;
Perdita restituit; nil civibus intulit ipse,
Nil alios permisit eis inferre molestum,
Et circumpositis solitos deferre tributum
Normannis donat iam libertate quieta.
Canitiem Stephani tractare misertus ut hostis
Noluit; immo suae, de qua tractaverat ille,
Oblitus caedis, studet hunc tractare benigne.
Hunc impunitum custodia libera servat
Cum Baro captum, multis mirantibus Argis.
Perque dies aliquot hac victor in urbe moratus,
Mandat cum sumptu Barensibus arma parari,
Ut properent secum, quo se properare videbunt.
Hos cum gente sua Reginam ducit ad urbem.
Piscem fama refert a littore non procul esse
Ftuctibus Adriacis horrendo corpore magnum
Forma incredibili, qualem non viderat ante
Italiae populus, quem verni temporis aura
Propter aquas dulces properare coegerat illuc.
Per varias artes ducis hunc prudentia cepit.
Qui cum delabens in retia funiculosa,
Retibus innexo cuncto cum pondere ferri
Ille maris mersus mersisset ad usque profundum,
A nautis tandem vario iam culmine caesus,
Littore vix tractus, populo spectabile monstrum
Cernitur, inde ducis iussu per frusta secatur:
Unde sibi atque suis longus datur usus edendi,
Et populo Calabris quicumque manebat in oris.
Hoc etiam passim gens Appula participatur.
Os spinae sectum palmorum quatuor orbe
Mensuram obtinuit. Paulo post inde moratus
Dux ibi Robertus Reginam tendit ad urbem.
Dumque moratur ibi, pons est quia conditus unus,
Pons modo Guiscardi totus locus ille vocatur.
Actu Barenses huius praecepta secuti,
Quaeque paranda parat Reginae moenibus urbis.
Dux ibi militibus, sumptu ratibusque paratis,
Transvehitur Siculum multis comitantibus aequor,
Quod licet angustum, tamen est grave praetereundum:
Scilla, Caribdis ibi diversa pericula praebent;
Una rotat naves, illidit et altera saxis.

Partibus in Siculis conferta iuvarnina fratris
Iam conquisitis ex magna parte Rogeri
Spem ducis accumulant. Erat hoc aetate Rogerus,
Non virtute minor; nullus de fratribus eius
Quamlibet egregius iniit tam nobile bellum.
Nam contra Siculos divini nominis hostes
Semper pugnavit, sanctam qua vivimus omnes
Exaltare fidem cupiens, operamque iuventus
Hanc sua praecipue coluit, dum digna quietis
Causa suae fieret Siculae subiectio gentis.
Hoc sibi dux socio confisus et agmine multo
Secum deducto non obsidione Panormum
Viucere desperat, Siculis quam nobiliorem
Urbibus audierat. Roberti milite multo
Urbs vallata pavet; muros turresque reformant,
Arma virosque parant, detecta foramina claudunt;
Ponitur et vigilum custodia crebra per urbem.
Dux iubet armatos equites accedere portis,
Ut sic inclusos ad pugnam provocet hostes.
Omne, quod incutiat poenam pariterque laborem,
Civibus inferri versuta potentia mandat.
Procedunt portis Siculi, non stare ferentes,
Egressique foras audaci mente repugnant;
Verum Normannos nequeunt tolerare feroces.
Cultores Christi, dum gens Agarena resistit,
Non perferre valet; fugiunt, nostrique sequuntur,
Multos prosternunt gladiis, et cuspide multos.
Moenibus e summis volat undique missile telum;
Saxaque cum pilis iacientes laedere temptant
Corpora nostrorum. Nostri vi moenibus urbis
Hos impellentes, laeti sua castra requirunt.
Inde Panormenses Affros accire laborant
Auxilio, quorum sibi viribus associatis,
Quod non sunt ausi terra committere bellum,
Commisere mari. Bellantibus hoc elementum
Commodius credunt. Instructis ergo carinis
Exigit ut belli navalis rite paratus,
Proque repellendis saxorum vel iaculorum
Ictibus obtectis rubicundis undique filtris,
Ad pugnam veniunt sub condicione virili,
Ut quo iure viri vel vivant vel moriantur.
Mandat Normannis, Calabris, Barensibus, Argis
Dux a se captis, muniri corpore Christi;
Quo iubet accepto cum sanguine bella subire.
Tali tuta cibo procedit turba fidelis,
Navibus aptatis quo praevaluere paratu.
Perfida gens totum lituis sonituque tubarum
Magnarumque replet vocum clamoribus aequor.
Christicolae contra suffragia sola petentes
Principis aeterni, cuius sunt carne refecti,
Nullo terrentur clangore, sed acriter illis
Obstant, et feriunt quassantque viriliter hostes.
Principio naves Affrae Siculaeque resistunt;
Nutu divino tandem cessere coactae,
Cumque fugam peterent, aliquot capiuntur earum,
Quaedam submersae pereunt, pleraeque frequenti
Remorum ductu vix evasere fugaces.
Dum portum subeunt, mox opposuere cathenas,
Cum quibus aequoreos aditus prohibere solebant.
His etiam fractis, quasdam de navibus horum
Christicolae capiunt, flammis plerasque perurunt.
Dat validas animo ducis haec victoria vires.
Hinc pervadendam solers intentus ad urbem,
Molitur variis conatibus ut capiatur.
Muniri pedites fundis facit atque sagittis;
Armatos equites secum procedere iussit.
Accedunt muro pedites, et moenia saxis
Ac telis quatiunt. Egressus iniquus ab urbe
Obstat eis populus, quem non perferre valentes
Diffugiunt pedites. Quos dux ut cedere vidit
Diffusos campis, legiones protinus omnes
Bella dato signo monet incunctanter adire,
Voce manuque suos sicut dux strenuus hortans.
Paulisper Siculi commixto Marte morati,
Ad ducis aspectum tremefacti terga dederunt.
Dux ferit atque suos hortatur terga ferire
Perversae gentis, nec caedere desinit hostes,
Adversae portas dum perveniatur ad urbis.
Gens comitata ducem diversis sauciat hostem
Vulneribus, quosdam gladiis, et cuspide quosdam,
Multos fundali iactut plerosque sagittis;
Unde supergrediens caesorum corpora, temptat
Cum Siculis portas fugientibus urbis adire,
Ut finem tanto praeberet capta labori.
Sed cives portis adhibent dum claustra seratis,
Non modicam partem foris exclusere suorum.
Impetus hostilis tantis terroribus urbem
Implet, ut exclusos caedi permiserit omnes.
Robertus quamquam longo certamine vidit
Diffisos equites, coeptis insistere poscit.

« Virtus vestra, viri, varios experta labores,
Vel modo laudis, ait, vel erit modo digna repulsae.
Urbs inimica Deo, divini nescia cultus,
Subdita daemonibus, veteri spoliata vigore,
Iam quasi fracta tremit. Si vos instare potenter
Viderit, obstandi nullos meditabitur ausus;
At si deficitis, cras viribus haec reparatis
Acrius obstabit. Dum tempus adesse videtis,
Currite! dura capi, Christo miserante, patebit.
Difficilem quemvis facilem facit ipse laborem.
Hoc duce confisi, bellis imponite finem,
Atque invadendam cuncti properemus ad urbem ».
His animat dictis Robertus corda suorum.
Ascensis scalis properant conscendere muros,
Seque voluntati promtos ducis affore spondent.
Sic auriga bonus veloces cedere cursu
Dum cognoscit equos, parcit, patiturque morari;
Inde reformatos reparatis flatibus ire
Coeptum cogit iter, stimulisque frequentibus urget,
Dum cursum peragant, et eos praecedere victi
Vincere qui soleant, cauto ducente magistro.
Dux ubi persensit capiendis moenibus omnes
Insudare suos, insudat et ipse ferendis
Sollicitus scalis; ut progrediantur ad alta
Praecipit inde suis. Illi conscendere muros
Unanimes properant; e contra tota Panori
Gens astat muris per propugnacula sparsa.

Unus utrique labor populo, diversa sed illis
Causa fuit; cupit hic urbem capere, ille tueri;
Altera pars pro se, pro natis, coniuge constat,
Altera grata duci fieri studet urbe subacta.
Dum tanto populus confligit uterque labore,
Prospera Roberto fuit et miserabilis urbi
Actio fortunae, subito quia coetus equestris
Egressus scalis murorum dum petit alta,
Propugnatores Siculi dant terga trementes.
Urbe nova capta veteri clauduntur in urbe.
Gens Agarena, videns se viribus omnibus esse
Exutam, tota spe deficiente salutis

Supplicitel poscit, miseros miseratw ut eius
Respiciat casus, neque dux condigna rependat.
Cuncta duci dedunt, se tantum vivere poscunt.
Deditione sui facta meruere favorem
Esorare ducis placidi; promittitur illis
Gratia. cum vita. Nullum proscribere curat,
Observansque fidem promissi, laedere nullum,
Quamvis gentiles essent, molitur eorum.
Omnes subiectos sibi lance examinat aequa,
Glorificansque Deum templi destruxit iniqui
Omnes structuras, et qua muscheta solebat
Esse prius, matris fabricavit Virginis aulam;
Et quae Machamati fuerat cum daemone sedes,
Sedes facta Dei, fit dignis ianua coeli.
Munia castrorum fecit robusta parari,
Tuta quibus contra Siculos sua turba maneret,
Addidit et puteos alimentaque commoda castris.
Obsidibus sumptis aliquot castrisque paratis,
Reginam remeat Robertus victor ad urbem,
Nominis eiusdem quodam remanente Panormi
Milite, qui Siculis datur amiratus haberi.
Omnes cum Stephano Paterano protinus Argos,
Qui Bari fuerant capti, permisit abire.
Sic impunitos quia dux placidissimus hostes
Dimittebat, eis ut amantibus ipse placebat.
Barinis, Calabris, dux obsidibusque Panormi
Militibusque suis vadit comitatus ad urbis
Moenia Melfensis. Caput haec erat urbibus illis
Omnibus, est et adhuc, quas continet Appula tellus.
Illius comites regionis et undique clari
Confluxere viri; vult quisque revisere tanti
Principis aspectum; Petro genitore creatus
Praedicto solus Petrus huc accedere sprevit.
Huius, defuncto Gosfrido fratre priori,
Ius patrium manibus successerat atque nepotum,
Donec provectus soboles fraterna Ricardus
Esset ad aetatem dominandi legibus aptam.
Dus Petro suspectus erat, quia prorsus eunti
Ad fines Siculos vires adhibere negarat.
Dux tamen ablata formidine convocat illum,
Et sibi concessum dicens a fratre Tarentum,
Fraterni repetit ius muneris. Ipse negavit
Reddere quae fuerant armis superata paternis.
Hac gravis inter eos oritur dissensio causa;
Ac veniens Andrun, varios ad bella paratus
Coepit irure Petrus; nova praecipit arma parari,
Auget militiam, suffragia poscit ubique,
Quaeque sui iuris servari tuta laborat.
Interea Tranum praeclari nominis urbem
Divitiis, armis et multa gente repletam,
Obsidione parat dux subdere. Petrus ad urbem
Electos bis sex equites agit, ut sibi aves
Alliceret monitis, confortarentur et eius
Aspectu viso. Qui dum sua verba loquendo
Protrahit in longum, subito Robertus et eius
Diffusus campis apparuit undique miles.
Obsessi cives decies iam quinque diebus
Convellere Petrum simul intra moenia clausum;
Orant, ut faveat comes urbis deditioni:
Damna quidem nequeunt perferre diutius urbis.
Hoc primo fieri nimio moerore gravatus
Ille negat; tandem lacrimans, cogentibus illis,
Poscit cum sociis ut liber abire sinatur;
Sicque duci fieri concessit deditionem.
A duce non patitur discedens urbe videri
Atque ducem voluit nullatenus ipse videre,
Tam ducis horrendum ducebat cernere vultum.
Trani, cuius erat laus clarior, urbe recepta,
Se Iuvenacenses dedunt et Buxilienses.
Buxiliae Petri fuerant, Iuvenacus Amici,
Cui patruus Petri pater extitit. Hunc, quia fratri
Contulit auxilium, dux oderat, et quia fines
Dalmaticos sine velle suo temptavit adire.
His dux espertis, cupiens sibi subdere Petrum,
Obsidione parat circumvallare Coretum.

Petrus, ut hunc audit castrum circumdare castris,
Non audens armis contendere, moenibus Andri
Escipitur tutus. Qui dum prodisset ab Andro,
Tranensi praedam deferre profectus ab urbe,

Atque equites essent decies hunc quinque secuti,
Guido quater denos eqtutes induxerat urbi,

Ex ducis edicto, germanus coniugis dus.
Egreditur subito, diffuso milite campis.
Inde Petrum capiunt, et se prius inficiatum
Praesentare duci vel praesentare coactum.
Imposuit finem ducis haec captura labori.
Sed tandem fidei iurando iure ligatus

Solvitur, et recipit quae perdidit omnia Petrus.
Liber abit, solo Trani privatus honore.

Interea ducis egregii populosa frequenter
Poscit Amalfis opem, cui vectigalia dudum
Annua detulerat, nimis impugnante Gisulfo,
Semper turbatam terraque marique reclamans.
Robertus questu populi stimulante, Gisulfo

Mandat Amalficolas cesset vexare, tributum
Ferre sibi solitos; veteris corrumpere nolit
Foedus amicitiae; cessare sororius illum

Cogat amor; meritasque vices se reddere spondet.
Haec sibi legatis mandata ferentibus ille

Dicta superba refert; negat esse sua fruiturum
Pace ducem, nisi digna sibi famulamina solvat.

Non perferre valens tanti responsa tumoris,
Fervidus innumera comitatus gente Salernum
Dux adit, et terrae parat et maris obsidionem.
Quartus erat mensis completus ab obsidione;
Tanta fames miserae cives invaserat urbis,

Ut canibus vel equis vel muribus aut asinorum
Turba cadaveribus vix vivere posset edendo.

Egressus quidam patre civis in urbe relicto
In castris aderat. Canis hunc rimata sagaci
Nare petit, laribus fuerat quae fota paternis.
Huic dabat ille cibos, et postquam sufficienti
Pasta cibo fuerat, circa praecordia quosdam
Apposito sacco panes inferre solebat,
Quorum commoditas vitae foret apta diurnae.
Hos celeri cursu rediens—mirabile dictu—
Et nusquam remorans canis ad sua tecta ferebat;
Sic alimenta sagax dominoque sibique parabat.
Esuriem tantam quidam non ferre valentes,
Egressi cives octavi tempore mensis,
Interrupta duci Roberto moenia pandunt,
Aptior ingressus potuit qua parte videri.
Terruit urbs animum Roberto capta Gisulfi.
Conscendit tumm, quae facta cacumine montis
Praeminet urbanis, natura cuius et arte
Est gravis accessus; non hac munitior arce
Omnibus Italiae regionibus ulla videtur.
Expugnat validis Robertus viribus arcem.
At valido cum forte ducis petraria saxi
Ictu dimissi perculsa fuisset ab alto,
Avulsum lignum Roberti nobile pectus
Sauciat incauti; sed non post tempore multo,
Auxiliante Deo, recipit caro laesa salutem.
Redditus incolumis, magis expugnare Gisulfum
Nititur. Ille suam fortunam dum videt esse
Casibus extremis positam, quia nulla salutis
Spes erat, arbitrio sese ducis et sua dedit;
Orat sola sibi libertas detur eundi,
Iusque duci proprium dimittens, liber abivit.
Gregorium papam spoliatus honore Salerni
Appetiit primum. Venientem papa benigne
Suscipit, et regio Campanica traditur illi.
Urbe triumphata gaudet Robertus et arce,
Et ne posterius sibi gens infida repugnet,
Munivit summam fidis custodibus arcem.
Inferiore situ fit inexpugnabile castrum,
Quo sibi subiecti valeant consistere tuti.
Urbs Latii non est hac deliciosior urbe;
Frugibus, arboribus vinoque redundat et unda;
Non ibi poma, nuces, non pulchra palatia desunt,
Non species muliebris abest probitasque virorum.
Altera planiciem pars obtinet, altera montem,
Et quodcunque velis terrave marive ministrat.
Hac adquisita simul adquisivit Amalfin.
Urbs haec dives opum, populoque referta videtur,
Nulla magis locuples argento, vestibus, auro,
Partibus innumeris. Hac plurimus urbe moratur
Nauta, maris coelique vias aperire peritus.
Huc et Alesandri diversa feruntur ab urbe,
Regis et Antiochi; gens haec freta plurima transit;
His Arabes, Libi, Siculi noscuntur et Afri:
Haec gens est totum notissima paene per orbem
Et mercanda ferens et amans mercata referre.
His sibi subiectis, quae disponenda fuere
Omnia disponit; Troiam dux ipse revisit.
Dumque moraretur Troianae moenibus urbis,
Nobilis advenit Lambardus marchio quidam,
Nobilibus patriae multis comitantibus illum.
Azo vocatus erat; secum deduxit Hugonem
Illustrem natum; ducis huic ut filia detur
Exigit in sponsam. Comites proceresque vocari
Quaque facit super his dux consulturus ab urbe.
Horum consiliis Roberti filia nato
Traditur Azonis; taedas ex more iugales
Et convivando celebrant et multa ferendo.
Cunctis, coniugii quae postulat ordo, peractis,
Sollicitat comites dux et quoscunque potentes,
Dona petens, laeti quibus et vir et uxor abire
Donati valeant. Nec enim prius, imperiales
Altera cum proles thalamos Michael adisset
Quodlibet auxilium dederant. Communiter illi
Omnes tristantur, quasi vectigalia posci

A duce mirantes; sed non obstare valentes,
Et mulos et equos diversaque munera praebent.
His generum donans, addens sua, classe parata
Ad sua cum magno patremque remisit honore.
Normanni comites conquesti saepe vicissim
A duce tractari se tam male tamque moleste,
Occuluere diu male fidi pectoris iram.
Tandem consiliis Iordanem patre Ricardo
Participant natum; patruo simul omnia pandunt
Rannulfo comiti; quorum sibi consociatis

Fisi praesidiis, Petrus et Gosfridus aperta
Mentis fraude ducem coepere lacessere bellis.
Amissaeque nepos-terrae memor Abagelardus,
Filius Unfredi, toto conamine temptat
Infestare ducem, socio Gradilone, sororem

Cui dedit uxorem. Nec Balduinus eorum
Defuit auxiliis, et lingua doctus et armis.
His comes Henricus, comes et sociatus Amicus,
Doctior his derat Robertus de Scabioso
Monte comes dictus, Gosfredi frater, et ambo

Orti germana fuerant ducis. Ira nepotes
Accendebat in hunc cunctis praestare volentem.
Omnes hi privare ducem conantur honore.
Haec dissensio non loca concutit Appula tantum,
Sed Catabris etiam ac Lucanis regnat in oris

Nec non Campanis. Metus est hostilis ubique;
Latronum rabies passim bachatur, et omnes
Per partes Italas raptorum copia crevit.
In partes varias Normannica contio tendit;
Sed quamvis hostes essent ducis agmine plures,

Pars bello melior Roberto semper adhaeret.
Redditur urbs Petro Tranensis, et Abagelardo,

Coniuge prole data, dedit Argiricius urbem
Egregiam Bari, quam dux commiserat ipsi.
Non tamen, urbibus his hac tempestate remotis,
Gens ab amore ducis Iuvenaci fida recedit.
Unanimes optant parere fideliter illi.
Argiricius hos monet ut reddatur Amico
Urbs, sua quae fuerit; quam si non reddere vellent,
Obsidibus natis hunc se donare minatur
A duce commissis dudum sibi. Non tamen illi
Postposuere fidem, contempto prolis amore,
Seque duci dicunt servare perhenniter illam.
Hanc adipiscendam multis stipatus ad urbem
Cum Petri comitis oomitatu vadit Amicus.
Affuit obsessae simul Argiricius urbi
Cum populo Bari, Trani pariterque Choreti.
Andrenses etiam cum Buxiliensibus assunt.
Gens Iuvenacensis non obsidione vel armis
Territa stat fortis; defendere moenia « at,
Et ponit vigiles, obsistit et acriter illis,
Qui foris insistunt. Hi pugnant, illa repugnat.
Impugnata licet terra marique fuisset,
Arte capi nulla valuit. Legatus ab urbe
Forte Betontina fictos deferre iubetur
Rumores; caute Guilerrnus adinvenit illos
Filius Ivonis, cui dux concesserat urbem.
« Ecce Rogerus adest Roberti filius », inquit
Nuncius, « et multas equitum peditumque catervas
Dux sibi ducendas dedit ». Hunc properasse putantes,
Diffugiunt cuncti quos urbis ad obsidionem
Duxerat, ut captam sibi subdere possit, Amicus.
Dux licet audierit tot convenisse rebelles,
Nullo concutitur terrore; vel arte vel armis
Omnes exsuperat; monitis quam dulcibus illos
Allicit, hos bello domitat; versutus et audax
Novit utrosque modos; adimit sua castra quibusdam,
Quosdam blanditiis verborum commovet ultro
Tradere, quae nequeunt violento marte parari.
Sic iuxta Bradanum dimissa flumen equestri

Gente sua, Calabras cum parte profectus ad oras,
Et Cusentinos sibi pacificavit, et illos
Deduxit rediens ad bella pedestria promtos.

His comitatus abit; tamen erogat ante sequaci,
Quod potuit, populo. Properat confligere contra
Omnes infidos. Iuvenacus fida recepit

Hinc equites aliquot. Qua noverat Abagelardum
Esse, petit primum violento robore Barum.
Barensis populus numero confisus et eius

Quem sequitur ductu, ducis utpote Marte valentis
Cum duce congreditur. Lorica sed Abagelardi

Cuspide perfoditur; corpus perfossa tueri
Non valet armati; bellorum saucius ultra
Vim perferre nequit; sua gens fugit urbis adusque
Moenia. Robertus Iuvenacum victor adire

Mox parat. Huic properat procedere turba fidelis
Obvia. Quis posset tantas expromere grates,

Quantas cuique refert! LŠudat communiter omnes,
Pignoribus caris quia praeposuere tenorem

Promissae fidei. Tunc omnibus oscula praebens,
« Ne timeatis, ait; non deformabit Amicus

Quemlibet ex pueris, omni quia postulat arte
Ut mea reddatur sibi gratia ». Taliter illi

Respondet populus: « Tua nos praecepta paratos
Crede sequi, totam domino committere curam

Natorum; quia nullus amor removere valebit
Nos ab amore tuo. Tantum servator amoris
Sis petimus nostri dominator et esto benignus ».
Auditis populi precibus favet ille precantis.
Annis tota sui tribus est solvenda tributi
Pactio, dimidii concessa perenniter illis.

His ita dimissis properat remeare Salernum.
Dum redit, hostiles vicos et castra subacta
Donat militibus. Faciebat proelia saepe
Diversis diversa locis. Fortuna favoris
Auxilium praebebat ei, quod, dum male fida
Ascolus appetitur, certamine captus equestri

Vi capit; hic Gradilo privatur lumine captus,
Testibus exuitur; sed Balduinus habere
Illaesos artus permittitur; hunc tamen arcent
Carcere custodes, quia faveat Abagelardo.

Pervenit his gestis, quo coeperat ire, Salernum.
A Iordane duci poscentes foedera pacis
Assunt legati. Dux, ni discordia cesset,
Dilapsura brevi quia plurima praemeditatus
Commoda, legatis placido respondet amore.
Inducias ponit; fit sponsio colloquiorum,
Constituitque diem. Legati non sine magna
Laetitia redeunt, quia tam gratanter ab ipso
Suscepti fuerant, et nuntia laeta reportant.
Iordani placuere satis quaecunque recensent.
Hoc infra tempus Iuvenacum mittere quosdam
Dus equites lectos procurans, praeciplt illis
Non tantum prodesse suis, sed obesse laborent
Hostibus, hosque modo poterunt quocunque molestent.
Hii postquam longo—nec enim fas pergere recto
His erat—adveniunt Iuvenacum tramite ducti
Callibus obliquis, aderat quia plutimus hostis,
Infestare ducis coepere viriliter hostes;
Quique prius soliti fuerant inferre rapinas,
Se doluere pati; nequeunt incedere tuti.
Iordanis princeps et dux studuere statuto
Ire die Sarnum. Pax firma fit inter utrumque;
Est cum Rannulfo simili firmata tenore.
Alter erat patruus Iordanis, avunculus alter.
His ita sedatis, dux Appula castra requirit,
Et Spinaciolum, muro quod Amicus et armis
Munierat castrum, quo non cum milite pauco
Filius eius erat, equites comprendit et omnes.
Filius est solus fugiens elapsus Amici.

Perdere plura timens pacem deposcit Amicus.
Dux illi placidus favet, obsidibusque receptis
Laetificat moestos reddendo pignora patres,
Et Iuvenacenses desistunt plangere matres.

Perterrent tumidos haec foedera facta nepotes;
Roberti comitis dux Gofridique nepotum

Non mala respexit tolerata, sed immemor irae,
Dum veniam poscunt, indulget avunculus illis.
His fisus sociis, comitatus milite multo,
Obsedit Barum. Socer Argiricius huius
Qui solus pacem vitaverat Abagelardi,
Urbe ducem recipit, genero qui pacis et urbis
Extorri facto ducis est reparatus amori.

Sic quia pace ducis non fungitur Abagelardus,
Et patrii iuris loca deserit, et Danaorum
Exul adit terras, cum rector Alexius esset
Imperii: clemens hunc suscipit ille benigne,

Tractat honorifice, dat multa. Sed invida, nulli
Parcere quae curat, iuveniles mors subit artus;
Quique regressurum se credidit esse potentem
Diversi generis cum fascibus atque triumphis,
Exul apud Danaos et mortuus est et humatus.

Dux sibi coniunctis Barensibus obsidet auctis
Agminibus Tranum, Petro stimulante rebelle.
Hac dux uxorem dimittit in obsidione.

Non sine militibus multis petit ipse Tarentum;
Protinus obsessum terraque marique recepit.
Hinc positis castris Castellum victor Aneti

Obsidet. Inde Petrum comitem miserabilis angit
Anxietas, quia visa duci fortuna favere

Est inimica sibi, pacem veniamque requirit.
Dux per legatos, quos miserat ille, relegat,
Ut sibi cum Trano Castellum donet Aneti;
Ni dabit ista, frui non pace merebitur eius.
Vestibus incultis Petrus est ad castra profectus;
Subintrat, veniam pacis cum foedere poscens.
Custodes castri vocat et descendere iussit
Turribus; hi iussi Roberto moenia tradunt.
Tradidit et Tranum, duas ut sibi gratia detur,
Efficiturque suus iurando iure fidelis.
Cervices rigidas sic dux astutus et audax
Flectere, sic finem bellis imponere novit.

Explicit liber tertius.