14 (1076, estate)

Gregorius episcopus seruus seruorum Dei omnibus episcopis ducibus comitibus ceterisque fidelibus in regno Theutonicorum christianam fidem defendentibus salutem et apostolicam benedictionem.

Audiuimus quosdam inter uos de excommunicatione quam in regem fecimus dubitare ac querere utrum iuste excommunicatus sit et si nostra sententia ex auctoritate legalis censure ea qua debuit deliberatione processerit. Quapropter qualiter ad excommunicandum illum adducti sumus, prout uerius potuimus teste consciencia nostra, oculis et intellectibus omnium patefacere curauimus, non tam ut singulas causas, que heu! nimium note sunt, quasi nostro clamore proiciamus in publicum, quam ut eorum opinionibus satisfaciamus qui putant nos spiritalem gladium temere et magis motu animi nostri quam diuino metu et iusticie zelo arripuisse.

Cum adhuc in diaconatus officio positi essemus, perlata ad nos de regis actionibus sinistra et multa inhonesta fama, propter imperialem dignitatem et reuerentiam patris et matris eius necnon propter spem ac desiderium correctionis sue sepe eum per litteras et nuncios admonuimus ut a prauitate sua desisteret et, memor clarissimi generis ac dignitatis sue, uitam suam moribus quibus regem et futurum, Deo donante, imperatorem deceret institueret. Postquam autem ad pontificatus apicem licet indigni uenimus et illius etas pariter cresceret et iniquitas, intelligentes Deum omnipotentem tanto districtius de manu nostra animam illius requisiturum quanto nobis ad increpandum illum pre cunctis libertas data fuisset et auctoritas, multo sollicitius eum modis omnibus "arguendo obsecrando increpando" ad emendationem uite sue hortati sumus. Qui cum sepe nobis deuotas salutationes et litteras mitteret, excusans se tum ex etate quod fluxa esset et fragilis tum quod ab his in quorum manibus curia erat multociens sibi male suasum atque consultum sit, monita nostra de die in diem se promptissime suscepturum uerbis quidem promisit, ceterum re et exaggeratione culparum penitus conculcauit.

Inter hec quosdam familiares suos, quorum consiliis et machinationibus episcopatus et multa monasteria inductis per precium lupis pro pastoribus symoniaca heresi fedauerat, ad penitentiam uocauimus, quatinus et bona ecclesiarum que per interuentum tam scelerati commercii sacrilega manu susceperant uenerabilibus locis ad que pertinerent, cum adhuc locus esset emendandi, redderent, et ipsi de perpetrata iniquitate per lamenta penitudinis Deo satisfacerent. Quos dum ad hec exequenda datas inducias spernere et in consueta nequicia pertinaciter stare cognouimus, sicut dignum erat sacrilegos et ministros ac membra diaboli a communione et corpore totius ecclesie separauimus, et regem ut eos a domo sua, a consiliis, et omni communione sua sicut excommunicatos expelleret admonuimus.

Interim uero, ingrauescente contra regem Saxonum causa, cum uires et presidia regni ex maxima parte a se deficere uelle conspiceret, iterum direxit nobis epistolam supplicem et omni humilitate plenam, in qua omnipotenti Deo ac beato Petro ac nobis ualde se culpabilem reddens preces etiam obtulit ut quod ex culpa sua in ecclesiasticis causis contra canonicam iusticiam et decreta sanctorum patrum deliquisset, nostra apostolica prouidentia et auctoritate corrigere studeremus, atque in eo suam nobis per omnia obedientiam consensum et fidele promisit adiutorium. Hoc idem etiam postea a confratribus et legatis nostris Huberto Prenestino episcopo et Geraldo Ostiensi episcopo quos ad illum misimus ad penitentiam susceptus, in illorum manus per sacratas stolas quas in collo tenebant repromittendo confirmauit. Deinde post aliquot tempus commisso cum Saxonibus prelio rex pro uictoria quam adeptus est tales Deo grates et uictimas obtulit ut uota que de emendatione sua fecerat continuo frangeret, et nichil eorum que nobis promiserat attendens excommunicatos in suam familiaritatem et communionem reciperet et ecclesias in eam quam consueuerat confusionem traheret.

Qua de re graui dolore perculsi, quamquam post contempta celestis regis beneficia pene omnis spes correctionis eius nobis ablata sit, adhuc tamen animum eius temptandum fore decreuimus, magis cupientes eum apostolicam mansuetudinem audire quam experiri seueritatem. Itaque misimus ei commonitorias epistolas ut meminerit quid et cui promiserit, ne credat se posse fallere Deum cuius quanto prolixior est patientia tanto seuerior est cum iudicare ceperit ira, ne inhonoret Deum honorantem se, ne potentiam suam ad Dei contemptum et apostolicam temptet extendere contumeliam; sciens quoniam "superbis Deus resistit humilibus autem dat gratiam." Preterea misimus ad eum tres religiosos uiros, suos utique fideles, per quos eum secreto monuimus ut penitentiam ageret de sceleribus suis, que quidem horrenda dictu sunt pluribus autem nota et in multis partibus diuulgata; propter que eum non solum excommunicari usque ad condignam satisfactionem sed ab omni honore regni absque spe recuperationis debere destitui, diuinarum et humanarum legum testatur et iubet auctoritas. Postremo nisi excommunicatos a sua participatione diuideret nos nichil aliud de eo iudicare aut decerneret posse nisi quod, separatus ab ecclesia, in excommunicatorum consortio foret cum quibus ipse potius quam cum Christo partem habere delegeret. Sane si nostra monita suscipere et uitam suam corrigere uellet, testem Deum inuocauimus, et uocamus, quantum nos de eius salute et honore gauderemus, quanta caritate eum in gremio sancte ecclesie amplecteremur, utpote eum qui, princeps populi constitutus et amplissimi regni gubernacula tenens, catholice pacis et iustitie defensor esse deberet.

Verum quanti ipse scripta aut per legatos missa nostra uerba fecerit eius facta declarant. Qui, indigne ferens se a quoquam reprehendi aut corripi, non solum a perpetratis criminibus reuocari ad emendationem non potuit sed, ampliori conscientie sue furore arreptus, non prius cessauit donec episcopos pene omnes in Italia, in Teutonicis uero partibus quodquod potuit, circa fidem Christi naufragare fecit, dum eos debitam beato Petro et apostolice sedi obedientiam et honorem a domino nostro Ihesu Christo concessum abnegare coegit.

Cum igitur iniquitatem eius ad summum prodisse uidimus, pro his uidelicet causis, primum quod ab eorum communione qui pro sacrilegio et reatu symoniace heresis excommunicati sunt se abstinere noluit, deinde quod pro criminosis actibus uite sue penitentiam non dico suscipere sed nec promittere uoluit, mentita ea fide quam in manus legatorum nostrorum promiserat, necnon quod corpus Christi id est unitatem sancte ecclesie scindere non expauit-pro his, inquam, culpis synodali eum iudicio excommunicauimus, ut quem mites non potuimus uel seueri ad uiam salutis Deo adiuuante reuocare ualeamus, aut si, quod absit, nec districtionis quidem censuram pertimuerit nostra saltem anima negligentie aut timoris discrimini non succumbat. Si quis igitur hanc sententiam iniuste uel irrationabiliter prolatam esse putauerit, si talis est ut sacris regulis intelligentie sensum prebere uelit, nobiscum inde agat et, non quod nos sed quod diuina auctoritas doceat, quod decernat, quod consona sanctorum patrum uoce iudicet patienter audiens, acquiescat. Nos tamen non estimamus quemquam fidelium qui ecclesiastica statuta nouerit hoc errore teneri, ut non hoc, etsi publice non audeat affirmare, uel in corde suo recte factum esse perhibeat. Quamquam etsi nos, quod Deus auertat, non satis de graui causa aut minus ordinate eum huiusmodi uinculo ligauerimus, sicut sancti patres asserunt, non idcirco spernenda esset sententia, sed absolutio cum omni humilitate querenda.

Vos autem, dilectissimi, qui iusticiam Dei non pro regia indignatione nec pro aliquo periculo deserere uoluistis, fatuitatem eorum qui de execratione et mendacio adnuntiabuntur in summatione paruipendentes, uiriliter state et confortamini in Domino, scientes quod illius partem defenditis qui insuperabilis rex et semper magnificus triumphator iudicaturus est uiuos et mortuos, reddens unicuique secundum opus suum. De cuius multimoda retributione et uos certi esse poteritis, si usque in finem fideles et inconcussi in eius ueritate perstiteritis. Propter quod et nos incessanter pro uobis rogamus Deum, ut det uobis uirtutem corroborari per Spiritum sanctum in nomine eius, et conuertat cor regis ad penitentiam, ut et ipse aliquando cognoscat nos et uos multo uerius amare eum quam qui nunc suis iniquitatibus obsecuntur et fauent. Quodsi Deo inspirante uoluerit resipiscere, quicquid contra nos moliatur semper tamen nos ad recipiendum eum in sanctam communionem, prout uestra caritas nobis consuluerit, paratos inueniet.