[15] DE MISERIA SERVORUM ET DOMINORUM

Servus minis terretur, angariis fatigatur, plagis affligitur, opibus spoliatur. Quod si non habet, habere compellitur, et si habet, cogitur non habere. Culpa domini, servi pena; culpa servi, domini preda. "Quicquid delirant reges, plectuntur Achivi." "Venacio leonis onager in heremo: sic pascua divitum pauperes." O extrema condicio servitutis! Natura liberos genuit, set fortuna servos constituit. Servus cogitur pati et non sinitur compati; dolere compellitur et nemo ei condolere permittitur. Sic ipse non suus est ut nemo sit sibi. Miseri qui castra sequntur, quia miserum est "aliena vivere quadra." Dominus autem si crudelis est, oportet illum vereri propter nequiciam subiectorum; si mitis est, contingit illum contempni propter insolenciam subditorum. Severum ergo metus affligit, et mansuetum vilitas parvipendit; nam crudelitas parit odium, et familiaritas parit contemptum. Familiaris enim eum cura fatigat, et domestica sollicitudo molestat. Oportet eum semper esse paratum, ubique munitum ut possit malignancium insidias precavere, oppugnancium iniurias propulsare, hostes conterere, cives tueri. Nec sufficit diei malicia sua, set dies diei eructuat laborem et nox nocti sollicitudinem indicat. Dies ergo laboriosi ducuntur, et noctes expenduntur insompnes.