CAPUT QUINTUM. Quam ob rem haec ipsa bona hucusque revelata non fuerint.

Nunc vero pergamus tractare illud quaesitum; quam ob causam hucusque non contigerit adventus Christi qui visus est adeo utilis fuisse omnibus rationalibus. Num igitur fuit, quia Deus hucusque hunc (adventum) non sciebat? Vel, si scientiam eius habuit, quia non habuit postestatem eum perficiendi? Vel si utramque habuit, scientiam dico et potestatem, num, tanquam malus, nobis bona invidit, quapropter eum hucusque distulit? Nam vel per ignorantiam, vel per impotentiam, vel per malitiam quis impeditur a faciendo bonum, quando ipse est causa dilationis. Deum autem novisse ab initio se suscitaturum Dominum nostrum Christum, apertum est ex hoc quod de adventu eius, deque bonis quae nobis per eum data sunt, antea prophetavit in promissis suis ad patres, et per prophetas in populo israelitico. Quemadmodum enim non possumus opinari quod [Deus] nunc ignorat se nos ex mortuis suscitaturam, ex eo quod nos iam resurgere non fecit; similiter neque possumus opinari eum ignorasse se manifestaturum Dominum nostrum Christum, ex eo quod ab initio hoc reapse non fecerat. Etiamsi vero id reapse non perfecit, de eo tamen praedixit, et typi eius representati sunt apud antiquos. Ascendamus autem, si placet, ad initium creationis, et consideremus quod si, non ad futum respiciens, illam (creationem) ad existentiam perduxisset, non creasset duos coelos ad duos mundos regendos necessarios. Quod autem non sit potens, quomodo possibile est cogitari? Nos enim renovari postquam existentes fuimus, non est tam difficile ac nos in existentiam educere quando prorsus non existebamus, cum non fuit aliquid ex quo et nos conderet et nobis daret subsistentiam. Quod bonus sit (Deus) cognoscitur. Si enim iam ab antiquo malus fuisset, nunquam se ad bonitatem convertisset, eo quod Deus omnia sua propria in immutabilitate possidet. Nonne quidem bonum est illud ineffabile, quod cum nos non possemus sponte nostra venire ad existentiam, ipso non solum dedit nobis existentiam, sicut lapidibus et lignis, sed etiam elevavit nos super muta animalia, fecitque nos discernentes atque rationales, et large dedit nobis potestatem in omnia visibilia? Si ergo ab initio fuit bonus et sciens et poteas, nihil quidem aliud eum impediebat ne ad effectum adduceret omnia nostra bona, nisi debilitas nostra propria, quae non potuit omnia ea coniunctim accipere sine [praevia] disciplina; quam rem cum viderit sapientia divina, ea ratione quae nobis utilis erat, nos bonitas eius ineffabilis gubernabat. Si enim cuivis nostri sit filius aut discipulus quem vult docere unamquamvis artem quam ipse callet, nonne eum ducit a parvis ad maiora? Si velit, verbi gratia, eum ad clericatum instruere, primo docet eum Aleph, Beth [i. e. literas separatas], deinde a b c d [i. e. literas coniunctas]; deinde [ei proponit] vocabula ut discat syllabatim enunciare; et post haec, psalmos, ut discat etiam per eos legero; cumque id perfecerit, (docet eum) scribere exemplar (S. Script.), usque dum discat textum (sacrorum) bibliorum. Itaque post haec omnia, volumina interpretationis ei tradit legenda ut attingat sensum librorum divinorum. Si cogat discipulum sensum sententiarum exponere antequam didicerit legere, apertum est quod cum discipulus nihil lucri accipiat, magister videbitur mente captus esse; quia cum fundamentum non subiecerit, contendit tectum imponere. Si igitur nos mortales ac infirmi sic res nostras ordinate administrare scimus, agentes cum filiis atque discipulis nostris non secundum vim scientiae nostrae, sed moderantes nostram apud eos doctrinam ut eam recipere possint, quanto magis decebat Dominum omnium sapientissimum atque optimum in sua administratione, omnia ad utilitatem nostram, et secundum vires nostras temperare, non agendo secundum praescientiam suam nec secundum suam potestatem, sed secundum nostram propriam infirmitatem. Itaque contemplemur illam sapientiam ineffabilem, quomodo ab initio gradatim promovit nostram naturam ad scientiam perfectam, tanquam pater misericors et magister qui [ad intellectum discipuli] descendit. Illas itaque primas generationes quae fuerunt ab Adam usque ad Noe, in primo gradu dispensationis constituit gratia, ad instar primae classis puerorum, pro quibus scriptum est Aleph, Beth, administrans omnia illa quae apta erant ad eos terrendos eosque simul adhortandos ut recedant a malis et ad facienda bona accedant. Quemadmodum nos interdum illos [pueros] valde perturbamus, ut per ea omnia eos ad id quod decet educamus, cum ab ipsis occasionem accipimus eos modo sic modo alitor tractandi: sic etiam Deus, noster Creator, qui semper misericordiam paternam manifestavit erga genus nostrum in benignitate sua immensa, interdum poenam inflixit in peccatores, sicut ab initio in Adamum et Hevam, et in Cain qui occidit fratrem suum; ita ut cum haec fama ad posteros traderetur, terrerentur ipsi quominus accederent ad patranda scelera; sicuti quidem discimus a Lamech qui cum involuntarie virum occidisset, captus fuit timore magno, seipsum deflens, et adstantibus suis uxoribus lugebat utpote qui illam multiplicem poenam Cain a Deo accepturus erat, eo quod occidisset postquam cognovisset quam malo iudicio traditus fuerat occisor [Cain]. Interdum quoque Deus post mortem iusti Abel faciebat sanguinem eius clamare de terra ut ostenderet quantam curam habet de eis qui timent eum, cum post eorum etiam mortem, exaudiat eorum vocem, et exigat ultionem de eorum afflictoribus, ut per hoc incitet omnem hominem ut operam det ad amanda et curanda eius praecepta; sicuti videmus Henoch fecisse, qui sic iustificatus est ut etiam dignus factus sit discedere ab hominibus et habitare inter vivos hodie usque. Item quum corruptio paulatim profecisset in natura coram ipso, [Deus] venire fecit aquas diluvii super antiquos propter eorum impudicitiam atque nequitiam, eorumque opera mala. Servavit autem Noe et illos qui cum eo erant, et dedit eis leges quas non edocti fuerant illi qui ante eos vixerant: quod nempe comederent quidquid [vivens] aeque ac olera, postquam effuderint eius sanguinem, qui animalibus mutis locum tenet animae; quemadmodum et nos, postquam puer didicerit Aleph, Beth, scribimus literas coniunctas et vocabula, ut discat syllabatim enunciare. Iterum post haud modicum temporis, elegit Abraham patriarchara; et dedit ei legem circumcisionis, et promissiones claras de eius posteris, aliquid quidem praestantius illo quod dederat Noachidis. Postquam posteri eius multa mala experti fuerant in terra Aegypti, illinc eduxit eos per varia gesta mirabilia eisque dedit varias leges scriptas; quemadmodum et nos quum filii et discipuli nostri iam didicerunt syllabatim enunciare, scribimus psalmos ut etiam discant eos legere; et deinde codicem ipsum tradimus eis scribendum. Postquam natum nostra sic pervenerat ad staturam perfectam, ut quis dicat, et exercitationem in illis primis disciplinis absolverat, tunc produxit adventum Christum, qui doceret scientiae perfectionem, et daret spem et expectationem bonorum futurorum; quemadmodum quis, post illas disciplinas quas exposuimus, tradit filio suo libros interpretationis, ut legat, et intelligat sensum atque significationem illius quod praevie [pronuntiare et scribere] didicerat Non autem destitit facere erga omnes generationes ea ipsa quae fecerat erga antiquos, infligendo poenam in scelestos et peccatores; et familiares faciendo celebres atque nobiles, et rectam administrationem agendo, ob illam rationem quam praevie diximus. Quemadmodum, verbi gratia, si quis habeat decem discipulos in primo gradu instructionis [i. e.] Aleph, Beth, constitutos; et unus ex eis destiterit a studio et exierit ludere in sterquiliniis; et alius inceperit comedere et bibere, do sua lectione non sollicitus; alius recubuerit et dormierit; alii vero collocuti fuerint sermone vano iocorum inanium, quod discere praecipiuntur minime curantes; reliqui vero didicerint quemadmodum decet, nihil antiquius habentes quam ut suae intendant instructioni iuxta voluntatem sui magistri; quando [priores] recitare rogabuntur, punientur, non quia non didicerunt legere et intelligere sensum librorum, sed quia non recitarunt Aleph, Beth, ut ita dicam, perinde ac sui [studiosiores] condiscipuli. Sic etiam Deus, Dominus omnium, quando veniet iudicare atque perscrutari opera hominum non quaeret ab Adamitis quare non circumcisi fuerunt, nec a Noachidis quare sabbatum non servaverunt; sed, ut dicam breviter, unumquamque generationem examinabit relate ad illa sua propria, cuique homini retribuens iuxta sua opera secundum tempus in quo existebat, et secundum leges quae a Deo in diebus suis datae fuerunt. Quemadmodum autem [constat quod] Deus non quaeret ab antiquis ea quae recentiorum sunt, quia [tunc temporis] non aderant; ita [etiam constat quod nec] naturae conveniebat manere in primo gradu [dispensationis] sine progressione; sicut et neque puerum iuvat Aleph Beth tantum usque ad senectutem studere. Illis igitur antiquis non nocuit quod adventus Christi non prius fuerit, quum eo quod non requiretur ab eis ratio vitae quam [instituit] Christus. Nos vero immensum iuvit, quia nos ab errore ad Deum convertit, et nos perfecit in scientia completa, et premisit nobis bona futura, quemadmodum supra iam dixi. Videtur quod admodum sapienter hoc tempore factus fuit [adventus] quia si praevie fuerat manifestatus [Christus] non potuissent antiqui illum accipere; quemadmodum etiam ille qui nunc coepit in disciplina enunciationis syllabarum, non habet scientiam sufficientem ad intelligendum sensum librorum interpretationis. Si vero quis dicat Deum potuisse omnes illas scientias in nobis iam ab initio infigere sine graduali exercitatione, hic errat, quia, dum vult se liberare a labore, sese abiicit in ordinem irrationalium, quibus omnia quae possident, sine exercitatione, naturaliter sunt: sicut apibus opus melis, et turturibus pudicitia. Nullum quidem ex his generibus dignum esse dicimus nec laude nec convicio, nec bona remuneratione nec poena; quod etiam apud nos sic contigisset, si sine exercitatione iam (ab ipsa) creatione nostra accepissemus vitam illam non indigentem; quapropter opus fuit nos prius proclives esse; necesse fuit ut ille qui exercendo didicit, a parvis ad maiora duceretur. Sed ecce [dicet aliquis] ille creavit nos proclives [ad malum], et propter hanc causam peccavimus; cur igitur iudicat nos peccantes? Quis judicatur eo quod proclivis est? Absit, ne ullus quidem! Nam proclivitas et peccatum non sunt idem. Proclivitatem illud vocamus, quando quis unum facere eligit cum potest inclinari ad duo aequaliter; peccatum vero reputamus, quod cum quis iudicat in sua intelligentia aut discit ex praeceptis Dei, vel etiam cum potest iudicare et scire, quod aliquid non est faciendum, negligit tamen calcatque suam intelligentiam, et contemnit praecepta divina, et propter suum lucrum temporaneum vel propter suam malam adversus socium voluntatem, vel propter quamcumque [aliam] causam, facit quod ipse quidem intellexit vel intelligere potuit non esse faciendum, quodque facere prae cepto divino prohibetur. Neminem iudicabit Deus eo quod ad illicitum inclinetur, sed eo quod, cum potuisset se cohibere a faciendo quod non erat faciendum illud tamen patraverit, quod vero erat faciendum propter quamcumque causam non fecerit. Si vero, [inquiet quis] nos non creasset proclives non quidem peccavissemus! sed [respondemus] et non iustificati fuissemus; quemadmodum enim si ita te creasset ut Deo placere non posses, non esset tibi peccatum; simili modo si ita te condidisset ut peccare non posses, nulla esset tibi iustitia. Nunc vero quia potes respicere aequaliter ad utrumque quotiescumque velis, est tibi tum peccatum tum iustitia: Peccatum: quia cum potuisses Deo placere, sicut et reliqui homines qui per singulas generationes ei placuerunt eiusque fecerunt voluntatem, tu sectatus es cupidines tuas, cum quod iustum est tibi curae non fuerit. Item iustitia: quia cum potuisses bona lucrari, aequitatem et cultum Dei prae omnibus rebus aestimasti. Ergo propter hoc reprehenderis et poenam accipies; propter illud vero laudaberis et dignus bonorum delectatione habeberis. Si vero proclivia nominamus animalia muta, vel creaturas sensibus non praeditas, metaphorice illa ita nominamus, loco dicendi ea mutabilis esse naturae. De rationalibus vero proclivitas praedicatur eo modo quo supra locutus sum. Si itaque quis dicat Deum potuisse ambo apud nos operari: (scil.) nos iam ab initio facere non proclives, et in nobis infigere scientiam discernendi omnia quae licent, sine experientia in aliis, hic certe non scit quid dicit, neque cognoscit quid postulat. Quidquid enim fingere possumus existere, invenimus in uno ex his modis existere, et extra hos modos nihil aliter existit, nec existere potest. Existit Deus nostri omnium factor; existunt rationales qui omnes in duos ordines dividuntur, visibilium et invisibilium; existunt animalia omnia muta; et existunt creaturae non viventes sensibusque non praeditae. Sed Deo non datur simile, nec dabitur. Quomodo enim potest ens creatus esse similis creatori? cum nec existentiam sibi ipsi dare potuerat; et quomodo potest ens creatus sine initio esse? cum, ecce, quodam tempore exstitit; et antequam existeret, non existebat. Vel quomodo illius natum non est limitata cuius existentiae tempus limitatur? Oportet enim quod nec tempus aliquod, nec quamcumque aliam extensionem fingere possimus ante existentiam illius cuius natura nihilo coarctatur. Dei autem solius sunt haec omnia, quod omnes creaturas, quando non existebant existere fecerit, cum ipse existit essentialiter et ab aeterno ante omnia saecula et tempora quae in mentem veniant, quodque eius natum sit incircumscripta et infinita. Item, ut ex his omnibus concludi potest, impossibile est illud intelligere, quod, nempe [ens creatus] aliquid sciat qum ab alio acceperit vel experientia didicerit et quod sit sicuti est omni tempore et quocumque momento quod in mentem venire potest qum experietur ullam mutationem qualicumque modo. Etenim [etiam] haec sunt Dei proprietates quas nulla creatum assequi potest. Ubi enim una harum invenitur, ipsa cohaerentia necessarie postulat ut omnes inveniantur. Itaque magna audacia est, et ad impudentiam Satanae pertinet id quod quis dicat: pulchrum esset si non proclives et mutabiles essemus, et ab initio omnes scientias distincte possedissemus. Hic scit quod ad gradum (Dei) surgere petit; et hoc meretur poenam quantam potest quis dicere; et, ut breviter dicamus, ille qui sic loquitur, meretur in nihilum reverti. Si itaque impossibile fuit nos in tali gradu constitui, numquid igitur postularemus fieri sicut lapides et ligna, et quatuor elementa atque similia, quae ad peccatum non inclinantur? Sed si de hoc interroges quemcumque vationalem, invenies [eum et alios] omnes pariter id recusantes; nullus vult fieri vel etiam sicut sol, qui scipsum non cognoscit etsi bene splendeat. Etenim ex eo quod, si velimus, multis modis ignem de eo accendamus, apertum est quod solis natum sit ignis; apertum est etiam ignem ex lapidibus exire; manifestum vero est quod quid in medio lapidum absconditum, non est vivum nec sensibus praeditum, neque tale [esse] desiderat ullus rationalium. Et si non hoc, num rogamus fieri sicut animalia muta, quibus peccatum non imputatur, nec iustitia, qualescumque sui sint mores? Gallum enim non reprehendimus quantumvis calcet; nec turturem laudamus quod non coeat nisi cum una; nec asinam dicimus poena dignam quod toties foetum concipiat; nec beatam dicimus mulam quae prorsus nec copulatur nec concipit. Sic non dicimus reliquas etiam animalium mutorum species habere peccatum nec justitiam in suis operibus. Invenimus autem omnes rationales hoc posterius quemadmodum et prius recusare. Haec autem omnia ideo creata sunt, tum ut praebeant nobis scientiam et multos usus, tum etiam ut per ea discamus quali beatitudine dignos nos fecit Creator omnium qui nos non creavit sicut unum ex illis; et ut gratias agamus pro eius amore paterno erga genus nostrum. Quid exinde? Si impossibile est nos fieri sicut Deus, et si non eligimus nobis fieri sicut genera belluarum aut sicut una creaturarum sensibus non praeditarum, quid superest nobis, nisi ut gratias Deo agamus verbo et factis, in quantum possumus, quod sic nos honoravit atque exaltavit prae omnibus visibilibus, et nos etiam adduxit atque nos fecit participare de suis in quantum decorum fuit? Si vero quis dicat: cur nos non creavit ad similitudinem angelorum? Ecce illi etiam proclives sunt sicut et nos; omnes enim daemones, et diabolus, ex illis profecto ordinibus sunt [et tamen peccaverunt]. Nostrae autem instructioni profuit hoc, quod ex tota creatione, visibilium atque invisibilium, compositi simus nos homines; ut discamus per nosmetipsos, et angeli pariter per nos, quod unus est Deus, factor omnium creaturarum visibilium atque invisibilium. Nisi enim ita factum esset, videretur nobis tot esse factores, quot species naturarum. Nunc vero cum omnes varias species creationis congregavit Factor sapiens in uno animali, homine rationali, aperte cognoscitur quod etsi variae sint naturae, et multiformes creaturae, unus tamen est eorum factor, ille qui ea omnia congregavit et strinxit in uno homine qui ex his omnibus componitur. Sed ecce [quis dicet] quia proclives sumus, peccant multi; et propter hanc causam tradentur in gehennam ad poenam incessantem. Quid proficit quod fuerint rationales atque intelligentia praediti, cum sint indigni bonis coelestibus? Ille qui sic loquitur debet hoc considerare, quod illi qui peccaverunt, potuerunt non peccare, ad instar illorum reliquorum qui Deo placuerunt, cum sint eiusdem naturae ac ipsi. Propterea quod quidem voluntarie contemptui habuerunt atque despexerunt praecepta divina, iuste felicitate coelesti privantur. Verumtamen valde altius est atque praestantius, esse aliquem in gehenna, quam non esse rationalem et discernentem. Si non creditur verbum meum, videamus ex factis, et interrogemus caecum qui nec videt nec delectatur in splendida luce solis sensibilis. Videamus quid sibi eligat: manere sicut est, vel fieri asinus cui sunt oculi magni, et optime videre. Sed [inquies] caecus est, et suum vitium non est valde malum. [Esto;] quis, autem, in hoc mundo magis humiliatus est quam leprosus? Si tamen eum interroges, invenies eum petentem in doloribus suis manere, potiusquam transformari in camelum, verbi gratia, vel in aliquid aliud simile. Simili modo illi qui in Gehennam eunt in poenasque cadunt diversas, propter sua exosa opera, indesinenter gratia agunt benignitati sui benefactoris quod eos in nihilum non converterit, prout promeriti sunt, nec fecerit eos ad instar animalium mutorum, nec ad instar creaturarum sensibus non praeditarum. Quod privati sint ascendere ad coelum et iustis misceri, hanc rem imputant suis operibus, conscii nullam habere excusationem; ita ut de hoc incessanter laudant iustitiam divinam. Relate vero ad id quod supra dixi: (scil.) quod ubi est scientia omnis rei sine aliqua experientia, et stabilitas in iisdem sine quacumque ullo modo mutatione, omnia haec necessarie Dei sint, forsan putabit quis hoc esse falsum, eo quidem quod credimus omnes rationales accepturos esse scientiam perfectam post resurrectionem ex mortuis, et immutabiles aeterne permansuros esse. Quanto distat hoc ab illo, apertum est eis qui intelligenter audiunt. Dixi enim scientiam omnis rei sine aliqua experientia, et in iisdem stabilitatem quocumque tempore quod in mentem veniat, apud nos nunquam inveniri; sed, ecce iampridem in hoc mundo experientiam in multis habuimus, et mutationibus haud modicis mutati sumus. In hoc itaque non sumus [sicut] Deus. O frater noster venerande, quantumvis insufficientem quis dicat hunc tractatum, si tamen diligenter illum consideret, scire poterit quod ea quae ad hoc caput pertinent, omnia quamtumvis breviter, dixi.